Fosal de Torrero
O fosal de Torrero ye un fosal d'a ciudat aragonesa de Zaragoza situau en o barrio de Torrero.
Historia
editarA devantadera oficial d'o fosal de Zaragoza estió en 1834, cuan o terreno fue bendito por l'arcebispe de Zaragoza. Dica alavez os enterramientos se feban en os terrenos d'ilesias, conventos u hespitals d'a propia ciudat, lo que creyaba problemas como a manca d'espacio y hichiene. L'avantalla d'a suya ubicación (en as afueras de Zaragoza), asinas como a necesidat de terreno pa l'entierro propicioron a suya obridura.
En primeras, y dimpués de muitos pleitos, o fosal fue administrau por las parroquias y o concello conchuntament. Manimenos, dende 1868 l'administración pasó a estar exclusivament concellal. A o largo d'o sieglo XIX, o fosal acometió succesivas ampliacions (1866, 1885, 1895). En 1883, se creyó, anexo a o fosal, un espacio pa l'enterramiento civil. En o sieglo XX o fosal ganó nuevament terrenos (1911).
Entre a Guerra Civil, Zaragoza cayió dende l'inicio en o bando franquista y se produció una fuerte represión enta os republicanos. Se producioron a-saber-los afusilamientos en las tapias d'o fosal y os cuerpos estioron, posteriorment, enterrecaus en foseras (exhumadas en 1980). Entre istos anyos, se creyoron en o fosal zonas d'enterramiento pa as tropas foranas d'o bando franquista: una zona pa l'enterramiento d'italianos y unatra pa os musulmans (orientada ta la Meca), amás d'un fosal alemán, destinau a las tropas nazis; en 1941. Iste zaguero se tresladó ta un nuevo espacio que constituye, encara en l'actualidat, un chicot fosal privau en o que existen tamién familias de poder d'as epocas de primerías de dito fosal. Entre a resta d'o sieglo y dica l'actualidat, o fosal ha continau creixendo, a zaguera ampliación se i fació en 2002, con a obridura d'un nuevo edificio d'atención a o publico.[1]
Cómo arribar-ie
editarA o fosal se puet acceder con l'auto u emplegando a linia lanzadera gratuita C1 d'os Autobuses Urbans de Zaragoza.
Molimentos
editarMolimento Conmemorativo d'a Fosera
editarDebant d'a fosera se troba iste molimento de José Bueno Gimeno. Se tracta d'una escultura de piedra de 2 metros d'alto que amuestra a dos hombres espullaus levando o cadavre d'un tercero también espullau. A escultura fue reyalizada en 1918 pa servir de molimento funerario, no por encargo, sino que estió fruito d'una propuesta popular refirmada por l'Heraldo de Aragón que proponió que a escultura se convertise en o molimento d'a fosera y estió gracias a las donacions d'os suscriptors d'ixe periodico que se podió adquirir a escultura y ficar-la en o suyo emplazamiento actual, estando enguerada o 15 de chunio de 1919.[2]
Molimento a l'Altar Patrio
editarUn molimento a las victimas franquistas d'a Guerra Civil. Ye unatro d'os muitos molimentos d'ixe tipo que se devantoron en toda Espanya mientres a dictadura de Franco. Iste molimento en primeras s'instaló en a Plaza d'o Pilar dica que se tresladó ta o fosal de Torrero. Consiste en un gran altar de fornigón armau revestiu de sillería de piedra de la Pobla que corona una cruz de gran grandaria; en total l'altaria d'o molimento ye de 21,5 metros con una amplaria de 28,5 metros. Ye obra de Ramiro Moya Blanco, Manuel Laviada, Luis Moya Blanco y Enrique Huidobro Pardo. Fue inaugurau en 1953 con o nombre orichinal: Molimento a os Herois y Mártirs d'a Nuestra Gloriosa Cruzada, dimpués 9 anyos d'obra y mas de 2 pa decidir o prochecto.[3]
A cuantos morioron por a libertat y a democracia 1936-1939 y postguerra
editarSe tracta de un sencillo molimento, un monolito de granito de 196 cm d'altaria que contiene a inscripción que da nombre a o molimento. Mira d'estar un homenache a todas as victimas d'a Guerra Civil. S'inauguró l'1 de noviembre de 1980; en ixe anyo s'heban exhumau os cadavres d'as foseras d'as victimas republicanas d'a Guerra Civil en Zaragoza.[4]
Arte en nichos y panteons
editarÁnchel en oración
editarEscultura d'o panteón d'a familia Matute Pérez. Ye una escultura de 1898 en calsinera que representa a un ánchel rezando con un rosario en a man. Ye obra de Dionisio Lasuén Ferrer. Constituye una d'as mas antigas representacions escultoricas d'o fosal.[5]
