Diferencia entre revisiones de «Aragonés fovano»

Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m →‎Fonetica: clean up, replaced: eboluziona → evoluciona
mSin resumen de edición
Linia 1:
{{Variedatz aragonesas|Nombre=FobanoFovano
{{Grafía_87}}
{{Variedatz aragonesas|Nombre=Fobano
|Imachen=[[Imachen:Mapa situazión fobano.svg|250px]]
|local=
|charradors=
|localización= [[BalVal d'a FuebaFueva]]
|lugars=[[A FuebaFueva]]
|rasgos=
|bitalidat=
|escritors=}}
 
O '''fobano''' ye una bariedávariedat dialeutaldialectal de l'[[Idioma aragonés|aragonés]] que se charra en [[A FuebaFueva]], que fa parte d'a [[comarcas d'Aragón|comarca]] d'o [[Sobrarbe]].
 
==Fonetica==
*A bocalvocal ''-o'' zaguera se mantién dezaga de ''-n'' (camino, molino), ''-l'' (zielocielo, chelo) y ''-r'' (cordero, pallero).
 
*O grupo ''-it-'' prozedénprocedent d'o grupo [[latín|latino]] ''-CT-'', ''-ULT-'', no másnomás se conserba que en ''chitar-se'' y ''cuitre'', y s'ha [[castellanizazióncastellanización|castellanizato]] enta ''-ch'': ''fecho'', ''dicho'', ''estrecho'', ''pecho'', ''mucho'' u ''trucha''.
 
*A ''x'' prepalatar fricatiba xorda se corserbacorserva bien (si nos miramos as redoladas a l'oesteueste dende A FuebaFueva) y como ye normal en l'[[Alto Aragón]] oriental bava con una ''-i-'' semibocalicasemivocalica: ''caixigo'' (/kaiʃigo/), ''buixiga'' (/buiʃiga/), ''fuerasencara deque atras parolas como cruxir''cruixir'' (/kru.ʃir/), ''falandraxofalandraixo'' (/fa.lan.'dra.ʃo/), ''muxordónmuixordón'' (/mu.ʃor.'don/) y ''muxardinamuixardina'' (/mu.ʃar.di.na/) no la presientan.
 
*A ''x'' en posiziónposición inizialinicial evoluzionaevoluciona a ''-ix-'' como en [[chistabín]] y [[belsetán]]: ''ixolomar'', ''ixartigar'', ''ixarnar'', ''ixaugaerixaugar'', ''ixarranar'', ''ixordiga'', ''ixambre'', ''ixambrar-se''.
 
*O grupo latino ''-SC-'' que en [[Idioma aragonés|aragonés]] evoluciona a ''-x-'' yegosa estar castellanizato: ''conozerconocer'', ''paezerpaecer'', ''crezercrecer'', ''florezerflorecer'', etzetc...
 
*O grupo final ''-NTE'', que en [[aragonés meyeval]] pierde a ''E'' y en aragonés moderno a ''T'', ye castellanizato: ''rusiente'', ''fuente'', ''diente'', ''puente'', ''fueras d'os casos malamén''malament'' (/ma.la.'mén/), ''chenchent'' (/tʃen/), ''caliéncalient'' (/ka.'ljen/).
 
*En [[Samper]] son casos de pronunzaciónpronunciación d'a ''-r'' final en os plurals: ''lugars'', ''pastors'', ''colors'', fenomeno que se troba tamién en bellos lugars d'o [[Sobrarbe]] zentralcentral.
 
*Mos trobamos un caso isolato y poco frecuénfreqüent de conserbaziónconservación de -m- deribata de -M'N- que en castellancastellán ha dato -mbr-:
**LAMINA > lamna > lama
 
==Morfolochía==
L'articlo ye como en aragonés cheneral: ''o, os, a, as'', pero en [[Pano]] y [[Panillo]], lugars amán d'a Ribagorza se s'emplega ''es'', (es cans). En o [[sieglo XVII]] s'emplegaba l'articlo ''lo, los, la, las'' en [[Foradada d'o Toscar]].
 
EsisteExiste un preterito indefinito perifrastico como en [[ribagorzano]] y [[chistabín]]:
 
*''bava cantar''
*''basvas cantar''
*''bava cantar''
*''bamosvamos cantar''
*''bazvatz cantar''
*''banvan cantar''
 
A diferenziadiferencia notable ye que o morfema presonal no ye ''-n'' como en ribagorzano y que a ''-r'' final se prenunziaprenuncia. Tamién ye notable que este preterito indefinito coesistacoexista con a forma sintetica normal en aragonés: ''canté, cantés, cantó, cantemos, cantezcantetz, cantón''. L'emplego de d'una forma u atra dependepende deen factors como o berboverbo, d'o lugar, etzetc...
 
En conclusión o fobanofovano ye un dialeutodialecto de transizióntransición entre l'aragonés d'o semontano de Balbastro y BielloViello Sobrarbe y l'aragonés [[baxorribagorzanobaixorribagorzano]]. No ye tantant castellanizato como o [[semontanés]] (conserbaconserva bien a "x") ni como o baxorribagorzanobaixorribagorzano, y ye más amán de l'aragonés cheneral que este zaguero.
 
== Referencias ==