Diferencia entre revisiones de «Chudeoaragonés»

Contenido eliminado Contenido añadido
m Chodigoaragonés tresladada a Chodigo-aragonés: guionet
Sin resumen de edición
Linia 7:
| rechión =
| fablans = [[Luenga amortata|Amortato]] ([[sieglo XV|s. XV]])
| familia = [[Luengas indoeuropeasindo-europeyas]]<br />
&nbsp;[[Luengas italicas|Italica]]<br />
&nbsp;&nbsp;[[Luengas romances|Romance]]<br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;Pirinenco-mozarabes<br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''ChodigoaragonésChodigo-aragonés'''
| ofizial = No oficial
| iso1 =
Linia 18:
| sil =
| mapa = [[Imachen:UL-Chodigoaragonés.PNG|250px]]
| mapa_leyenda = Localización aproximata d'o chodigoaragonéschodigo-aragonés.
|}}
 
O '''chodigoaragonés''' ye un [[Luengas chodigorromanicaschodigo-romanicas|romance chodigo]] amortato que se charró en parte d'os reinos d'[[Reino d'Aragón|Aragón]] y [[Reino de Navarra|Navarra]] dende a segunda mitat d'o [[sieglo VIII]] dica la rematanza d'o [[sieglo XV]], en os tiempos en os que forachitoron a la mayoría de [[chodigos]] no convertitos a lo cristianismo difuera d'a [[peninsula Iberica]].
 
== Filiación ==
Se tractaba d'un romance chodigo, per o que ye clasificato lingüisticament entre as luengas indoeuropeasindo-europeyas [[Luengas romanicas|romanicas]]. As parlas chodigorromanicaschodigo-romanicas se farchaban sobre os alazetz d'una luenga romanica, a [[Navarroaragonés|navarroaragonesa]] en iste caso, prenendo caracteristicas lingüisticas hebreas dica o punto que talment se diferenciaban prou d'o romance orichinal ta considerar-sen idiomas independients, encara que ixo ye discutible. Bi ha tamién bella controversia sobre si os romances chodigos proceden u no d'un anterior [[chodigolatínchodigo-latín]], encara que pareix más probable que o chodigoaragonéschodigo-aragonés -como los altros romances chodigos d'a peninsula Iberica- naixesen con posterioridat de traza independient.
 
== L'alchamía chodiga ==
{{Wikisource|oldwikisource:Contrato de casa pa Chento Azaniel}}
Bi ha menos textos en alchamía chodiga que en [[alchamía]] musulmana, [[Manuel Alvar]] n'ha estudiato un que provién de Uesca. Por un tiempo os chodigos d'Aragón teneban l'arabe como luenga de cultura. Un texto de principios d'o [[sieglo XIV]] de Uesca se troba en meyo d'una alchamía hebraicoarabehebraico-arabe <ref> JOSÉJosé RAMÓNRamón MAGDALENAMagdalena NOMNom DEde DÉU.Déu: CORPUS''Corpus DEde ALJAMÍASaljamías HEBRAICOARAGONESAShebraicoaragonesas''. SEFARAD VOL''Sefarad'' Vol.I .</ref>:
{{Cita|procurador ministrador del dido comun por auctoridad poropia sin licença de [[juge]], que se porad enparar la dita binya con el milloramento allí feyto, e faga d'aquella como eredas propia, e si abriestes a sidar en judicio por razon de la dita binya o por el trebudo a querellas del [[capitol]] o de su porcurador, que fagades [[dreito|dreyto]] en poder del oficial del senyor [[bispe|bisbe]] o de la cort seglar qual mas querran. E si la dita [[vinya|binya]] querades bender que lo fagades a saber diez dias antes al capitol o a su percurador. E si retener la querran que l´ayan cinc soldos menyos que otro ninguno. E si retener no la querran, que d'alli adenent podades aquellas bender a qui bos querredes, cebtado a ca[ball]eros, infa[n]çones, clerigos e presonas de [[relichión|religion]] e meselos, mas a presonas de serbicio qui el dito [[trebudo]] paguen e cunplan las ditas cosas sobre ditas}}
 
