Descusión:Aragonés belsetán

Último comentario: hace 15 años por EBRO en el tema Toponimia belsetana

A parola Balle no sería una castellanizazión propiament? Ranco ro tema perque per allá en o mío lugar se diz mutismo, y encara también cuan se ye charrando castellán se li fote a forma femenina ("La Valle"), per personalizazión creigo yo femenizant (y mui aragonesa) d'o conzepto, á partir pued ser que d'a forma A bal més natural d'a fabla, mes que no ye estrictament correuta en castellán. En tenemos mutos exemplos: A balle de Bielsa, A Balle d'a Solana, y ra "balle" per antonomasia y ta cuala cuan no s'explizita toz entendemos que se'n charra; A Balle, que no ye si que a balle d'A Espuña. También se troba á sobent a forma de contrauzión balli- per exemplo en ballibió u Ballibroto. Se diz As balles ta referir-se ent'as cabesanas d'as bals y t'es lugars de més ent'alto ent'a montaña en cheneral, etz... Ixo ye mui tipico d'allá de Sobrarbe, prou que l'he visto encluso en bel libro en a librería d'Aínsa... "Sobrarbe y "Las Valles"" ó cosa asinas (como si estiés ya cuasi instituzionalizato, jeje), pero... ya pensaz que ye correuto? Perque yo per o menos soi omitindo ixas formas deliberadament dende que partizipo en a biquipedia per ixe motiu, que yo siempre n'he pensato que yera castellanizau, y me clucaba millor a forma bal anque naturalment cuan soi allá no la fuai pas tanto y en deigo balles. Alabes, pued estar considerada balle una parola aragonesa? o ye més correuto correxir-se dezindo bal como he estau fent-ne yo toz istes tiempos?.--Lascorz (Charrez-me) 21:26, 28 abril 2007 (UTC)

Yo si que eba leyiu que en belsetán se dize "balle", anque no sé si será castellanizazión u talmén siga porque se conserba a LL latina, u porque se prenunzia como ball en benasqués... no sé a razón, pero tamién o he bisto en bels mapas. --Willtron (?) 21:35, 28 abril 2007 (UTC)
Balle no ye castellanización, ye un arcaismo navarr-aragonés. Por ixo se diz Sobrarbe y as Balles. Ra quiesta Balle de Tena, etc.., suarde, puande y fuande en bellas zonas como Ballibió. O castiello de Xabier en Nabarra yera Xabierre en o sieclo XI, igual que os de o Biello Aragón güei. Bellas zonas de l'Alto Aragón por a suya situgazión isolata, no han tenito a tendenzia ta la perduga de a -e final tan fuerte como atras. A tendenzia yera propia de l'aragonés ya, pero se fazió más fuerte con a emigrazión oczitana y o camin de Santiago. En o nuestro dominio linguístico a tendenzia fue más fuerte en o Biello Aragón y Nabarra. Mesmo o norte de Castiella teneba una fuerte tendenzia a la perduga de consonán final, dica que en tiempos de Alfonso X o saputo se fazió normatiba a conserbazión como yera normal en Toledo, (sur de o raino en aquels tiempos). Balle sería castellanización clara nomás que si fuese masculín. (Per EBRO 21:50, 28 abril 2007 (UTC))

Grazias per a respuesta, ta dezir a beridat, no en teneba ideya que estiés aragonesa de sustrato, mas que m'eba pensato de siempre que yera per o castellán. Ye una parola muto frecuent, pero en tot o Sobrarbe eh? Ye buena cosa puez que s'aiga conserbato tanto, perque se diz no només á Bielsa y es suyos lugars, si que a tota a redolada. Sabuto ixo, alabez prenzipiaré ta fer serbir a parola en es articlos exzepto t'es titulos (no sé que me'n dirá Will, jejej) ta que siga coderent con l'estandard que ya s'ha feto en as altras paxinas que preba que ye á més o regular en altros dialeutos, asinas que no pienso que calga. Altras trazas dialeutals d'allá si que no las faré guaire, como ixas de puande (que en a mía casa per zierto se diz pont), diant, miant que han remaso sobenters per allá perque creigo que son deformazions d'a forma normal con -ie- ó -ue- y no me'ha de costar guaire de fer-las més "normatibas". --Lascorz (Charrez-me) 22:55, 28 abril 2007 (UTC)

He escrito bella cosa más, fez l'adaptazión ta o belsetán editar

He escrito bella cosa más de fonetica:

Lo de muto, feto, etc... Lo de nn cheminata que biene de ND

He prebato d'escribir-lo con trazas belsetán, (perque, d'a, la etc..), pero no charro belsetán, asinas que puede faltar-le bella cosa a la adautazión.

