Diferencia entre revisiones de «Osetas»

Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m Robot: Reemplazo automático de texto (-ozidental +occidental)
Sin resumen de edición
Linia 1:
{{Grafía_87}}
{{pueblo
|imachen = [[Imachen:Osetia woman working.jpg|250px]]
Línea 18 ⟶ 17:
|rechión6 = [[Imachen:Flag of Uzbekistan.svg|border|20px]] [[Usbekistán]]
|pob6 = 8.170
|idiomas = [[idioma oseta|Oseta]], [[idioma ruso|ruso]] ey [[idioma cheorchián|cheorchián]]
|relichión = [[Ilesia OrtodocsaOrtodoxa|Cristianismo ortodocsoortodoxo]]
|relazionatos =
}}
Os '''osetas''' son un grupo etnico d'o [[Caucaso]] zentralcentral de luenga [[luengas iranias|irania]] deribata d’ad'a luenga d’osd'os antigos [[alans]]. En [[1989]] yeran 334.737 en [[Osetia d'o Norte]] (republica autonoma de Rusia on yeran o 53 % d’ad'a poblaziónpoblación) ey 164.009 en Cheorchia (prenzipalmentprincipalment en [[Osetia d'o Sud]], on con 65.195 endibidosindividuos yeran o 66,2 %).
 
== Luenga ==
As luengas iranias d'a branca [[eszitaescita]] ey [[sarmata]] antigament ocupaban estensasextensas arias d'Europa oriental dica que fuoron desplazatas por as luengas turquesas y eslabaseslavas. Bi ha toponimos como o río [[río Don|Don]] que encara son trasparents pa os osetas, (''Don'' sennificasignifica "[[augua]]" pa os osetas, a l'egualigual que o río "[[Duero]]" probiénprovién d'una radiz que sennificasignifica "[[augua]]" en luengas [[luengas zeltasceltas|zeltasceltas]]). A luenga d'os [[alans]] duró bel tiempo en as estepas ey costeras d'o norte d'o Caucaso por a esistenziaexistencia d'un reino alán formato por os alans que fuyoron d'os huns enta o sud e se sedentarizoron chunto con pueblos caucasicos. En o Caucaso a luenga alana-oseta quedó dibiditadividita en dos dialectos: o ''iron'' ey o ''digor''.
 
O primer libro escrito en luenga oseta ye de 1798 y en [[alfabeto zirilicocirilico]]. En o sieglo XIX se feba serbirservir tanto l'alfabeto zirilicocirilico como l'[[alfabeto cheorchián]], ey a begatasvegatas o dialecto ''digor'' s'escribiba en [[alfabeto arabe]]. En 1923 s'introduzióintrodució l'[[alfabeto latín]]. En 1938 introduzioronintroducioron l'alfabeto zirilicocirilico de nuebonuevo en [[Osetia d'o Norte]] ey l'alfabeto cheorchián en [[Osetia d'o Sud]], dica a muerte de [[Stalin]], cuan ya dixorondeixoron de fer serbirservir l'alfabeto cheorchián. O digor dixódeixó d'estar base d'un standard escrito en 1939.
 
Os osetas tienen una rica literatura epica tradizionaltradicional con elementos pagans, o ziclo[[ciclo d'os nartos]], que han trasmeso a los [[zircasianscircasians]] ey [[abkhasios]]. O espezialistaespecialista en relichions politeístas indoeuropeyasindoeuropeas ey luengas caucasicas [[Georges Dumézil]] estudeyó este ziclociclo con profundidat ey trobó muitas cosas comuns con a mitolochía zeltacelta ey indiana antiga (d'o periodo [[bedismovedismo|vedico]]).
 
== Relichión ==
O cristianismo fue introduzitointroducito en o sieglo VI dende o [[Imperio Bizantín]]. Os cheorchians fazilitoronfacilitoron a cristianizazióncristianización d’osd'os alans-osetas d’od'o sud. En os sieglos XVII e XVIII s’estendillós'estendilló a relichión musulmana por a rechión digor dende Cabardia, pero en a segunda metat d’od'o sieglo XVIII os misioneros rusos consiguioron que a influyenziainfluyencia cristianizadora tornase a estar més fuerte que a influyenziainfluyencia islamizadora.
 
