Chicota Edat de Chelo

(Reendrezau dende Chicota edat de chelo)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Chicota Edat de Chelo estió un periodo de fredor que metió fin a una era extraordinariament calurienta clamada Periodo Calido Medieval (sieglos X - XIV).[1] A Chicota Edat de Chelo abarcó dende primerías d'o sieglo XIV dica meyaus d'o sieglo XIX pero, seguntes estudios d'a NASA, i habió tres intes minimos: un en 1650, unatro arredol de 1770 y un zaguer en 1850.

Paisache d'hibierno, pintura de Hendrick Avercamp (1608).

Causas posibles editar

Os cientificos han identificau tentativament siet posibles causas d'a Chicota Edat de Chelo: os ciclos orbitals; a disminución de l'actividat solar; l'aumento de l'actividat volcanica; l'alteración d'os fluxos en a corrient oceanica; fluctuacions en a población humana en diferents partis d'o mundo que causan reforestación u deforestación; y a variabilidat inherent d'o clima global.

Ciclos orbitals editar

As variacions orbitals (u tamién clamadas ciclos de Milanković) describen os efectos conchuntos que os cambeos en os movimientos d'a Tierra provocan en o clima a lo largo de milars d'anyadas.

Actividat solar editar

Encara i hai una comprensión muit pobra d'a correlación entre a baixa actividat d'as tacas solars y as temperaturas d'enfriamiento. Entre o periodo 1645-1715, chusto enmeyo d'a Chicota Edat de Chelo, i habió un periodo de baixa actividat solar conoixiu como o Minimo de Maunder.

Actividat volcanica editar

Atros cientificos vinculan a Chicota Edat de Chelo con un episodio inusual d'actividat volcanica de 50 anyadas de durada.

Cuan un vulcán fa erupción, a suya cenisa plega a l'atmosfera y puede extender-se pa cubrir toda a Tierra. A boira de cenisas bloca parti d'a radiación solar dentrant, o que leva a un enfriamiento mundial que puede durar dica dos anyos dimpués d'una erupción.

A erupción d'o vulcán Tambora en 1815, en Indonesia, cubrió l'atmosfera con cenisas. L'anyo siguient, 1816, plegó a estar conoixiu como lAnyo sin estiu.

Circulación oceanica editar

Unatra posibilidat ye que i haiga una disminución d'a circulación termohalina. Ista circulación oceanica que calienta Europa podría haber estau interrumpida por a introducción d'una gran cantidat d'augua dulza en l'Atlántico Norte, posiblement causada por un periodo de calentamiento antes d'a Chicota Edat de Chelo conoixida como o Periodo Calido Medieval.

Fluctuacions en a población humana editar

Cualques cientificos han proposau que a disminución important d'a población en Eurasia condució a una tendencia d'enfriamiento.

S'estima que a Peste Negra mató d'o 30% a o 60% d'a población europea. En total, a peste puede haber reduciu a población mundial d'un estimau de 475 millons a 350-375 millons en o sieglo XIV. A población mundial tardó 200 anyos en recuperar-se a o suyo livel anterior. William Ruddiman proposó que istas grans reduccions de población en Europa, Asia Oriental y Meyo Oriente causoron una disminución en l'actividat agricola. Ruddiman suchiere que a causa d'a reforestación, se produció una mayor absorción de dioxido de carbonio de l'atmosfera, o que puede haber estau un factor en l'enfriamiento observau entre a Chicota Edat de Chelo.

Manimenos, atros cientificos han especulau que l'aumento d'as poblacions humanas que viven en latituz altas causó a Chicota Edat de Chelo a traviés d'a deforestación. L'aumento d'o albedo a causa d'ista deforestación (mas reflecto d'os rayos solars d'o goso cubierto de nieu que l'aria fosca cubierta d'arbols) podría haber teniu un profundo efecto en as temperaturas globals.

Variabilidat inherent d'o clima editar

As fluctuacions espontanias en o clima global podrían explicar a variabilidat pasada.

Impauto por rechions editar

Europa editar

A Chicota Edat de Chelo trayió hibiernos mas fredos a grans partis d'Europa. Asinas por eixemplo, diversas granchas y lugars en os Alpes suizos estioron destruius por a expansión d'as cheleras a meyaus d'o sieglo XVII. As canals y ríos en Gran Bretanya y os Países Baixos se concheloron con frecuencia pro como que pa suportar l'eslisar sobre chelo y os festivals d'hibierno.[2] A primera feria de d'hibierno sobre o chelo d'o río Tamisa estió en 1608 y a zaguera en 1814.

O chelo marin que rodeya Islandia s'extendió por millas en totas as adrezas, zarrando os puertos pa la navegación. A población d'Islandia se redució a la metat. Por unatra parte, as colonias nordicas en Gronlandia murioron de fambre y desapareixioron en primerías d'o sieglo XV, ya que os cautivos falloron y lo bestiar no podió mantener-se entre os hibiernos cada vegada mas aspros. Gronlandia estió aislada por o chelo dende 1410 dica o decenio de 1720.

America d'o Norte editar

Os primers exploradors y colonos europeus d'America d'o Norte informoron hibiernos excepcionalment severs. Por eixemplo, seguntes Lamb, Samuel Champlain informó que i heba chelo a lo largo de las marguinas d'o Laco Superior en chunio de 1608. Tanto os europeus como os pueblos indichenas sufrioron un exceso de mortalera en Maine entre l'hibierno de 1607–1608.[3] O diario de Pierre de Troyes, qui endrezó una expedición a James Bay en 1686, rechistró que a badía encara yera plena de chelo flotant que podeba amagar-se dezaga d'ella en a suya canoa l'1 de chulio.[4] En l'hibierno de 1780, o puerto de Nueva York se concheló, o que permitió a las personas caminar dende a isla de Manhattan dica a isla de Staten.

Africa editar

En Etiopía y o norte d'Africa, s'informó de nieu permanent en as tucas d'as montanyas a livels an hue no ocurre.[5]

Referencias editar

  1. (en) FAGAN, Brian M.: The Little Ice Age: How Climate Made History, 1300–1850, Santa Barbara: Basic Books, 2001 — ISBN 0-465-02272-3
  2. (en) Jonathan Cowie (2007). Climate change: biological and human aspects. Cambridge University Press. p. 164. ISBN 978-0-521-69619-7.
  3. (en) Lamb, Hubert H. (1995). "The little ice age". Climate, history and the modern world. London: Routledge. pp. 211–241. ISBN 978-0-415-12734-9.
  4. (en) Kenyon W.A.; Turnbull J.R. (1971). The Battle for James Bay. Toronto: Macmillan Company of Canada Limited.
  5. (en) Reiter, Paul (2000). "From Shakespeare to Defoe: Malaria in England in the Little Ice Age". Emerging Infectious Diseases. 6 (1): 1–11.

Se veiga tamién editar