O Silencio
editarEn o panteón d'Antonio Morón Lázaro se troba ista escultura alegorica d'o silencio. A escultura representa una choven con o dido index sobre a suya boca, demandando silencio. Fue reyalizada en calsinera en 1904 por Dionisio Lasuén Ferrer.[6]
Deixando a tierra
editarEstatua situada en o panteón d'a familia Ginés. Se tracta d'una escultura alegorica de l'alma de mas de 2 metros d'altaria, elaborada en marbre y representa una muller envuelta en panyos, que mira d'estar a representación de l'alma deixando a tierra. Ye una escultura d'Enrique Clarasó y Daudí de 1905. [7]
O tiempo
editarUnatra d'as esculturas alegoricas d'o fosal, en iste caso ubicada en o panteón d'as familias Gómez y Sancho. Una escultura de marbre de 2,25 m d'altaria, que consiste en un hombre anciano que portia un libro, que representa o tiempo que va pasando en as fuellas d'o libro d'a vida. Fue reyalizada en 1907 por Enrique Clarasó y Daudí.[8]
Busto de Miguel Fleta
editarCon motivo d'os actos de celebración d'o centenario d'o naiximiento de Miguel Fleta s'instala en o panteón d'o tenor un busto de bronce que le representa en a suya edat adulta. S'inaugura o 29 de mayo de 1999 y ye obra d'Alberto Gómez Ascaso.[9]
Personas ilustres enterrecadas en o fosal de Zaragoza
editar- Agustín Alcaide Ibieca (1778-1846): churista y historiador, famoso por a suya cronica d'os Setios de Zaragoza.
- Pilar Bayona López de Ansó: (1897-1979) pianista zaragozana.
- José Arsenio Franco Larraz: conoixiu artisticament como Pepe Carroll (1957-2004). Estió un conoixiu mago y presentador de televisión.
- Mariano de Cavia (1855-1920): laureau periodista y académico d'a luenga espanyola.[10]
- Joaquín Costa (1846-1911): politico, churista, economista y historiador aragonés, o mayor representant d'o movimiento intelectual decimononico espanyol conoixiu como Recheneracionismo.
- Miguel Fleta (1897-1938): destacau tenor aragonés.
- Luis Horno Liria (1915-2004): escritor, critico literario y humanista.
- Julio Monreal y Ximénez de Embún (1838-1890): escritor, periodista y machistrau.
- Demetrio Galán Bergua: (1894-1970) médico, humanista y periodista, gran estudioso d'o folklore d'Aragón.
- José Oto Royo (1906-1961): ixotero. Parella artistica y sentimental de Felisa Galé Lacoma.
- Felisa Galé Lacoma (1912-1948): ixotera. Parella artistica y sentimental de José Oto Royo.
- Miguel Sancho Izquierdo (1890-1988): filosofo d'o dreito, catedratico de Dreito y rector d'a Universidat de Zaragoza.
- Ángel Sanz-Briz (1910-1980): dito l'Ánchel de Budapest estió un diplomatico aragonés destinau mientres a Segunda Guerra Mundial en Hongría. En 1944, actuando como embaixador en Hongría pa o gubierno de Francisco Franco salvó a vida de 5.200 chodigos mientres l'Holocausto. Por istos feitos, fue reconoixiu por Israel como Chusto entre as Nacions
Referencias
editar- ↑ (es) Historia d'o fosal de Zaragoza en a suya pachina web
- ↑ (es) Ficha d'o Molimento Conmemorativo d'a Fosera en a web d'o Concello de Zaragoza.
- ↑ (es) Ficha de Molimento a l'Altar Patrio en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) ficha del monumento: A cuantos morioron por a libertat y a democracia 1936-1939 y posguerra en web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'a escultura Ánchel en oración en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'a obra El Silencio en web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'a escultura deixando a tierra en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'o molimento o tiempo en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'o busto de Miguel Fleta en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Lista de personaches ilustres apedecaus en o fosal de Zaragoza
Vinclos externos
editar- Se veigan as imáchens de Commons sobre o fosal de Torrero.
- (es) Fosal de Torrero. Zaragoza Ciudat: historia, ruta, fosal musulmán, alemán, civil...
- (es) Web d'o fosal
- (es) Oficinas d'o Fosal Municipal de Torrero