Diferencia entre revisiones de «Aragonés d'o Viello Sobrarbe»

Contenido eliminado Contenido añadido
Jpbot (descutir | contrebucions)
→‎Morfolochía: replaced: meyev → mediev
alzar > conservar. ''Alzar'' no ye sinonimo de conservar ni guardar (no se diz ''alzafuents'' a l'amfibio). En tot caso ''alzar'' se diz pa posar cosas en lo cabalto de l'armario
Linia 16:
== Fonetica ==
*Se rechistran encara casos de [[diftongación debant de Yod]]:
** ''[[ruello (desambigación)|ruello]]'', ''[[luello]]'' y ye d'os pocos puestos a on s'alzase conserva ''[[fuella]]''
** ''tiengo'', ''viengo''.
 
Linia 34:
**''[[cadiello|cadillo]]'', ''[[bodiello|bodillo]]'', ''[[chubiello|chubillo]]'', ''[[cerciello|cercillo]]'', ''[[crespiello|crespillo]]'', ''[[aguatiello|aguatillo]]''.
 
*Bi ha [[apocope]] u perduga d'a -o final en os casos normals de l'aragonés cheneral:(''[[tabán]]'', ''[[carnuz]]'', ''focín'', ''[[mallacán]]'', ''mápil'', ''matután'', ''repetén'', ''[[troz]]'', ''[[espígol]]'', ''fornaz''), pero tamién esporadicament se siente:
** ''[[mardán]]'', ''[[molín]]'', ''[[maitín]]''.
 
Linia 52:
 
*Se rechistran muitos casos de conservación d'[[Consonants oclusivas xordas intervocalicas en aragonés|oclusivas xordas intervocalicas]] [[latín|latinas]]:
**''[[ripa (topografía)|Ripa]]'', ''[[escopallo]]'', ''[[napo]]'', ''chapuzar'', ''[[sapia]]'', ''sopinar'', ''capolar''.
** En a toponimia: ''Lupiecho'', ''Lupargüelo'', ''Lupera''. ''[[Lupo]]'' se rechistra en a postguerra encara. Se rechistra a pardinalla de ''A Capana'' y l'oronimo ''Carracapana''.
**''[[Cleta]]'', ''secutir'', ''petrusco'', ''[[betiquera]]'', ''[[betiello]]'', ''[[mallata]]'', ''[[batallo]]'', ''recatiar'', ''[[gayata]]'', ''recutir'', ''[[emprenyatura]]'', ''pescatera'', ''ruta'', ''cazata'', ''[[quatrón]]'', ''arrendator'', ''escarcata'', ''otilar'', ''pescata''
** En toponimia: ''Camparretuno'', ''O Petrizo'', ''A Torcita'', ''[[Forato]] d'a Virchen'', ''Puyata'', ''[[Sarrato]]'', y as tres poblacions ''[[O Sarrato]]'', ''Sarratillo'' y ''Sarratiars''.
**''[[Cucullo]]'', ''[[melico]]'', ''[[polecón]]'', ''[[limaco]]'', ''foricón'', ''[[paco]]'', ''mica'', ''[[suco]]'', ''[[alica]]'', ''xarticar'', ''[[cocote]]'', ''esbelecar''.
 
*Palabras que en atras variedatz alzanconservan a xorda y que en viellosobrarbés no pon:
**''[[talega]]'', ''[[fanega]]'', ''[[bolomaga]]'', ''[[espígol]]'', ''[[aliaga]]'', ''esforigar'', ''berruga'', ''[[chordiga]]'', ''[[caixico|cachigo]]'', ''[[bochiga]]'', ''berdugo'', ''[[presiego]]'', ''[[aliga]]'', ''[[nuguera]]'', ''cagaletas'', ''[[forniga]]'' (pero se conserva a forma derivata ''forniquetiar'').
**Coexisten ''secutir'' y ''segudir'', ''zapucar'' y ''zabucar'', ''murciacalo'' y ''[[murciagalo]]''.
Linia 69:
 
*A -x- aragonesa que provién de grupos latins -SK-, -PS-, -SSI- se conserva en más casos:
**''ixo'', ''paixaricos'', ''paixarelas[[paixarela]]s''/''paixarelas[[paixarela]]s''.
**''Baixar'' lo emplegan os viellos, y os chovens emplegan ''bachar''/''bajar''.
**''Paixentar'' coexiste con ''pachentar'', que ye más común.
**Casos de perda por desfonolochización son: ''fachana'', ''peches'', ''pichar'', ''ruchar'', ''faja[[faixa|faha]]'', ''jada[[xada|hada]]'', ''cajacaha''.
**No se conserva verbos "[[Verbo incoativo en l'aragonés|incoativos]]" rematatos en ''-xer'', y se fan ''-cer'': ''nacer'', ''conocer''.
 
Linia 80:
*A -NN- latina evoluciona ta ny, pero bi ha casos de -n- (''nino'', ''canabla''/''canyabla''), segurament por simplificación d'a cheminación que encara se vei en [[Bielsa]] (''ninno'').
 
*Bi ha poquetz casos de [[sonorización dezaga de liquida en l'aragonés|sonorización dezaga de liquida]]:
**''[[xordiga]]'', ''demba'', ''esbarrundar'' y en casos muito isolatos ''blango''.
 
*A -it- aragonesa que provién d'os grupos latins -ULT- y -KT- ye muito erosionata:
**''escuitar'' y ''muito'' no s'emplegan dende a [[postguerra civil espanyola|postguerra]].
**As formas ''feito'' y ''dreito'' han desapareixito y nomás se siente ''fecho'' y ''drecho''. Se conserva en ''maitino''/''[[maitín]]''.
 
*A -ll- que probién de -LY-, -C'L-, -G'L-, -T'L- se torna /x/ en as cheneracions actuals en:
Linia 123:
*Y tamién a literatura popular, no nomás o [[romance de Marichuana]], tamién atras muestras en [[Pauls]] y [[Os Rials]].
 
*Os [[Pasato perfecto simple d'indicativo en aragonés|pasatos perfectos simples]] se fan siempre con [[Pasato perfecto fuerte en aragonés|pasatos fuertes]], a diferencia d'o que veyemos en l'aragonés d'as [[Pireneu Axial|vals axials]] (ansotano, cheso, belsetán, ecetra..), como veyemos en os textos d'[[Ana Abarca de Bolea]], a literatura Alchamiada y o [[Chipranesco]]:
**''Tubon'', ''pudon'', ''huvon''.
 
Linia 150:
{{Variedatz meridionals de l'aragonés}}
 
[[Categoría:Dialectos de l'aragonés|BielloViello Sobrarbe]]