Diferencia entre revisiones de «Idioma anglés»

Contenido eliminado Contenido añadido
m S'han revertito as edicions de Horst-schlaemma (Descusión); tornando t'a zaguera versión editada por EBRO
Sin resumen de edición
Linia 23:
L'[[idioma]] '''anglés''' (en anglés {{audio|1=En-us-English.ogg|2='''English''' /ˈɪŋɡlɪʃ/}}) ye un [[luengas chermanicas|idioma chermanico]] occidental orichinario d'o norte d'[[Europa]] que se desembolicó en os reinos anglo-saxons d'[[Anglaterra]] (a dita [[Anglaterra anglo-saxona]]) y s'espardió dende o suyo orichen por totas as [[islas Britanicas]]. Debito a la influencia economica, melitar, scientifica, cultural y colonial de [[Reino de Gran Bretanya|Gran Bretanya]] y d'o [[Reino Unito]] dende o [[sieglo XVIII]], a traviés d'o [[Imperio Britanico]], y d'os [[Estatos Unitos]] dende a segunda metat d'o [[sieglo XX]],<ref>Ammon, Ulrich (2006). [http://books.google.com/?id=LMZm0w0k1c4C Sociolinguistics: an international handbook of the science of language and society]. Walter de Gruyter. ISBN 3-11-018418-4.</ref><ref>Schneider, Edgar (2007). [http://books.google.com/?id=QIE6zGSd8okC Postcolonial English: varieties around the world. Cambridge University Press]. ISBN 0-521-83140-7.</ref><ref>Mazrui, Alamin (1998). [http://books.google.com/?id=6lQTPxdYx8kC The power of Babel: language & governance in the African experience]. University of Chicago Press. ISBN 0-85255-807-4.</ref> l'anglés s'ha espardito por tot o mundo, convertindo-se en a luenga de referencia a ran internacional, gosando emplegar-se como ''[[lingua franca]]'' en muitas rechions.<ref>Crystal, David (1997). [http://books.google.com/?id=d6jPAKxTHRYC English as a Global Language. Cambridge: Cambridge University Press]. ISBN 0-521-53032-6.</ref><ref>Wardhaugh, Ronald (2006). [http://books.google.com/?id=0J2VOzNYtKQC An introduction to sociolinguistics. Wiley-Blackwell]. ISBN 1-4051-3559-X.</ref> En muitos puestos s'amostra como [[segunda luenga]] y mesmo se fa servir como [[luenga oficial]] d'a [[Unión Europea]] y de muitos países d'a [[Mancomunidat Britanica de Nacions]], asinas como muitas organizacions internacionals. Ye a tercera luenga con mayor numero de fablants nativos d'o mundo, dimpués d'o [[idioma chinés mandarín|chinés mandarín]] y d'o [[idioma castellán|castellán]].<ref name="ethnologue">"[http://web.archive.org/web/19990429232804/www.sil.org/ethnologue/top100.html Ethnologue, 1999]". Web.archive.org.</ref>
 
Historicament, l'anglés s'orichinó d'a fusión de varias luengas y dialectos que hue se conoixen colectivament como [[antigo anglés antigo]] u [[idioma anglo-saxón|anglo-saxón]], y que los trayioron a la costa este d'Anglaterra os antigos colonizadors d'orichen [[Pueblos chermanicos|chermanico]] ([[anglo-saxons]]) arredol d'o [[sieglo V]] – derivando a parola ''anglés'' d'o nombre d'os [[anglos]], que con os [[saxons]] formaban os anglo-saxons.<ref>{{cita web|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/English |title=English&nbsp;— Definition from the Merriam-Webster Online Dictionary |publisher=Merriam-webster.com |date=2007-04-25 |accessdate=2010-01-02}}</ref> Un important numero de parolas de l'anglés derivan d'o [[latín]], ya que ista yera de bella forma a ''[[lingua franca]]'' d'a cristiandat y d'a vida intelectual europea por ixas envueltas.<ref name="Spiritus-temporis.com">{{cita web|url=http://www.spiritus-temporis.com/old-english-language/latin-influence.html |title=Old English language&nbsp;— Latin influence |publisher=Spiritus-temporis.com |date= |accessdate=2010-01-02}}</ref> A luenga tenió amás grans influencias de l'antigo [[idioma nordico antigo|idioma nordico]] u [[idioma norrén|norrén]] debito a las invasions [[Vikingos|vikingas]] d'os sieglos [[Sieglo VIII|VIII]] y [[Sieglo IX|IX]], y tamién recibió influencias d'o [[Idioma francés|francés]] (y d'o latín a traviés d'o francés) en estar un dialecto francés a luenga d'os conquiridors que esdevenioron a clase dirichent d'Anglaterra dimpués d'a [[batalla de Hastings]] ([[1066]]) y a conquiesta d'o país por [[Guillén I d'Anglaterra|Guillén ''O Conquiridor'']].
 