Miraré de fer-la cuan en teneba un ratet. De momento n'he alzato ra plantiella {{belsetán}} que no bi feba cosa. Agora soi fotíu á parar es examenes; si quiers soi fendo un esborrallo d'ortografía ta ro belsetán en a pachina de descusión de Bielsa, describindo belas d'as carauteristicas que me sé, podez fer-le una gollada y me dezís que tos parix. Yo tampoco no charro exautament belsetán, pero l'he sentito á sobent. Sospeito que ra cosa que charro yo no ye si que una forma de transizión de belsetán y quiñonén jejeje. --Lascorz (Ent'abant.)   03:05, 2 chunio 2007 (UTC)

Toponimia belsetana editar

Este link trata sobre toponimia belsetana, tiene algún error garrafal típico de aficionado como la forma de interpretar caxicarosa. [1].--EBRO 21:02 9 mar 2009 (UTC)Responder

Texto pa adhibir quan se pueda adaptar editar

REPLIEGO DE VOCABULARIO ESPERBÁN-BELSETÁN

El repliego de vocabulario que aquí aparexe ye un conchunto de parolas replegatas sin dinguna tematica común. Més que més son el resultado de las charradetas que he tenito con el único charrador del Belsetán que bi ha en Espierba, Angeluis Saludas Bernad. Con la suya aduya hemos feto iste glosario chicot de términos, d´es cuals, muitos se fan uso ahora, anque na més sea ta charrar entre dos.


