Diferencia entre revisiones de «Picueta»

A '''picueta''' u '''birgüelaviruela''' ye una [[malautía infeziosainfecciosa]] aguta, contachiosa ey, seguntes as estimazionsestimacions, mortal en un 40% d'os casos. Ye causata per un [[virus]] d'o [[chenero (biolochía)|chenero]] ''[[Orthopoxvirus]]'' (lo ''[[Variola virus]]''), en a [[familia (biolochía)|familia]] ''[[Poxviridae]]'' ([[Virus DNA bicatenario|''double strand'' DNA virus]]), luras suya particlas viricas son d'entre las més grans coneixitas en o mundo d'os virus (á redol d'os 200 u 300 nanometros). As dos bariantsvariants d'a malautía son a ''Variola major'' ey la ''Variola minor'', que se destinguen per a disposizióndisposición d'as pustulas en o cuerpo mientres o prozesoproceso aguto d'a infezióninfección.

A malautía, en [[medezinamedecina]], tamien se coneix per os nombres latins "''Variola''" u "''Variola vera''", que son deribatosderivatos d'o [[latín]] "''varius''", que ye «tacato», u "''varus''" «granet». O termin [[anglosaxón]] "''Smallpox''" «pustula chicota», que apareix a sobén en a bibliografía, s'emplegó per primera begatavegata en o [[sieglo XV]] ta destinguir-la de la dita "''Great Pox''" «gran pustula», a [[chancra|chancra ulzerosaulcerosa]] primaria d'a [[sifilis]] (as "puntas de cristo" que se'n diz popularment) que yeran encara frecuentsfreqüents per ixas embueltasenvueltas. Lo nombre "picueta" fa referencia a que las bambollas pareixen [[peca]]s.

O virus d'a picueta, en a fase aguta, replica intensament en as zelulascelulas endotelials d'os capilars cutaneyoscutanios ey tamién, anque en menor cantidat, en o [[esofago]]. En a piel, ixa replicaziónreplicación masibamasiva i produzeproduce lo dito «''rash maculopapular''», carauterizatocaracterizato per l'apariziónaparición d'as pustulas. Lo virus ''variola major'' causa una mortalidat d'entre lo 20 ey lo 60% en as presonas adultas que esarrollandesarrollan a malautía, ey gosa causar-les a muerte dica a lo 80% d'os ninos infetatosinfectatos. Ixo lo combierteconvierte en una d'as malautías viricas agutas més mortiferas coneixitas. ''Variola minor'' causa formas més leus d'a malautía: l'alastrimo, con una mortalidat d'á redol d'o 1% d'os infetatosinfectatos.

En os malautos que en soprebibensopreviven, les son carateristicascaracteristicas as zicatrizescicatrices en a piel, de regular més en a cara. Més pocas begatasvegatas, os indibiduosindividuos quedan ziecosciecos per a ulzeraziónulceración d'a corneya[[cornia]] d'os güellosuellos, u presentan deformazionsdeformacions fesicas per [[artritis]] ey [[osteomielitis]] per complicazionscomplicacions en o prozesoproceso aguto. Lo perzientachepercientache d'estes afeutatosafectatos no brinca d'un 2 u 5% d'os casos.

A picueta ye una d'as malautías viricas millor descritas en a historia, que més ha impautatoimpactato en a soziedatsociedat dende os orichens per presentar-se sin d'eszepziónexcepción en totas as clases sozialssocials (dende os pobres dica os reis ey emperadors) ey per ixo, una d'as que més intentos de uscar-ne curazióncuración ha motibatomotivato dende l'antiguedat: Os [[China|chinos]] ey [[India|indús]] praticabanpracticaban a [[bariolaziónvariolación]] (precursora d'a [[bacunaziónvacunación]]) ya en o [[sieglo VIII]]. Per a tasa de mutaziónmutación estimata ''in vitro'' de lo virus s'ha calculato que lo ''Variola virus'' apareixió a redols de l'añoanyo 10 000 a. de C. estando asinas una d'as malautías viricas més antigas que encara seguirían afeutandoafectando la umanidathumanidat si que no esehese estato erradicata.

Como eixemplos d'a suya birulenziavirulencia, s'ha calculato que la malautía mató 400 000 presonas cada añataanyata en o [[sieglo XVIII]] en [[Europa]], encluyendoincluindo-ie 5 reis que reinaban quan les agafó la malautía, ey estió la responsable d'un terzenoterceno d'as zeguerascegueras d'ixe sieglo. En o [[sieglo XX]] ([[1900]] - [[1980]], d'antes que no la erradiquesen) s'ha calculato que mató d'entre 300 ey 500 millons de presonas en o mundo. Només en l'añataanyata d'o [[1967]], 13 añosanyos d'antes que s'erradicás (ixo ye, quan ya yera de fumo baixo) la [[OrganizaziónOrganización Mundial d'a Salut|OMS]] calcula que mató belsbells 2 millons de presonas, d'os 15 millons que la ebanheban contraíto.

Dempués que s'esenhesen lebatolevato a termin esitosasexitosas campañascampanyas de [[bacunaziónvacunación]] de largo en os [[sieglo XIX|sieglos XIX]] ey [[sieglo XX|XX]], lo zaguer caso d'a malautía se deteutódetectó en [[Etiopía]] en [[1975]] (un d'os países con més complicazionscomplicacions ta fer-ie efeutibasefetivas as campañascampanyas de bacunaziónvacunación). Dempués de 5 añatasanyatas sin de trobar-se garra caso a nibelnivel mundial, la OMS declaró la malautía erradicata d'o planeta lo [[8 de mayo]] de [[1980]]. O tatamientotractamiento d'a picueta ye la un que se fa cheneralment con as malautías viricas, sin de garra tractamiento propio. A [[bacunaziónvacunación]] ye la mesura més important en a suya prebenziónprevención.

== Se beigaveiga tamién ==

* {{en}} [http://www.bodley.ox.ac.uk/cgi-bin/ilej/image1.pl?item=page&seq=9&size=1&id=gm.1750.12.x.20.x.x.u96 Decumento de 1750 que esfensa l'aplicaziónaplicación de bariolazionsvariolacions contra d'a picueta]