Debito a la important asimilación de varios idiomas europeus a o largo d'a historia, l'anglés moderno contiene un vocabulario prou amplo. O diccionario ''[[Oxford English Dictionary]]'' incluye mas de 250.000 parolas diferents, sin contar muitos termins tecnicos y coloquials, u termins que perteneixen a multiples clases de parolas.<ref>{{en}} [http://www.oxforddictionaries.com/page/howmanywords How many words are there in the English Language?] Oxforddictionaries.com</ref><ref>{{en}} [http://www.vistawide.com/languages/language_statistics.htm Vista Worldwide Language Statistics]. Vistawide.com</ref>
Linia 37:
 
== Historia ==
L'anglés ye una [[luengas chermanicas occidentals|luenga chermanica occidental]] que se orichinó a partir d'os dialectos de l'[[luengas anglo-frisonas|anglo-frisón]] y l'o [[antigo saxón antigo]] que trayioron ta [[Gran Bretanya]] os pobladors chermanicos de diferents puestos d'o que hue ye o norueste d'[[Alemanya]], [[Dinamarca]] y os [[Países Baixos]].<ref>{{cite book |last1=Blench |first1=R.|last2=Spriggs |first2=Matthew |title=Archaeology and language: correlating archaeological and linguistic hypotheses |pages=285–286 |year=1999 |publisher=Routledge |isbn=9780415117616 |url=http://books.google.com/?id=DWMHhfXxLaIC&pg=PA286 }}</ref> Dica alavez, en a [[Britania]] romana se suposa que a población nativa parlaba [[luengas celticas]] [[idioma britanico|britonicas]] con una gran influencia d'o [[latín]], en os 400 anyos d'[[Ocupación romana de Gran Bretanya|ocupación romana]].<ref>[http://www.information-britain.co.uk/historydetails/article/2/ ''"The Roman epoch in Britain lasted for 367 years"''], Information Britain website</ref>
 
Unas d'istas tribus chermanicas que i plegoron estioron os [[anglos]],<ref>{{cita web|url=http://www.anglik.net/englishlanguagehistory.htm |title=Anglik English language resource |publisher=Anglik.net |date= |accessdate=2010-04-21}}</ref> que [[Sant Beda]] creyeba que s'heban estendillato por toda Britania.<ref>{{cita web|url=http://www.ccel.org/ccel/bede/history.v.i.xiv.html |title=Bede's Ecclesiastical History of England &#124; Christian Classics Ethereal Library |publisher=Ccel.org |date=2005-06-01 |accessdate=2010-01-02}}</ref> Os nombre 'Anglaterra' (de l'anglés ''England'' < ''Engla land''<ref>{{cita web|url=http://bosworth.ff.cuni.cz/009427|title=Engla land|work=[[An Anglo-Saxon Dictionary]] (Online) | author=Bosworth, Joseph | authorlink=Joseph Bosworth | coauthors=Toller, T. Northcote | location=Prague | publisher=[[Charles University]]}}</ref> "Land of the Angles", literalment ''Tierra d'os anglos'') y ''anglés'' (en anglés ''English'' y en anglés antigo ''Englisc''<ref>{{cita web|url=http://bosworth.ff.cuni.cz/009433|title=Englisc |work=[[An Anglo-Saxon Dictionary]] (Online) | author=Bosworth, Joseph | authorlink=Joseph Bosworth | coauthors=Toller, T. Northcote | location=Prague | publisher=[[Charles University]]}}</ref>) derivan d'o nombre d'ista tribu, pero [[saxons]], [[chutos]] y un amplo rango de pueblos chermanicos d'as costas de [[Frisia]], [[Baixa Saxonia]], [[Chutlandia]] y o sud de [[Suecia]] tamién emigroron ta Britania por ixas envueltas.<ref>{{cite book|last=Collingwood|first=R. G.|authorlink=R. G. Collingwood|coauthors=et al|title=Roman Britain and English Settlements|publisher=Clarendon|location=Oxford, England|year=1936|pages=325 et&nbsp;sec|chapter=The English Settlements. The Sources for the period: Angles, Saxons, and Jutes on the Continent|isbn=0819611603}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/engol-0-X.html |title=Linguistics research center Texas University |publisher=Utexas.edu |date=2009-02-20 |accessdate=2010-04-21}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/firsteuro/invas.html |title=The Germanic Invasions of Western Europe, Calgary University |publisher=Ucalgary.ca |date= |accessdate=2010-04-21}}</ref>
 