AVIELLIR (SE) v. Refl = Envejecer(se), hacerse viejo. ABLANDIR v = ablandar ABLANDONAR(SE) v. Refl. Mustiar(se) por un golpe de calor. ABONAR v = Ensalzar a alguien, alabar ABRUTIR(SE) v. refl. = Embrutecerse. ABRUTITO adj. = Embrutecido. ABURILLONAR v. = Cuando se hacen brumas// ferse pelotetas/ /burrillón. ACAÑICEYAR v. = Indizcar//azuzar los perros hacia el ganado. ACARAR(SE)- ACARRALAR(SE) v. refl = Cuando se endurece la tierra. ACURRIR v. = Acontecer, venir una ideya ta la capeza. ACURRIR(SE) v. refl. = Avergüeñarse. ACHIQUIR v. = Reducir// perder humor o genio//acobardarse. ADAR(SE) v. = Acostumbrarse. ADUBIR(SE) v. refl. = Contenerse. AFICATIZO/AFICANTIZO/ sust. m. = entrometido adj. = pesado AFUNIR v. = derretir, fundir. AGARRAPINCHAR (SE) v. refl. = Encaramarse a algo. ARRICAR(SE) v. refl. = Entrometerse. AGORRATA/ AGUERRATA sust. f. = otoño. ALARGUIR v. = alargar. ALAMINAR(SE) v. = acostumbrarse a cosa buena // engolosinarse//viciarse. ALTER sust. m. = Parte elevada de un terreno. AMAITINAR v. = Madrugar AMAIROLAR v. = Cuidar a un hijo, mimar, llevarlo en palmetas. AMANSIR v. = Amansar, domesticar. ANDORTA sust. fem. = ligadura de mimbre par hacer una atadura. ANSI adv. mod. = así, de este modo. ANUETARDE/ANOTARDE adv. tiemp. = ayer al anochecer. APELLONAR(SE) v. refl. = apelmazarse. APOTECHAR v. = Arreglar, recomponer // llevar, conducir. ATUSCACIAR v. = Apedrear a alguien. BALBO/A adj. masc. = helado de frio// sust. persona inhábil. BAMBA adj. masc. = jactancioso, farruco, presumido. BARRA sust. fem. = alguien que tiene mucha jeta // medida usada para el ganado equivalente a cincuenta cabezas de ganado. BEL.LATA/BELATA sut. fem. = velada. BERRA sust. fem. = Trozo de rama gruesa para leña. BETILLO/ BITILLO sust. masc. = Palanca de madera para levantar peso. BIER/BIYER sut. masc. = Sendero que se hace al pasar el ganado. VIROL sust. masc. = Pestillo. BLANDERA sust. fem. = Llamarada. BOLTURNO/ BULTURNO sust. masc. = Nieve en polvo // ventisca. BORDIECHA sust. fem. = Un lio de cuerdas, un atadijo, un rebujo. BROSTA sust. fem. = Ramas finas y menudas. BURRILLATO sust. masc. = Cerrojo. BURGA sust. fem. = pértiga, barra larga. CAHARIZO sust. masc. = Trozo de camino entre dos paredes. CABOCASA sust. fem. = La falsa de una casa. CACHANO/A sust. = biello/a, decrépito/a. CALOI sust. masc. = Feto de animal // Insulto despectivo. CALIBATA sust. fem. = Conjunto de abundantes brasas CALCIL sust. masc. = Terreno al pié de un peñón // Trozo más grueso de un tronco de árbol. CAMA sust. fem. = Pierna, pata. CAMULCA sust. fen. = multitud de personas o rebaño de animales. CANIECHO sust. masc. = Un copo de lana cardada. CANSIN/A adj. = Flaco/a, consumido/a CANTONATA sust. fem. = Ladera, rinconada. CAPANNA sust. fem. = Rebaño // caseta en el monte. CAPANNER sust. masc. = El que vive en la capanna. CARER sut. masc. = lado, costado en el terreno. CEMAL sust. masc. = Cornisa, precipicio. CENIECHO sust. masc. = Bolo alimenticio que vomitan las ovejas. CLECHO adj. masc. = Enfermo// tristón. CLOT sust. masc. = Una hondonada pronunciada en el terreno. CLUCATA sust. fem. = Un guiño // una siesta// cuando el sol sale, se esconde y vuelve a salir. CONTUMANCIA sust. fem. = El coste o la suma de los gastos de algo. COTURA sust. fem. = cochura de mala cocción. CUETO v. partic. = cocido. COTICIA sust. fem. = Idea vehemente, fuerte, insistente. CREIXENZA sust. fem. = Crecimiento, estirón. CREPATA sust. fem. = Un lugar donde ha habido un desprendimiento. CRUXITO sust. masc. = Crujido// bajón de salud. CULLERETA sust. fem. = Cucharilla// renacuajo. CHABISQUE sust. masc. = Barrizal. CHAPURQUIR/ ENCHAPURQUIR v. = remover el agua, chapotear. CHARRATETA sust. fem. = conversación, charrada. CHARRAIRE sust. masc. = charlatán CHERATIZO/A