Diferencia entre revisiones de «Río Cinca»

A '''Cinca''' ye un [[río]] d'[[Aragón]] que naixe en o macizo d'[[As Tres Serols]], transcruza las [[comarcas d'Aragón|comarcas]] d'o [[Sobrarbe]], o [[Semontano de Balbastro|Semontano]], a [[Cinca Meya]] y la [[Cinca Baixa]]. Ye lo segundo río més gran d'Aragón por a suya largaria, dimpués de l'[[Ebro]].

Ye lo més gran afluyent de l'[[Ebro]] en tota la suya compleganza, con una largaria propio de 9.699 Km² que abastan una meya de 3.903 hm³. A suya cuenca prencipeya en as tucas d'es [[Pireneus]] (en concreto, en a chelera d'o [[Mont Perdito]], dencima d'es 2800 m) y forma en es suyos primers trangos a [[valle de Pineta]] (de bells 10 Km de longaria) y la [[valle de Bielsa]] que l'ha de portiar enta o [[Sobrarbe]] a traviés d'o [[Congosto d'As Devotas]]. Ye per tot ixe recorrito que la Cinca reculle [[carbonato]]s d'as penyas[[penya]]s que forman a suya cuenca, dando-se-ie una color [[Turquesa (color)|turquesa]] prou caracteristica dica, alto u baixo, l'[[Entibo de l'Infortunada]], a on a pleganza de l'[[Río Irués|Irués]] li suaviza ixa traza.

En pasando [[L'Aínsa]] se troba a coda d'o primer d'es suyos grans entibos en os anyos de buena plevida, l'[[Entibo de Mediano]], construito sobre la [[foya]] interior d'o [[Sobrarbe]] que inundó totz os lugars d'o baixo sobrarbe en encetar-se la segunda metat d'o [[sieglo XX]]. Bellas falordias (de poco creyer) se'n dicen d'ixe evento: en l'antigo nuclio de [[Mediano]], huei debaixo de l'augua, se diz que morió un [[amo]] en no deixar-se evacuar quan l'entibo se yera plenando, y alavez se diz que l'hombre, decidito a no marchar, s'encadenó en o campanar d'a ilesia dica que las auguas li plegoren afogando-se en chunto con o suyo lugar. Ixa historia, encara que improbable, representa o drama humán que se i vivió con a espropiación forzada d'es lugars y d'as fincas d'una redolada, que en altro tiempo, heba estato la més rica y productiva de tot Sobrarbe. Altros lugars, anque no sumerchitos como lo tant simbolico [[Mediano]], tamién habioren d'estar abandonatos de retruco, en quedar as suyas fincas debaixo de l'augua. Asinas: [[Arasanz]], [[Moriello de Tou|Murillo de Tou]], [[Cherbe]] u [[Cosculluela de Sobrarbe]] habioren de sofrir en as suyas carnes una agonía encara, si yera posible, més dolenta que [[Mediano]], en no estar, virtualment, esnucatos como lo lugar central de l'entibo sique habiendo de suportar l'empobrimiento d'as suyas [[casa (tradición)|casas]] como dengún no heba previsto, perditas as suyas tierras debaixo d'as auguas, condenatos a la ruina y a emigración.

O segundo gran entibo, [[Entibo de Lo Grau|Lo Grau]], construíto arredol d'ixas mesmas anyadas, tamién habió grans repercusions en es lugars d'o [[Sobrarbe]] y d'o [[Semontano de Balbastro|Semontán]]. A suya resclosa, fincada en o municipio [[Semontano de Balbastro|altosemontanés]] de [[Lo Grau]], tranca una capacidat conchunta con [[Entibo de Mediano|Mediano]] de quasi 900 hm³ aguas dencima d'ixe lugar, incluyitas localidatz d'as dos ''redoladas'', que habioren destins semellants a las antis referitas: [[Clamosa]], [[Caneto]], [[Ligüerre d'a Cinca]], [[Mipanas]], [[Lapenilla]] y [[PuyPui d'ade Cinca]].

Per debaixo d'ixe entibo la Cinca s'adintra en o [[Semontano de Balbastro]], a partir d'o qual emprenzipiaemprencipia a alimentar una colla de regallos d'es més ricos de tot [[Aragón]], antigo motor economico semontanés, tal como d'a [[Cinca Meya]] y [[Cinca Baixa|Baixa]]. Ye entre [[Monzón]] y [[Fraga]] a on s'amuestra la més gran extensión d'as riberas d'iste río, fendo-se d'as que i ha en a capital d'a Cinca Meya bellas selvetas de ribera bien singulars, ditas ''Os Sotos''. Es regallos d'ista man baixa, manimenos, tamién prenen augua d'o [[Canal d'Aragón y Catalunya]].

== Nombres d'a CincaHidronimia ==

Se'n sabe que, en es oríchens, as valles d'o Sobrarbe no habioren guaire población, perque yera, seguntes as trazas trobadas, un d'es camins emplegatos ta plegar dica l'interior d'o país en a [[Edat d'o Fierro]], posando alazetz t'as posteriors poblacions ya historicas que bi troboren es [[Imperio román|romans]]; es [[IlergeteIlerchetes]]s. L'actual nombre estiófue emplegato per a primera vegada conoixida per [[Chulio Caesar]], en o suyo relato d'a Guerra Civil, a on la clamaba ''Cinga''. A suya parti més baixa tenió, manimenos, o nombre d'''Az-Zaytum'' (río d'as olivas) mientres o dominio [[musulmán]].

* [http://www.ecologistasenaccion.org/spip.php?article8010 ''La Pinzana, Centro de Interpretación del río Cinca''] Articlo sobre o centro d'interpretación meyambientalmedio-ambiental d'a ZincaCinca en [[Monzón]]. (en castellán).