== IstoriaHistoria ==
Cuan os uns[[huns]] embadioroninvadioron a los [[alans]] una parte d'ellos s'adibió a las suyas [[ordahorda]]s, una parte prefirió emigrar enta l'ueste, (arribando en Ispania[[Hispania]] chunto con os [[BandalsVandalos]] ey [[SuebosSuevos]]), ey atra emigró enta o sud, establindo-se chusto a lo norte d'o Caucaso. Os alans d'o Caucaso dominoron [[ZiscaucasiaCiscaucasia]] dica que i plegoron os [[KhazarosGazaros]] arredol de l'año 600, esdebenindoesdevenindo una potenziapotencia local. AlabezAlavez muitos alans se replegoron ent’asent'as montañasmontanyas d’od'o Caucaso, on controlaban o unico camín practicable pa trescurzar-lo, encara dito güeihuei Darial, (Dar-i-Alán, puerta d'os alans), un congustro formato por o río Terec.
 
O reino alán d'o Caucaso tenió relazionsrelacions con Bizanzio[[Costantinoble]]. Un feito curioso ye que i abióhabió merzenariosmercenarios alans entre os [[AlmogabarsAlmogavars]] d'o [[ducato d'Atenas ey NeupatriaNeopatria]].
 
En o sieglo XIII en o tiempo d'a embasióninvasión mongola os alans yeranfeban aligatosliga con d'os [[cumans]], ey tamién fuoron derrotatos por os [[Imperio Mongol|mongols]]. BelsBells alans emigroron con os cumans, estando establitos bel tiempo en MoldabiaMoldavia, on dioron nombre a la actual capital moldabamoldava, ''[[Iaşi]]'', que sennificasignifica en luengas eslabaseslavas ey balacasvlacas "alans". Tecnicament aligatos ey protechitos por os reis d'[[Hongría]], abioron de [[combersiónconversión relichiosa|combertirconvertir]]-sen a la relichión cristiana catolica, ey fer parte d'a [[diozesisdiocesi]] de [[diocesi de Cumania|Cumania]].
 
Empentatos de nuebonuevo por os mongols-tartres, os reis d'Hongría lis permitioron dimpués d'establir-sen en Hongría a l’eguall'igual que os cumans.
 
Os alans que quedoron en o Caucaso perdioron poder sobre os pueblos sozmesos. As embasionsinvasions mongolas creyoron prozesosprocesos migratorios que conduzioronconducioron dende o sieglo XIII a cambeyar as mugas etnicas ey a formar nuebasnuevas entidazentidatz etnicas en o suyo territorio, como por exemplo os [[Balcars]] ey [[Carachais]]. Una branca d'os zircasianscircasians que emigró enta l'este entrando més con contacto con os osetas u empentando-los quedó relatibamentrelativament isolata d'os zircasianscircasians orientals y esdebinióesdevinió o pueblo [[cabardos|cabardo]]. En ixos sieglos se dixó de parlar d'alans y s'encomenzó a parlar d'osetas. Encara güeihuei o congustro que ha formato o río Terec a lo sud de Vladicaucás se diz Congustro de Darial, (de Dar-i-alán, puerta d'os alans).
 
Encara ye polemico o tema de cuanquan plegoron os osetas a la costera sud d'o Caucaso. BelsBells istoriadorshistoriadors cheorchians obchetibosobchetivos azeptanaceptan que ya en o sieglo XIII i ebaheba un lumero prou gran d’alansd'alans-osetas en Cheorchia, ey que a reina Tamar yera d’aszendenziad'ascendencia en parte oseta.
 
=== A conquiesta rusa ===
En l'año 1774 o Imperio Ruso s'anecsionó o territorio oseta. En 1784 os rusos fundoron en territorio oseta a ziudatciudat-fortaleza de Vladicaucás, que en ruso sennifica “sobirana d’o Caucaso”. A fins d’o periodo sobietico ixa ziudatciudat yera de mayoría rusa. Poco enantes de 1820 se costruyó a ruta melitar de Cheorchia, dende Vladicaucás dica [[Tbilisi]]. Con l’aduya d’esta ruta melitar os osetas ya yeran sozmesos a lo Imperio Ruso, e tamién os Ingushes, que se resistiban en a marguin dreita d’o Terec.
 
Os osetas, chunto con os cabardos (zircasianscircasians orientals) estioron pro-rusos, a diferenziadiferencia d’os zircasianscircasians occidentals, os ingushes, os chechenos e os daguestanís, esto lis permitió a los rusos de fer una falca que no permitió a los natibos caucasicos una resistenziaresistencia conchunta.
 