sust. = friolero/a // adj. = chelado/a CHIRAR v. = girar, dar la vuelta // enfocar o desviar el agua. CHIRADERA sust. fem. = Palo pequeño para dar la vuelta a los intestinos cuando se limpian. CHORCHO/A adj. = Desaliñado, sucio. CHUEÑOS sust. masc. = Aperos para juntar o unir dos caballerías o ganado CHUGARRINA sust. f.em = ganas de jugar. DINANTES adv. tiemp. = Anteriormente, con anterioridad. DANTES adv. tiemp. = Antaño, años atrás. DEIXATIZOS sust. masc. = Desperdicios, restos de comida. DEISVEL.LAR (SE) v. refl. = desvelarse. DESMBOIECHAR v. = Desenredar, desliar una bordiecha. DESENGAFETAR v. = Desabrochar los corchetes de la ropa. DESENLACAR(SE) v. refl. = Salir de un atolladero, un lio o un enredo. DESPEÑO sust. masc. = diarrea// hemorragia o pérdida de fluidos. DESPINCHAR v. = Descolgar. DOLEN/DOLENT sust. adj. m. = Endeble, poco desarrollado. ENGARCHALAR V. = Encerrar a alguien. ESCALLOS sust. masc. = Conjunto de los tres palos de la liena EIXABANDIR/ IXABANDIR v. = Aclarar la ropa. EIXEMENAR/ IXEMENAR v. = Esparcir, extender. FALDOTO/FALDUTA adj. = Un animal con la panza grande y abultada. Las hembras cuan son preñatas. FALDARA sust. fem. = La parte de debajo de una camisa. FARTUÉ sust. masc. = glotón, tragón. FESELLA sust. fem. = Una grieta en la pared o en la roca. FOCAZA sust. fem. = Una hogaza de pan. FOCHO sust. masc. = Agujero, hollo. FORGATO/A adj. = holgado/a FOLLUTO/A adj. = Planta con muchas hojas. FRECHA sust. fem. = Herida. FULMINAR/FOLMINAR v. = Imaginar, pensar, proyectar. FURCO sust. masc. = Trozo de terreno en la afluencia de barrancos. GAFA sust. fem. = Grapa para unir trozos. GALFAYO sust. masc. = El tronco que sale del tronco principal en un árbol. GALFATO sust. masc. = Manojo. GARCHOLA sust. fem. = Cárcel // un refugio o cobijo // cama. GARIZ sust. fem. = Desfiladero. GARONA sust. fem. = Remanso o pozo en un rio o barranco. GARULEYAR v. = Ir a pendonear. GAUCHO/A adj. = Pillo/a, astuto/a. GOMEGAR v. = Bomitar // cuando hay mucha agua en la tierra y rebasa por todo. GOTECHEAR v. = Gotear. GOTELCHERAS sust. fem. = Goteras. GRAMITO sust. masc. = Gramido GUINCHAYO sust. masc. = Trozo de cuerda que cuelga roto. INQUESTAR v. = Estorbar, molestar, hacer el pesado. LABAZA sust. fem. = Una piedra llana y gruesa en el suelo. LACOTAL sust. masc. = Un lugar donde hay laco, barro, un barrizal. LANDRALLO sust. masc. = arapos LAPAR v. = Beber lamiendo// beber alcohol. LATERA/ LETERA adj. = lechera// sust. = recipiente para la leche. LEMPRA sust. fem. = Canal vertical empinado en una montaña. LIBIECHO sust. masc. = Ovillo LIT sust. fem. = Aluz de nieve. LITARAL sust. masc. = Cono de eyección de una aluz de nieve. MACULLAR sust. masc. = Magullar, herir. MAITINATA sust. fem. = Madrugada. MALLATO/A adj. = Con manchas en la piel. MANATO sust. masc. = Manojo MANCHAR v. = Respirar // soplar por el manchón ( fuelle)// respirar con dificultad. MANCHANZA sust. fem. = Cuando se tienen piojos o chinches o pulgas. MARGÜEÑO sust. masc. = pedregal // lugar donde se amontonan las piedras que se van quitando. MASTICULLAR v. = Masticar sin ganas o con dificultad. MATRE (dar) sust. masc. = Dar mal, hacer el pesado. MENUTALLA/ MENUTER sust. m. y f. = Menudencias. MINGLAR v. = Maullar. MUERA sust. fem. = Mora MUSÓN sust. masc = La propiedad de salir mala o buena la leche// de buen o mal ordeño. NARICOSELLAR v. = Hablar con la nariz. NINNELLAR v. = Cuidar niños. NIETA/MIETA sust. fem. = Almiar, montón de heno seco con forma de cono que se guarda en los prados. ÑACAZO sust. masc. = Mordisco OLLA sust. fem. = Un pozo que se hace en barrancos// poza de agua. OREVEL sust. masc. = Acebo FAIXER v. = Pacer PALANGA sust. fem. = Puente de madera. PALENGA sust. fem. = Barra de hierro usada para hacer un agujero