Diferencia entre revisiones de «Oiratos»

Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m →‎Historia: clean up, replaced: serbir → servir, resistenzia → resistencia
Sin resumen de edición
Linia 1:
{{Grafía_87}}
{{pueblo
|imachen =
Línea 21 ⟶ 20:
|relazionatos = [[Pueblos mongols]]
}}
Os '''Oiratosoiratos''' son [[pueblos mongols|mongols]] occidentals que abitanhabitan en l'ueste de [[Mongolia]] ([[Hobdo]]) a rechión china de [[Xinchiang]], entre o [[Tien Xan]] ey l'[[Altai]], una parte de [[Quingai]], ey a cuenca d'o Nonni en [[Manchuria]]. En lur apocheu creyoron un imperio que iba dende o [[Laco Balkhax]] dica a [[Gran Muralla China]].
 
== Historia ==
Os mongols occidentals encomenzoron a estar una amenaza pa os intreses [[China|chinos]] enta a decada de 1430, añosanyos dimpués que Hongku ese benzitovencito a os [[mongols orientals]]. En 1449 derrotan a os chinos en [[Shaanxi]], fan prisionero a lo emperador ey se dedican a lo pillache en o norte de [[China]]. A meyatos d’od'o sieglo XV tamién atacan a lo [[CanatoKhanato Chagatai]]. SindembargoManimenos no creyarán un poder unificato ey tienen disputas entre ellos. A la muerte d'o CanKhan [[Esen]] (1455) os oiratos se troban dibiditosdividitos en quatre tribus, (os oiratos prenen o [[etnonimo]] d'o mongol ''Dörben Oirat'', "os quatre federatos"):
*Os [[choros]], en a balval d'o [[río Ili|Ili]].
*Os [[khoxozkhoxotz]], en a rechión d'[[Urumtoi]].
*os [[derbezderbetz]], en a balval d'[[Irtich]].
*os [[torgoztorgotz]], en [[Targobatai]].
 
Os chinos se pueden recuperar ey recostruyen a [[Gran Muralla Chinesa|Gran Muralla]] a partir de 1474. Entre os Oiratosoiratos a branca d'os Choroschoros ye a que prene mayor importanziaimportancia e més tarde serán conoxitosconoixitos como "Dzungaros". En o sieglo XVI, enta 1620 se fan budistas lamaístas.
 
Resultato d'a luita entre choros ey torgoztorgotz, os torgoztorgotz fuyen ta l'ueste e s'establexenestableixen en a Baixabaixa BolgaVolga chunto con fazionsfaccions d'os [[khoxozkhoxotz]] ey [[derbezderbetz]]. En a BolgaVolga serán conoxitosconoixitos por os rusos como ''[[Calmucos|Kalmyc]]'' prenendo o etnonimo que fan servir os turqueses (''Kalmuc''). En a primera metat d'o sieglo XVII os choros con base en [[Tarbagatai]] erichen un nuebonuevo estato ey prenen o nombre de Dzungaros. O cankhan [[Baatur Contaichi]] (1634-1653) asegura as mugas occidentals con os [[kazacos]]. En 1642 interbienenintervienen en o [[Tíbet]] ey bi imposan a lo [[Dalai Lama]] como sobirán d'o país. Galdan, un fillo de [[Baatur Contaichi]] educato como lama en o [[Tíbet]] manda matar a los suyos chirmans e se fa con o poder en 1676 proclamando-se rei d'os choros ey khochozkhochotz. Baixo a direzióndirección de [[Galdan]] ocupan [[Caxgaria]] enta 1677 deponendo a lo cankhan Ismail d’ad'a dinastía [[Chatagai]]. Dimpués s’anexionós'anexionó [[Turfán]] ey [[Hami]]. En a decada de 1680 os dzungaros atacoron a os [[khalkhas]] ([[mongols orientals]]), ocupando parte de lur territorio (1688). Os khalkhas rematan alineyando-sen con os ManchuzManchutz pa recuperar os territorios perditos. O sobirán manchut de China, [[Kangxi]] contraataca en 1696 ey refusa a os dzungaros graziasgracias a l'[[artillería]], encara que no los derrota ey continan resistindo. [[Galdan]] se suizida en 1697.
 