=== A guerra zebilcevil rusa ===
Con tot y con ixo en bels intes os pueblos d’as montañas d’o Caucaso han tenito que asoziarasociar-sen, e cuan cayó o rechimen zarista, se formó en Vladicaucás l’Asambleya d’os Pueblos d’o Caucaso, on s’achuntoron osetas, cabardos, chechenos, daguestanís e d’atros. En 1918 o bolchebique cheorchián Grigori Ordzhonikidze fundó a Republica Popular Sozialista d’os Soviets de Terec con capital en Vladicaucás. En agosto os cosacos forachitoron Ordzhonikidze e os bolchebiques, que tornoron con l’aduya d’os chechens, e fuoron forachitatos de nuebo en 1919 o exerzitoexercito de boluntarios d’Antón Denikin. Denikin yera mal bisto por os montañeses por os suyos ligallos con os cosacos, e dimpués de ser derrotato en Ucraína, abió d’abandonar o Caucaso a lo exerzitoexercito royo a prenzipiosprencipios de 1920.
 
=== O periodo sobieticosovietico ===
En chinero de 1921 as autoridaz sobieticas estituyoron a Republica Autonoma d’os Montañeses dentro d’a Republica Federatiba de Rusia, e como continadora de l’Asambleya d’os Pueblos d’o Norte d’o Caucaso de 1917, aplegando a cabardos, balcars, osetas, inguxes e chechens. En 1922 la reduzioronreducioron a lo territorio d’os osetas e ingushes, e desaparixió en 1936. En 1922 fue creyata a rechión autonoma d’Osetia d’o Sud pa os osetas de Cheorchia.
 
Os osetas d’o norte ganoron terreno a costa d’os ingushes dimpués d’a II Guerra Mundial. Cuan os ingushes fuoron deportatos t’Asia Zentral una parte d’Ingushetia (Prigorodny) s’adibió a Osetia d’o Norte, e os osetas la pobloron. Encara que os Ingushes tornoron, Prigorodny ya no dixó de fer parte d’Osetia.
 
=== A descomposizióndescomposición d'a URSS ===
Cuan se desfeba a URSS os osetas han estato aligatos estatechicos d'os intreses rusos en o Caucaso, cuentra os cheorchians e cuentra os pueblos musulmans d’o Caucaso oriental. En Cheorchia demandoron d’estar independients de Cheorchia e a unión d’as dos osetias baxo a tutela rusa. En Osetia d’o norte se produzioronproducioron enfrentamientos interetnicos entre os Ingushes e os Osetas por o control d’a rechión inizialmentinicialment ingux de [[Prigorodny]].
 
Cuan Cheorchia encomenzó o suyo prozeso d’independenziad’independencia, os osetas de Cheorchia demandoron d’estar independients de Cheorchia. A rechión autonoma d'Osetia d’o Sud solizitósolicitó o estatuto de Republica Autonoma como paso prebio a la fusión con Osetia d'o Norte en otubre de 1989. Ya a fins de 1989 i eba enfrentamientos armatos entre osetas e cheorchians. Os nazionalistasnacionalistas cheorchians yeran intransichents con as demandas d’as minorías no cheorchianas e acusaban a Rusia d'aber fomentato unas ideyolochías separatistas que estos nazionalistasnacionalistas calificaban de "dica l'inte inecsistents", "amanexitas por arte de machia".
 
En [[Tsjinvali]], capital d’Osetia d’o Sud fue proclamata a independenziaindependencia en abiento* setiembre** de 1990. O president [[Gamsajurdia]] abolió l’autonomía d’Osetia d’o Sud y encomenzó una guerra ubierta. A capital fue setiata por os cheorchians. Muitos osetas se refuchioron en Osetia d’o Norte. En berano de 1992 se negoziónegoció un alto lo fuego que fue superbisato por patrullas rusas, osetas e cheorchianas. A presenziapresencia d'un batallón ruso dende 1992, d'alcuerdo con o gobierno cheorchián permitió que tornase una calma relatiba dica l’año 2008.
 
En otubre de 1992 os [[inguxesinguixes]] se rebeloron en osetia d'o Norte, e muitos d'ellos fuoron forachitatos ta Chechenia-Inguxetia con o consentimiento d’os rusos.
 
En l'año 2008 os rusos conzentrabanconcentraban tropas en a muga con Cheorchia e lo gobierno cheorchián se dezidiódecidió a interbenirintervenir, produzindoproducindo-se a [[Guerra en Osetia d'o Sud de 2008|Guerra en Osetia d'o Sur]], con derrota d'os cheorchians.
 
== Bibliografía ==