en el que se itroducen los palas de una baranna. PANAR sust. masc. = Conjunto de campos destinados a cereales. PARCER/A adj. = Ladeado, torcido // sust. = persona que hace trastadas. PASATIZO/A sust. = Comida pasada, estropeada. PECHECO sust. masc. = Un puñado de algo. PEDADA sust. fem. = Calcetín. PENNACÉ sust. masc. = Persona que camina bien por sitios pedregosos. PERCUCHO sust. masc. = Piquete se clava en la tierra para diferentes usos. PERPAL sust. masc. = Barra de hierro para hacer palanca. PETRIÑO sust. masc. = Asiento de piedra colocado delante de las casas. PECICAR v. = Pizcar, pellizcar. PIDANGET sust. masc. = El borde de algo. PIXOTINA sust. fem. = Orina. PLACER(SE) v. réflex. = Sentirse agusto, pasarlo bien. PODRE sust. masc. = Comida pasada, podrida. POLPUTO adj. masc. = Carnoso. POTRIMINER/PUTRIMINER sust. masc. = Compostero, lugar de putrefacción. PRESEPE sust. masc. = Pesebre PULZ sust. fem. = pulga RALLAR v. = Rajar, astillar, agrietar. RAIXINA sust. fem. = Resina. RAMPOINA adj. masc. = Persona o animal de poco valor. RANOSO/A adj. = Cojo/a por lesión en los riñones. REVESÍN adj. masc. = vista torcida // cuando se mira de reojo. REVOLCATIZO sust. masc. = Huella que deja un animal después de resbalarse por la tierra. REBUTIR (A) adj. = Lleno hasta arriba. REGOLZO sust. masc. = Concavidad o recuenco en un terreno. RELENCO sust. masc. = El resto de algo que se ha separado, dividió o repartido REMELECO sust. masc. = Lombriz REMOQUETE sust. masc. = Reproche REPOLINDAR(SE) v. réflex. = Arreglarse, emperifollarse, ponerse guapo. REPOLLAR v. = Rebrotar las plantas después de cortarlas. RESPLANDIR v. = Brillar, resplandecer. RETAFIL(DE) adv. modal = Mirar de reojo RETANTAR v. = Atraer, excitar el deseo. ROFLAR v. = Dormir. RONICO/A adj. = Casa que marca ruina. ROLLISCO adj. masc. = Rojizo. RULAR v. = Rizar // poner en marcha, mover. RUSTICO/A adj. = Tosco, rudo // cualquier material que tiene la propiedad de endurecerse. SADOR adj. masc. = Harto de comer. SALÓN sust. masc. = Piedra grande que sirve para afilar los aperos. SARRATIZO sust. masc = Serrín. SEMELLA sust. fem. = Rastro, indicio, señal. SIESCO (AL) adv. lugar = A través de. SOCOTEAR v. = Agitar, remover, menear. SOLTER/A sust. = soltero/a // los que se casaban sin herencia. SUAVIR v. = suavizar, pulir, templar. SULSIR v. = desesperar, aburrir // Cuando se deja mucho tiempo al fuego un cocido y SUPLIR v. = Cundir, abundar// hacer frente a un gasto. TABOLEAR v. = Hablar, anunciar, bocear TANNUTO sust. masc. = Madera con muchos nudos. TAPITO/A v. partp. = tapir // adj. preto, tupido, denso. TARRANGO /TARRANCO sust. masc. = Trozo de leña no muy gorda. TARRANTURA sust. fem. = Idea repentina, impetuosa. TECO/A adj. = Lento para comer. TITABOLA sust. fem. = Comentario, rumor. TOLLO sust. masc = Cantidad de agua que sale de un manantial. TORRATA sust. fem. = Tostada// helada. TONTARRA sust. masc. = Tonto TONTAINA sust. fem. = Tonta TRABA sust. masc. = Ojal. TRAMALLAR v. = Hacer senderos en un campo. TRAMENAR v. = Andar deprisa // trajinar mucho. TRAPISOLDA adj. neutro = Persona poco formal. TRASQUIR v. = Tragar. TRESNOTIR v. = Trasnochar. TROBALLO sust. masc. = Trabajo // pasar apuros, sufrimientos. TROYA sust. fem. = Cerda adulta para criar. TRUXIR v. = Comer. TRUTA sust. fem. = Trucha. TULAR v. = Aullar. TUSCO sust. masc. = Guijarro, piedra no muy grande. TUSTA sust. fem. = Paliza. TUSTAR v. = Apalear. UNGLATA v. = Uñada. ZABAR v. = Quitar la corteza de un árbol. // cambiar la piel los animales// pelarse la piel. ZAFORAS sust. neutro. = Sucio, desaliñado, basto, rudo. ZALABERNA sust. fem. = Trozo de pan. ZANGONEAR v. = Ir de un lado a otro andando, mover las piernas. ZAMANDUNGO adj. masc. = Torpe.

Volver a la página «Aragonés belsetán».