En primerías, l'[[antigo anglés antigo]] yera un grupo de diferents dialectos, reflectando a variedat d'orichens d'os reinos anglo-saxons de Gran Bretanya<ref>David Graddol, Dick Leith, and Joan Swann, ''English: History, Diversity and Change'' (New York: Routledge, 1996), 101.</ref> pero un d'istos dialectos, o [[Saxón occidental (antigo anglés antigo)|saxón occidental tardano]], eventualment prencipió a dominar, estando ista por eixemplo a luenga en que s'escribe o poema ''[[Beowulf]]''.
 
L'antigo anglés antigo se transformó mas tardi debito a dos succesivas invasions. A primera de parlants de [[luengas nordicas|luengas nord-chermanicas]] quan [[Halfdan Ragnarsson]] y [[Ivar the Boneless]] prencipioron a conquerir y colonizar as partis septentrionals d'as islas britanicas entre os sieglos [[Sieglo VIII|VIII]] y [[Sieglo IX|IX]] (se veiga [[Danelaw]]). A segunda estió una invasión de parlants de ld'o [[antigoidioma normando|normando antigo]], una [[luengas romances|luenga romance]], en o [[sieglo XI]], con a [[conquiesta normanda d'Anglaterra]] dimpués d'a [[batalla de Hastings]]. O normando desembolicó en l'[[idioma anglo-normando|anglo-normando]], y dimpués [[Francés churidico|anglo-francés]] - metendo en a luenga una buena ripa de parolas nuevas, mas que mas a travies d'as leis y d'o gubierno. Mientres o [[lexico]] d'a luenga s'enamplaba con vocabulario d'orichen escandinavo y normando tamién se simplificaba a [[gramatica]], transformando a l'anglés en una "luenga d'amprens", mas ubierta que atras luengas a acceptar parolas nuevas d'atros idiomas.
 
Istos cambeos lingüisticos en l'anglés seguidos d'a invasión normanda producioron lo que hue conoixemos como [[anglés meyo]], estando a obra ''[[The Canterbury Tales]]'' de [[Geoffrey Chaucer]] a millor referencia literaria d'ista epoca.
Linia 185:
Una gran proporción d'o vocabulario d'a luenga anglesa tien o suyo orichen en o [[idioma francés|francés]] u en as [[luengas d'Oïl]], y se transmitió a l'anglés a traviés d'o [[idioma anglo-normando|idioma anglo-normando]] que yera parlato por as [[clase alta|clases altas]] en Anglaterra en os sieglos posteriors a la [[Conquiesta normanda d'Anglaterra|conquiesta normanda]]. Entre as parolas que plegoron a traviés d'o francés s'incluyen ''competition'' (''[[competición]]''), ''mountain'' (''[[montanya]]''), ''art'' (''[[arte]]''), ''table'' (''[[mesa]]''), ''publicity'' (''[[publicidat]]''), ''police'' (''[[policía]]''), ''role'' (''[[rol]]''), ''routine'' (''[[rutina]]''), ''machine'' (''[[maquina]]''), ''force'' (''[[fuerza]]''), y muitas atras, a mayoría [[anglisificación|anglisizatas]] ta seguir as reglas [[fonolochía|fonolochicas]], y de pronunciación y escritura (encara que s'han conservau bellas excepcions con a suya grafía y pronunciación orichinal, por eixemplo, ''façade'' [''[[frontera]]''] u ''affaire de cœur'' [''[[afer de corazón]]'']). Entre as parolas ampradas dende as luengas d'Oïl s'observa diferencias foneticas entre belunas con orichens normandos u picardos (''to catch'', "agafar", "agarrar", d'o latín ''CAPTIARE''), y belatras que vienen d'o francés medieval standard en o continent (''chase'', "[[caza]]", d'o latín ''CAPTIARE''). Bi [[substantivos incontables en l'anglés]] que en o suyo orichen son galicismos: ''baggage'' (con un orichen común con l'aragonés oriental ''bahe''), ''furniture'' ("mueble", relacionau con o verbo tamién aragonés "fornir"), y ''trouble'' ("problema", relacionau con a parola catalana ''térbol'', "[[turbideza|turbio]]").
 
