Versión d'o 09:39 31 ago 2011 editar Willtron (descutir \| contrebucions) Burocratas, Administradors 177 162 ediciones Sin resumen de edición ← Ir ta a edición anterior		Versión d'o 22:52 3 set 2011 editar desfer Juanpabl (descutir \| contrebucions) Burocratas, Administradors 19 864 ediciones m ortografía, replaced: parde → parte (5) using AWB Ir t'a edición siguient →
Linia 30: [[Image:147.Bestué - Carrera.JPG\|left\|180px\|thumb\|Carrera baixo d'una arcada (''Casa Petit'') en o nuclio de Bestué.]] O lugar de Bestuer, que de natural de troba a l'aldo d'un [[garrot]] (a dita ''Siarra Muala'') d'a [[valle de Puértolas\|valle 'Puértolas]], ye o zaguer nuclio d'a dita valle ta quando se mira de puyare ta as [[estiba]]s d'a ''Montanya (de) Sensa'' (os pratos d'''atrás'' d'o [[Castiello Mayor]] y as [[Sestrals]]), ixo ye o motivo que s'haiga puesto declarare ~~parde~~parte dintro d'as linias exteriors de l'Aria de protección d'a Biosfera asociatas d'o [[Parque Nacional d'Ordesa y d'as Tres Serols\|Pargue Nacional d'Ordesa y o Monde Perdito]], significando esto que totas as actividatz que se be pueden fer en es arredols be son bien controlatas. Cartels en a plaza d'o lugar enforman a es vesitandes d'as arresas de caminata, y tamiés d'es orichens cheolochiques d'o paisache d'a [[Val de Puértolas\|valle]], y con d'especial atención en as vistas que se'n tiene en alto d'o ''barrango d'Arirés'' y as [[Sestrals]]. Linia 52: == Monumentos == [[Image:151.Bestué - Ilesia II.JPG\|thumb\|250px\|left\|Ilesia de Bestuer consagrata a l'alvocación de [[Sant Pero]].]] A ilesia d'o lugar, d'a primera metat d'o [[sieglo XVII]], consagrata a l'alvocación de [[Sant Pero]] que muestra en a [[frontera]] bellas [[aspillera]]s y matacans -como tamién en hai altras en esta ~~parde~~parte de Uesca- que se fayoron marchar ta esfensar-se mesmo d'es [[lacayo]]s que ta par d'alavez feban tantismo mal en estas valles, como d'es [[soldato]]s [[Francia\|franceses]] que pardiciporon en as litadas d'as guerras franco-espanyolas d'ixes anyos. l'Antiga [[ermita de Sant Quílez de Bestuer\|ermita de Sant Quílez]], d'o [[sieglo XVI\|S.XVI]], que luego en cambioron l'alvocación ta [[Santa María\|a ''virchen'']], y huei en dicen ''La virchen d'es Vicos/Barrios''. Se troba en estremo meridional d'a localidat, en surtindo-se-be per o camín biello d'o barrango. *''Casa Barrau'', casona monumental d'a plaza d'o lugar, propiedat d'es qui en estioron os senyors en habe sieglos. La fayoron contruire per l'amo ''Antón Barrat'' (alavez, diz que ixe yera l'apellito) en l'anyo [[1566]], tal como se be leye en as ''volandreras'', ixo ye, as losas estraplombatas d'es tellatos, on que bi tienen grabatos debuixos y simbols protectors, amés d'a calendata quan la fayoron. En l'arcada d'a puerda d'o [[patio]], un escudo d'armas (d'ixes que se feban enantes) tiene una B en chunto con as [[bandiera d'Aragón\|quatre baras]] d'[[Aragón]] en una d'as metaz, y en l'altra, un [[onso]] u bestia semilar. Linia 59: [[Image:141.Bestué - Finestra de Casa Antón Barrat (1566).JPG\|thumb\|250px\|right\|Finestra de ''Casa Barrau'', on se be leye l'anyada de construcción, [[1566]], y o nombre de l'alavez [[amo]] d'a casa, ''Antón Barrat''.]] Bestuer amaneixe numbrosamende en as fuents d'o renaiximiento perque es suyos infanzons feban ~~parde~~parte d'o ''concello de Puértolas'', institución