Diferencia entre revisiones de «Africada postalveolar xorda»

Contenido eliminado Contenido añadido
Legobot (descutir | contrebucions)
m Bot: Migrating 21 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q518603 (translate me)
Sin resumen de edición
Linia 5:
* Evolución d'a consonant d'as silabas latinas GE, GI, IA, IO, IU: "chelar", "chirar", "[[chito]]", "chacer", "chóven", "[[chubo]]".
* Adaptación de [[mozarabismos en l'aragonés|mozarabismos]] derivatos de palabras con CE, CI latinas que dan /z/ en aragonés (''[[capacho]]''), u parabras que en aragonés aturoron a suya evolución en esta etapa ("Sancho").
* Evolución d'os grupos romances -dj- (procedent de vocal+TĭC > de(g) u de cons+DĭC > de(g)) y -tj- (procedent de cons+TĭC > teg): "arrepinchar-se" (de ''pendĭcare''), "[[mancheta]]" (de ''mantĭca''), "minchar" (de ''manducare'').
* Adaptación d'[[occitanismos en l'aragonés|occitanismos]] como ye o caso d'o [[sufixo -ache]] (sería tamién un caso d'a evolución anterior).
* Evolución de S- inicial: "chiflar"/"chuflar" (de ''sifilare''), "[[chulla]]" (de ''suilla''), "[[choto]]" (de ''suctu'').
* Adaptación d'[[arabismos en l'aragonés|arabismos]] con letra [[chim]]: "[[charra]]", "[[chabalín]]".
 
Linia 14:
[[Manuel Alvar]] ya quaterna casos d'estar escrito ''ch'' (''[[Belchit]]'', ''[[Villamarchent|Marchant]]'') en o os elementos romances d'o latín notarial aragonés. Bells microtoponimos de [[Tudela]] que huei son castellanizatos con ''j'' s'escribioron con ''ch'' en o sieglo XIII. O mesmo se desvién con o toponimo ''río de Erg'' u ''río de Erch'' en un texto de 1269 referito a [[Olba]].
 
En o sieglo XV, sobretot a fins de sieglo ya se conoixen muitos casos esporadicos de representar este fonema con ''ch'', y lo caso inverso, parabras que no tienen ''g'', ''j'' en a suya etimolochía que a vegatas las escriben con ''j'', ''g'', (''jaminera'', ''gica''). En os textos de fins d'o sieglo XV de Bernardo Fulla relativos a [[las Cuevas de Canyart]] podemos leyer parabras con ''ch'' que enantesantes s'escribiban con ''g'' como ''arcanchel'' y parabras con ''j'' no etimolochica en parabras que se prenuncian con ''ch'' como ''[[chaminera|jaminera]]'', ''giqua'' ("chica"), etc...
 
Mesmo podemos trobar casos d'alternancia de ''ch'' y ''g'' en un mesmo texto. En o "''[[Libro d'as Marabillas d'o Mundo]]''" a isla de [[Chava]] ([[Indonesia]]) s'escribe en una pachina ''Chana'' y en atra ''Jana'' y corresponde a la que nombran en o "[[Libro de Marco Polo]]" como ''iannua''. En Zaragoza s'escribiba ''[[Puerta Cinecha]]'' alternando con ''Puerta Cineja'' y en Bielsa "[[Pontache]]" alternando con ''Pontaje''. Tamién se podeba desvenir o mesmo en una mesma linia, como en un texto de [[1473]], "Supresión de quatro raciones en las villas de Almudévar, Lanaja, Alquezar y Berbegal" publicato en o "''Teatro historico de las iglesas del Reyno de Aragón''" volumen VII:<ref>[[Lamberto de Zaragoza]], [[Ramón de Huesca]] Teatro histórico de las iglesas del Reyno de Aragón V VII. J.M. de Ezquerro, 1797</ref>
{{Cita|por el capitol de los Dean et '''canonches''' un '''canonge''' esleido por el dito capitol}}
 
Encara en o [[sieglo XVII]] en bellas zonas no castellanizatas o fonema postalveolar africato xordo se podeba escribir con a letra ''G'', por eixemplo en un acta de [[1626]] o secretaire[[secretario]] menciona a un ''Juan de Chias'' y lo intresato firma como ''Juan de Gias, jurado''.<ref>Francisco Codera. ''Fonetica aragonesa de los siglos XVI y XVII''. A.F.A XXXII-XXXIIII. 1958.</ref>
 
Por atra parte en puestos d'o sudueste d'Aragón y Navarra on l'aragonés desapareixió enantesantes bi ha aragonesismos con ''ch'' (''chito'', ''chelar''), y tenemos o caso d'aragonesismos con ''ch'' muito estendillatos en castellán como ''[[chepa]]'' que compite con ''giba''. Tamién son de destacar os toponimos "[[Manchones]]", "[[Belchite]]", "[[Almochuel]]", y "[[Chalamera]]" que han quedato con este caracter propio d'a [[fonetica aragonesa]] en o [[castellán d'Aragón]].
 
== Grafía ==
En [[aragonés meyeval|aragonés medieval]] se representaba con ''g'', con ''y'' y con ''i'' quan indicaba consonant, esporadicament tamién con ''x'' (quan no representaba o fonema d'a ''x'' actual) y ''ch'', (quan no representaba o fonema /k/). En a literatura alchamiata musulmana yera representato con a letra [[chim]] y en l'[[alchamía hebrea en aragonés|alchamía hebrea]] a letra [[chemel]] podeba representar probablement tamién a lo fonema postalveolar africato xordo.
 
A fins d'o sieglo XV y en tot o sieglo XVI a castellanización d'a luenga escrita significaba tamién castellanización d'a ortografía y i habió embolicos que facioron que parabras con este fonema ya con fonetica castellanizata las escribisen con ''g''. Por eixemplo en [[Fonz]] en unas actas de [[1576]] escriben "fegas" y "digos" en cuenta de "fechas" y "dichos".<ref>[[Francisco Codera]]. ''Fonetica aragonesa de los siglos XVI y XVII''. A.F.A XXXII-XXXIIII. 1958.</ref> (ye dicir con ortografía aragonesa meyevalmedieval on este fonema se representaba con ''g'' y atras letras). En a literatura alchamiata musulmana os castellanismos foneticos con -ch- (como ''derechos'') s'escriben con letra [[chim]].
 
En [[grafía SLA]] se representa como una ''g'' u ''j'' en os casos que provienga d'as consonants d'as silabas latinas GE, GI, IA, IO, IU, seguindo o modelo catalán y a tradición meyevalmedieval. En atros casos se representa con ''ch'', que ye a sola grafía que fan servir pa este fonema en a ortografía castellana y en a [[grafía de Uesca]].
 
== Referencias ==