Diferencia entre revisiones de «Estral»

:''Iste articlo ye sobre a '''ferramienta'''. Ta la organizazión chobenilchovenil se veiga [[Astral (Mozardalla)]]''

A '''estral''' u '''astral''' (d'o latín ''DEXTRALE'', prenunciata [{{IPA|as'tɾal]}}~{{IPA|es'tɾal}} <small>([[AFI]])</small> perque dito rapedo s'achunta con l'articlo) ye una [[ferramienta]] deemplegata ta [[fusteyatafustiar]], [[picadapicar]] y treballotreballar d'a [[matierafusta]] en cheneral, consistent d'una fuella u tozuel de [[fierro]] u [[acero]] de ripa asmolataesmolata enchascata sobre un astil de [[matierafusta]].

Enguán s'emplegan tipicament ta vulcar y esbrozar [[árbol]]s u fer a [[picada]], anque en o pasato s'heban emplegato a sobén como [[arma]]s de guerra u caza, dende lo neolitico, habendo-se desarrollato prouprous modelos diferents d'ixas estrals de guerra en l'antiguedat, mesmo belunas dica entata arrullar-las contra os enemigos. Os bomberosbombers en usanemplegan ta espaldar as [[puerta]]s u [[finestra]]s ta poder dentrar en os edificios. Tamién n'ibii ha que s'emplegan en determinatos [[esporte]]s, como ye lo caso d'os ''[[aizcolari]]s'' d'o [[País Vasco]], u os arrulladors d'estrals esportivos.

Os orichens historicos d'as estrals s'han de mirar segurament en a [[prehistoria]]. [[PietrasPiedras]] de [[pedrenya]] tallatas talment con forma d'[[almendra]] u altras de [[diorita]] u [[basalto]] politas per uno u os dos costatos suyos, yeran fuertament enligatas en un astil de matierafusta con un ligallo estreito, cheneralment en posición perpendicular (formando belbell anglo recto) con o palo. Probablement istas primeras estrals nomésno serviban que serviban como armas en a luita contra d'altras presonas u [[animal]]s salbachessalvaches. En relación con ista primitiva función d'as estrals, se trobantroba encara huei estrals-[[martiello]] en es [[Escandinavia|paises nordicos]] d'arquitectura relacionatas con as estrals modernas, pero que teneban función ornamental dica no fa guaires anyadas. HerenxioHerencio linguistico d'as estrals de piedra neoliticas ye que en vasco o nombre d'a estral ye muito pareixito a ''harri'' que significa "[[piedra]]".

[[Imachen:49.Astral comparazión.JPG|thumb|180px|right|MedaMida d'una estral tradicional en comparación con una presona.]]

En a [[Edat de Bronze]] las fabricaban de [[fierro]] u [[cobre]] de forma similarsemellant d'asa las [[neolitico|neoliticas]]. As estrals de [[cobre]] yeran ligatas en un palo igualmentigual que las més antigas, meyant esberlas y una ansa que las heba de mantener unitas entata l'astil. [[Persia|Persas]] y [[Echipto|echipcians]] en heban feto ir de fierro y [[bronze]] como [[arma]]s, perque se n'han trobato eixemplos en belasbellas tumbas [[faraón|faraonicas]] y altras amaneixen representatas en pinturas. Tamién fuoron emplegatas per os pueblos [[Antiga Grecia|prehelenos]] tal como s'ha amostrato en os chacimientschacimientos de [[Troya]].

Os [[Antiga Grecia|griegos]] no en fayoron guaire uso, pero ta os [[Imperio Román|romans]] estioreestió una [[arma]] destacata dintro d'os [[eixercito]]s, os cualsquals la emplegoron como equipamiento t'as tropas auxiliars y como distintivo d'os ''lictors'', os cuals en heban portiato de dos cantos mesas a dintro d'as suyas ''fasces''. Estió, a més, arma d'os [[Pueblos chermanicos|chermanos]], en especial d'os [[Pueblo franco|francos]] y durantes deentre tota la [[Edat Meya|Alta Edat Meyana]] estió un arma muito emplegata per gran parte d'os eixercitos [[Europa|europeus]], mientres que manteneba similaridatz abundants con as ferramientas d'o mesmo nombre. Dende fins d'o [[sieglo XIV]] la evolución d'as estrals de guerra las ha levato enta disenyos més elavoratoselaboratos que no pas las unasas de treballo, cullendoprenendo rala forma d'una astral de dople canto en o caso d'as primeras que gosaba a enarbrarcullir-se aen l'alto d'un astil més similar a la uno d'una [[lanza]], escomenzando-se en ixes anyos a epoca en que s'emplegoron més que més como las [[alabarda]]s. A redolsArredol d'a segunda metat d'o [[sieglo XVII]] deixó d'estar una arma popular d'entre os eixercitos de tierra, y quedó només reculatadaemplegata taen lasas batallas nabalsnavals, a on dica bien dentrato lo [[sieglo XIX]] se continó fendo-la marcharservir. Ixa forma peculiar yera clamata ''estral d'abordamiento''.