que estando diferent d'el que huei pensenos que ye un concello yera bien importande ta l'administración d'es lugars y propiedatz comunes d'una valle. Ta par d'alavez mirando, es concellos yeran reunions d'os amos d'as casas con propiedatz ta l'arriendo de [[pastuera]]s y [[selva]]s ta qualques actividatz que se be hesen de fere. En o caso concreto de [[valle de Puértolas\|Puértolas]], yera prencipal perque yera el qui decidiba qué cosas se feban en as estibas d'a ''Sensa'' y tota a montanya d'as [[Tres Serols]], que ixo ye una d'as mes grans estesions de pratos en esta ~~parde~~parte d'o [[Perineu]]. Perque ye tan coneixito d'ixes tiempos, sabenos, per eixemplo, qué población teneba o lugar en l'anyo [[1495]], que se be contoron 23 [[fuego]]s, ixo ye, as casas que be heba que estasen habitadas. Linia 65: Probablemende, en o [[sieglo XV]], quan que s'estrableyoron as [[buega]]s d'as esplotacions d'a [[balle]], quan comenzoron as epocas peyors d'enfrentamientos y barallas con altros concellos vecins ([[valle de Bielsa\|Bielsa]], [[valle de Bio\|Bio-Fanlo]]). Ésta época estió importande en a historia d'a valle, perque morió l'amo feudal d'o senyorato sin descendencia ([[1430]]) y alavez es qui yeran propietarios mes grans fendo parte d'o concello el podioron comprar. Ye perque Bestuer yera o pas natural ta as pastueras d'a ''Montanya Sensa'' y l'alta cabelera d'o [[río Yaga]] (o río d'a [[valle de Tella]]) que ganore ixa importancia, perque es pastors que puyaban d'a tierra plana bien que be heban de pasare y no poco a menut se quedaban es meses que heban de mirare per o [[bestiar]], fendo que be prosperesen as [[fonda]]s y casas d'hospicio ta fer-be a vida. A importancia en o pas enta a ''Sensa'' tamién fayó que estás tan importande que controlar-lo en as barallas con es vecins y que se be fesen bells estroces en ixes anyos de mans d'os [[lacayo]]s pagatos d'altras ~~pardes~~partes ta dar garra mal a es amos d'ixa tierra. [[Image:152.Bestué - Escuto d'infanzons.JPG\|180px\|thumb\|left\|Escudo d'Armas d'una d'as casas d'a localidat. As profesions relacionatas con as armas son temas que a menut be son representatos.]] O [[sieglo XVI]] estió de bien seguro a epoca mes conflitiva de totas, fendo a banda as falcadetas con valles vecinas que tamién alavez las tenioron, ye a epoca que o [[bandolerismo]] y as [[ampra]]s d'hombres d'armas pagatos ta fer-le mal a es intereses. Feitos como es que escaixoron en [[1503]], [[1519]] y [[1527]], con gran mal ta as presonas y perchudicio de posesions materials. Cosa no se'n sabe de qui mandoron fer ixas fayenas, pero as [[fuent\|fonts]] que el replegan diz que nombran presonalidatz de [[l'Aínsa]] y puestos d'es arredols. Totz ixes maldatos fayoron que, mes luego que no tarde, se ligás d'organizare partidas d'hombres armatos (ixes ''[[somatén\|somatens]]'' que canta [[La Ronda de Boltaña\|a Ronda de Boltaña]], pos asinas se recuerdan encara as ampras "buenas" d'es concellos en o Sobrarbe, ''paisanos'' en o decir d'es decumentos) que miraban ta defender es suyos intereses. As ampras armatas d'o concello de Puértolas se mantenioron en activo -sin saber si guaire constandes, feitos como a ocupación d'a [[valle de Broto]] per os [[gascunya\|gascons]], etc- dica pasata a [[Guerra d'o Francés]], en a qual luitoron contra d'es [[Francia\|franceses]].

Diferencia entre revisiones de «Bestué»