Diferencia entre revisiones de «Romance navarro»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 1:
{{Grafía_87}}
{{luenga
| color = lawngreen
| nombre = Romance navarro
| nombre autoctono =
| atras denominazions = [[NavarroaragonésNavarro-aragonés]]
| país = [[Imachen:Bandera de Reino de Navarra.svg|border|22px]] [[Reino de Navarra]]
| rechión =
Línea 22 ⟶ 21:
| mapa_leyenda =
}}
Se dize '''romanzeromance nabarronavarro''' a las formas d'o romanzeromance [[nabarroaragonés|nabarronavarro-aragonés]] que se charraban en o sud y este de [[Navarra]]. No esistibaexistiba deseparazióndeseparación neta entre o nabarronavarro y l'[[Idioma aragonés|aragonés]]. As denominazionsdenominacions d'aragonés, nabarronavarro y riochano no responden a diferenziasdiferencias reyalsreals que esistisenexistisen en una mesma epoca, (podeban estar más grans con una redolada[[comarca]] dentro de una mesma rechión), responden a las diferensdiferents historias linguisticas d'o romanzeromance en ixos reinos u rechions como consecuenziaconsecuencia de diferéndiferent historia politica. EsistibanExistiban diferensdiferents trazas d'escribir, como consequencia que a [[Ilesia Catolica]] perdió o monopolio d'a escritura y lo prenioron as dos monarquías, [[lista de reis de Navarra|navarra]] y [[lista de reis d'Aragón|aragonesa]].
 
== Ortografía ==
* Lo diftongo ''-ua-'' s'escribiba ''-oa-'': ''c'''oa'''l'', ''c'''oa'''tro'', ''jeg'''oa'''''.
* Los fonemas palatals ñny y ll se representaban con una I debant (-in-, -ill-, -yll-): ''castie'''yll'''o'', ''castie'''ill'''o'', ''sie'''ill'''o''.
 
== Fonetica ==
* Mayor tendenziatendencia a perder a -e final:
** Etxe (etxa- en composizion) Berri ("Casa nuebanueva" en [[Idioma bascovasco|bascovasco]]) > Exavierre (1091) > Xavier, (y atras bariansvariants dende 1102)
** Sindembargo, igual que en o [[fuero de Teruel]], no se produzibaproduciba en os alberbiosalverbios rematatos en -''ment'' porque i yera una -t- entre meyo: -MENTE > -''mentre''
* No se rechistran eboluzionsevolucions d'a -LL- enta -t-, -ch-, etz...
* Se conserbaconserva o grupo latino -MB-, que en aragonés y burgalés evoluciona enta -m-
** ''palomba'', ''ambos''
 
== Morfolochía ==
O demostratibodemostrativo masculín singular ye ''esti'' u ''aquesti'' en cuenta d'estar ''est(e)'' u ''aquest(e)'', coinzidindocoincidindo n'esto con l'[[aragonés qued'as se charraba en la [[Comunidat decomunidatz Teruelaragonesas]], (se i documenta en la bersiónversión romanzeromance d'o Fuero y encara en textos de lo S XV y no ye estranio porque os nabarrosnavarros interbinioronintervinioron en a repoblaziónrepoblación d'esta zona), ey con o [[riochano precastellán|Ẻriochanoriochano]]. En os documentos d'o [[Monesterio d'Irache]] se documenta ''esti'' pero no ''aquesti''.
 
== Historia ==
O texto més antigo conoxitoconoixito en romanzeromance nabarronavarro seguntes P. Moret ye a conzesiónconcesión d'o [[Fuero de Chaca]] en [[1171]] a os pobladors d'o [[Pueyo de Castillón de Sangüesa]] por parte de [[Sancho VI de Navarra|Sancho lo Saputo]]:
{{Cita|esta población fago a pró, é a salvamiento de mio regno, en el Puyo de Castillón sobre [[Sangüesa]], é del Puyo é de los otros logares que lis ei dado por términos. E dó, a mios pobladores de Castillon, franqueza que qoal se quisiere mercadería, trayan en todo mi regno, non den peage ni en tierra ni en mar. E dolis franqueza que lures ganados pascan é vayan por todo mi regno, foras en los vedados de los caballos}}
 
== PerbibenziasPervivencias ==
Igual que en as [[Cinco Villas]] y en cheneral en tota a [[provincia de Zaragoza]], bi n'ha muitos repuis lesicoslexicos. Ye de destacar:
 
* En a redolada d'[[Eslava]] a chenchent biellaviella emplegaba de chobenchóven a desinenzia[[desinencia]] -i pa a primera persona d'o presénpresent d'os [[imperfectos]] egual que en [[ansotano]].
* O nabarrismonavarrismo más estendillato, ye l'antroponimo ''Xabier'', adautatoadaptato a muitas luengas occidentals.
* En o [[dreito foral nabarronavarro]] encara esisteexiste o termino ''dominio concellar''.
 
== Enrastres externos ==
* {{es}} [http://groups.msn.com/TierrasdelEbro/lenguas.msnw?action=get_message&mview=0&ID_Message=9&LastModified=4675597207405621799 Información d'o romanze nabarro]
 
{{Variants meyevals d'o romanz navarro-aragonés}}