[[Tsewan-Rabdan]] prene o poder en 1697-1727, ey mantiene o dominio dzungaro en [[Asia ZentalCental]]. S'enfrentó a los rusos en a cuenca d'o Yenisei en [[1716]] obligando-los a retrozederretroceder. Os Tibetans promozionanpromocionan un nuebonuevo [[Dalai Lama]], que os manchuzmanchutz reconoxenreconoixen ey como reaziónreacción os dzungaros prenen ey saqueyan Lhasa en 1717. A influencia china en o Tíbet encomienza en 1720 quan a interbenziónintervención manchut forachita a os oiratos. [[Galdan-Tsereng]] prene o poder en 1727-1745 s’enfrenta a los chinos pero en 1731 fracasa en o intento de benzer a los [[khalkhas]] y en 1732 en o intento de recuperar l’oasisl'oasis de [[Hami]], (zentrocentro de rutas d’od'o Turquestán oriental), perdito en 1697. A resistencia dzungara dura dica 1745 quan esclata entre ellos una crisis suzesoriasuccesoria en a que bi habió una rebueltarevuelta popular que posó en o poder a un lama, que beyóveyó como se desfeba uno d’osd'os alazezalazetz d’od'o Imperio Dzungarodzungaro: Os choros perdioron a echemoníahechemonía sobre os atros pueblos oiratos: os [[derbezderbetz]] ey os [[khochozkhochotz]]. O suzesorsuccesor d’ixed'ixe lama no podió ebitarevitar a independenziaindependencia de [[Caxgar]] ey no podió resistir os ataques d’osd'os [[manchuzmanchutz]] en 1755-1757, que embadioroninvadioron o país, derrotoronsderrotoron a os dzungaros y esterminoronexterminoron a una parte important d’ad'a poblaziónpoblación. D’estaD'esta traza China torna a ocupar territorios d’Asiad'[[Asia ZentalCental]] como [[Caxgaria]]. Os chineses tornoron a estar presents en territorios d'[[Asia ZentralCentral]] que abandonoron fa sieglos, son batizatosbaptizatos como [[Xinchiang]] (Nuebos"Nuevos confins").
 
BelsBells oiratos que se refuchioron en a Baixabaixa [[Bolga]] combenzioronconvencioron a os torgotstorgotz pa que tornasen ta Dzungaria ey creyasen de nuebonuevo un imperio mongol occidental, pero en o camín de tornata fuoron benzitosvencitos por os manchuzmanchutz, que permitioron a los superbibientssupervivients estar repobladors d'a balval d'o [[Ili]] y estarser ixemenatos por o territorio mongol.
 
Os pocos oiratos que sobrebibensobreviven seguirán una evolución paralela a la d'os atros mongols baixo dominio manchut: a teocraziateocracia lamaísta ye a prenzipalprencipal estituzióninstitución d'os países mongolesmongols. Una buena parte d'a poblaziónpoblación masculina se fan lamas, con o que desapareixe o potenzialpotencial guerrero. Se difunde una cultura tibetana muito conserbadoraconservadera. A masa d'a poblaziónpoblación queda en un estato pareixito a un basallachevasallache debant d'os Canskhans mongols ereditarioshereditarios ey a teocraziateocracia lamaísta.
 
== Bibliografía ==
*[[Jean Sellier]]. ''ATLAS DE LOS PUEBLOS DEL ASIA MERIDIONAL Y ORIENTAL''. Acento Editorial.
* [http://www.hamagmongol.narod.ru/oyirad/index_e.htm Oyirad-mongols (shot notes, photo, historical review, maps)]
* [http://khamagmongol.com/chuulgan Mongolistic forum]