Linia 36:
 
== Historia ==
No ye claro si a fin d'o chodigoaragonéschodigo-aragonés estió por una suya converchencia con altros romanzesromances chodigos hispanicos (se veiga [[chodigoespanyolchodigo-espanyol]]) u si o suyo uso s'esmermó en favor d'os romances chodigohispanicoschodigo-hispanicos d'o sud d'a Peninsula, con un lumeronumero más gran de charradors, esparditos sobre tot per tierras [[Reino de Valencia|valencianas]], [[Rechión de Murcia|murcianas]] y [[Andalucía|andaluzas]].
 
=== Elementos aragoneses en o chodigoespanyolchodigo-espanyol ===
O sefardí de [[Salonica]] coincidiba con o sefardí de [[Macedonia]] y [[Bosnia]] en predominar a conservación d'a F- inicial (''fazer'', ''ferir''), a diferencia d'o sefardí de [[Bulgaria]], [[Anatolia]] u [[Rumanía]] .<ref> [[Rafael Lapesa]].: "HISTORIA''Historia DEde LAla LENGUAlengua ESPAÑOLA"española''. Editorial Gredos. (1981) .</ref> .
 
En o sefardí de [[Monastir]] ([[Republica de Macedonia]]) bi ha muitos casos d'[[epentesi antihiatica]] pareixitos a los de l'[[idioma aragonés|aragonés]] (''cayidu'', ''tu creyis'', ''tu veyis'', ''cayir'', ''criyer'' y tanto en a [[parla (lingüistica)|parla]] sefardí de Monastir como en a de [[Bosnia]] se testimonia ''el veyi'', ''ellos veyin''. no necesariament son aragonesismos, tamién podrían deber-sen a una influencia [[asturleyonés|leyonesa]].
Linia 45:
En o sefardí de [[Salonica]] i heban [[aragonesismo (lingüistica)|aragonesismos]] u palabras comuns de l'aragonés con o castellán y que en castellán no han tenito muito uso como ''embelecar'', ''embabucar'', ''[[bafo]]'', ''mancar'', ''[[axugar]]'', ''meollo'' (cerebro), ''afalagar'' (con o sentito de consolar), ''fuir'', ''topar''. As parabras ''escorchar'' y ''(de)spuntar'' son aragonesismos propios d'o sefardí de Salonica e [[Sarajevo]]. <ref> [[Aldina Quintana]] Concomitancias lingüísticas entre el aragonés y el ladino (judeoespanyol) AFA LVII-LVIII 2001 </ref>
 
En chodigo-espanyol no se diz ''conmigo'', ''contigo'' y ''consigo'', se fan servir as formas aragonesas occidentals ''con mí'', ''con tí'' y ''con sí''. Atro aragonesismo pronominal propio d'o chodigo-espanyol ye o pronombre reflexivo plural ''sen'', que tamién se troba en castellán rechional d'a [[Valval de l'Ebro]].
 
Os numerals ordinals presentan a terminación -eno: ''kuatreno'', ''sinkeno'', ''seženo'', ''seteno'', ''kinzeno'', y a forma irregular aragonesa y italiana ''primo''.
Linia 66:
* [[Aldina Quintana]]: ''[http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/22/32/06quintana.pdf Concomitancias lingüísticas entre el aragonés y el ladino (judeoespanyol)'']. A.F.A 2001.
* Revista de Filología Española 8.136-41 ([[1946]])
* [[Miguel Ángel Motis Dolader]]: ''Pervivencias aragoneses entre los sefardíes actuales''. ARAGÓNAragón ENen ELel MUNDOmundo. CAI 1988.
 
{{Variants meyevals d'o romanz navarro-aragonés}}