Trueno
O trueno[1], truen[1] u tron[1] ye o soniu d'a onda de choque causada cuan un lampedo calienta instantaniament l'aire por o que se mueve entre boiras, u d'ellas dica a superficie terrestre, a mas de 28.000 °C. Iste aire muit calient aumenta de volumen y se espande a gran velocidat, pero en mezclar-se con l'aire fredo d'arredol baixa bruscament a suya temperatura y se contraye. Ista rapeda expansión y contracción chenera ondas de choque que son as responsables d'o rudio d'o trueno.
Orichen
editarL'orichen d'o trueno ha estau obchecto de discusión cientifica mientres muitos sieglos. A primera teoría d'a que se tien noticia ye atribuyida a o filosofo Aristótil en a tercera centuria antis de Cristo, espiculando que o soniu podía estar causau por a colisión de nubles. Dende alavez muitas teorías han estau propuestas. En o sieglo XIX a teoría mas acceptada yera que o lampedo produciba o vueito chenerando dimpués o rudio consecuent. En o sieglo XX ye prou consensuau que o trueno viene orichinau por a onda de choque en l'aire debida a la expansión termica de sopetón d'o plasma en a trayectoria d'o lampedo.[2] A temperatura adintro d'o rayo, medida a traviés d'analís espectroscopico, varía mientres 50 microsegundos d'a temperatura ambient a -253,15 C u dica -243,15 °C, pa ir baixando a moniquet dica os -263,15 °C.[3] Ista calor causa una graniza expansión de l'aire enta todas as direccions, empentando l'aire d'arredol a velocidaz superiors a la d'o soniu. Ista onda a la fin ye una onda de choque que recorre ascape l'atmosfera. En bels casos o soniu d'o trueno puet adubir os 110 dB, amán d'o branquil d'a dolor pa l'oyiu humán.[4]
Velocidat
editarA onda de choque producida por un lampedo viacha a una velocidat mayor a la d'o soniu, pero nomas s'estendilla por bels diez metros. A partir d'astí, o trueno se comporta como un soniu común y viacha a bels 340 metros por segundo. Por o tanto, pa calcular a distancia d'un lampedo, se disprecia o fenomeno inicial y se considera un kilometro por cada tres segundos que transcurren entre l'aparición d'o rayo y l'inte en que s'ascuita o trueno.
Se puet estimar a distancia a la que caye un lampedo en metros como:
a on v ye a velocidat d'o soniu y c ye a velocidat d'a luz. Por lo que, mesurando o tiempo (en segundos) que transcurre entre o lampedo y o truen, ye posible estimar a distancia: cada 3 segundos de retardo representa una distancia d'1 km.[5]
Se veiga tamién
editarReferencias
editar- ↑ 1,0 1,1 1,2 (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
- ↑ (en) "Lightning: Physics and Effects". Vladimir A. Rakov, Martin A. Uman. 2007. Cambridge University Press. ISBN 0-521-03541-4, pach. 378
- ↑ (en) "The lightning flash". Vernon Cooray. Institution of Electrical Engineers. Londres, 2003. pach. 163–164. ISBN 0852967802
- ↑ (es) Artículo sobre los decibelios
- ↑ (en) A sciencia d'o truen (pachina web con explicacions matematicas sobre o truen)
Vinclos externos
editar
Se veigan as imáchens de Commons sobre os truenos.