==== Parolas con orichen en l'antigonorrén nordicoantigo ====
{{articlo principal|Adstrato escandinavo en l'anglés}}
Muitas parolas con orichen en l'antigo nordico antigo u [[idioma norrén|norrén]] se pueden trobar actualment en l'anglés, debito mas que mas a la colonización [[vikingo|vikinga]] de l'este y norte d'Anglaterra entre os anyos 800–1000, periodo en que se conoixió a la rechión como [[Danelaw]]. Entre istas s'incluyen parolas prou comuns como ''anger'' ("[[ira]]"), ''awe'' ("[[temor]]"), ''[[bag]]'' ("bosa"), ''big'' ("gran"), ''birth'' ("[[naiximiento]]"), ''to blunder'' ("fer una errada gran"), ''both'' ("ambos"), ''cake'' ("[[pastel]]", "[[tarta]]"), ''call'' ("clamada", "crida") ''to call'' ("clamar"), ''to cast'' ("emitir", "lanzar"), ''cosy'' ("acullidor"), ''to cross'' ("cruzar", "travesar"), ''to cut'' ("tallar"), ''to die'' ("morir"), ''dirt'' ("suciedat"), ''to drag'' ("arrocegar"), ''to drown'' ("afogar"), ''egg'' ("[[uego]]"), ''fellow'' ("[[individuo]]"), ''flat'' (adchectivo "plan"), ''flounder'' (''[[Paralichthys]]'', un [[peix plan]] pareixiu a lo [[rodaballo]]), ''gain'' ("ganancia", "beneficio"), ''to get'' ("obtener"), ''gift'' ("[[regalo]]"), ''to give'' ("dar"), ''to guess'' ("devinar"), ''guest'' ("invitau"), ''gust'' ("bufada d'aire"), ''hug'' ("[[abrazo]]"), ''husband'' ("[[mariu]]"), ''ill'' ("[[malautía|malauto]]"), ''kid'' ("[[crabito]]", "[[nino]]"), ''law'' ("[[lei]]"), ''leg'' ("[[gamba]]", "[[pata]]"), ''to lift'' ("alzar"), ''likely'' ("probable"), ''link'' ("vinclo", "ligallo"), ''to loan'' ("prestar", complementario de ''to borrow'', "amprar"), ''loose'' ("fluixo", "suelto"), ''low'' ("baixo"), ''mistake'' ("errada"), ''odd'' ("rarizo"), ''race'' ("[[cursa]]"), ''raise'' (corradical de l'anglosaxón ''rise'' pero a diferencia d'este ye transitivo y quiere dicir "fer puyar"), ''root'' ("[[radiz]]"), ''rotten'' ("podriu"), ''same'' ("mesmo"), ''scale'', ''scare'', ''score'', ''seat'', ''seem'', ''sister'' ("chirmana"), ''skill'' ("[[habilidat]]"), ''skin'' ("[[piel]]"), ''skirt'' ("[[saya]]", "[[falda]]", corradical de l'anglosaxón ''shirt'', "[[camisa]]"), ''skull'' ("[[cranio]]"), ''sky'' ("[[ciel]]"), ''to stain'' ("manchar", "tenyir"), ''steak'' ("[[chulla]]", "[[filet]]"), ''to sway'' ("sobater"), ''take'' ("prener"), ''though'' (conchunción "encara que"), ''thrive'' ("prosperar"), ''Thursday'' ("[[chueves]]"), ''tight'' ("denso", "compacto", "preto"), ''till'' (preposición "dica"), ''trust'' ("[[confianza]]", "confiar"), ''ugly'' ("[[fiero]]"), ''to want'' ("querer", orichinariament "mancar", "faltar"), ''want'' ("[[deseyo]]", "[[escaseza]]", "[[necesidat]]"), ''weak'' ("feble", "fluixo"), ''window'' ("[[finestra]]"), ''wing'' ("[[ala]]"), ''wrong'' ("mal", "erronio", "entibocau"), o pronombre ''they'' (''ells''/''ellas'', y as formas derivatas), y mesmo o verbo ''are'' (forma present plural d'o verbo ''to be'') tienen iste orichen.<ref>{{cita web|title=Are|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=are|publisher=Online Etymology Dictionary|accessdate=27 October 2010}}</ref> Amprens [[luengas escandinavas|escandinavos]] mas recients incluyen ''angstrom'', ''fjord'', ''geyser'', ''kraken'', ''litmus'', ''nickel'', ''ombudsman'', ''saga'', ''ski'', ''slalom'', ''smorgasbord'', y ''tungsten''.
 
==== Parolas d'orichen neerlandés y baixo alemán ====