Diferencia entre revisiones de «Sudafrica»
Contenido eliminado Contenido añadido
partito --> partiu |
clean up and re-categorisation per CFD, replaced: qualo → cual (3), Bell → Bel, más → mas (11), més → mes, á → a, ells → éls (2), scie → cie, qua → cua (11), Qua → Cua (3), tz → z (11), zi → ci (7), ze → ce (2) Etiqueta: Revertido |
||
Linia 2:
{{Articlo 1000|+30}}
{{Ficha de país
| nombre_oficial = Republiek van Suid-Afrika<br /> Republic of South Africa<br /> IRiphabliki
| nombre_común = Sudafrica
| nombre = Republica de Sudafrica
Linia 18:
| capital_cor = 33_55_N_18_27_E_ 33°55′ S 18°27′ E
| ciudat_prencipal = [[Johannesburgo]]
| idiomas_oficials = [[Idioma Afrikaans|Afrikaans]], [[Idioma zulú|zulú]], [[Idioma xhosa|xhosa]], [[Idioma
| gubierno = [[Republica]]
| enfiladors_titols = [[President de Sudafrica|President]]
Linia 55:
Sudafrica ye organizata politicament como una [[republica]], y as suyas [[Capital (politica)|capitals]] son [[Pretoria]] (administrativa), [[Bloemfontein]] (chudicial) y [[Ciudat d'o Cabo]] (lechislativa); sindembargo, a mayor ciudat d'o país ye [[Johannesburgo]]. L'actual [[Lista de presidents de Sudafrica|president]] d'o país ye [[Jacob Zuma]]. Sudafrica, que fa parte d'a [[Unión Africana]], d'a [[ONU]] y d'a [[Commonwealth]], ye independient d'o [[Reino Uniu]] dende o [[31 de mayo]] de [[1910]].
En estar un país con una gran diversidat etnica por a suya propia historia, Sudafrica tien muitas luengas oficials: [[Idioma Afrikaans|Afrikaans]], [[Idioma zulú|zulú]], [[Idioma xhosa|xhosa]], [[Idioma
A [[historia de Sudafrica]] tien como gran esferencia con a resta d'o continent africano a plegata dende [[1625]] de muita población d'orichen europeu a mans d'a ''[[Companyía Neerlandesa d'as Indias Orientals]]'', situación que ye l'
Sudafrica se caracteriza por a suya importancia en recursos [[mena|mineros]] en [[oro]], [[diamant]]s, [[carbón]] y cuantos atros minerals. Istos recursos esdevenioron d'importancia estratechica mientres a [[Guerra fría]], premitiendo a pervivencia d'o sistema politico d'o ''[[apartheid]]''.
Linia 67:
* ''IRiphabliki yeSewula Afrika'' ([[Idioma ndebele|ndebele]]).
* ''IRiphabliki yaseMzantsi Afrika'' ([[Idioma xhosa|xhosa]]).
* ''IRiphabliki
* ''Rephaboliki ya Afrika-Borwa'' ([[Idioma pedi|pedi]]).
* ''Rephaboliki ya Afrika Borwa'' ([[Idioma sotho|sotho]]).
* ''Rephaboliki ya Aforika Borwa'' ([[Idioma tswana|tswana]]).
* ''IRiphabhulikhi
* ''Riphabuḽiki ya Afurika Tshipembe'' ([[Idioma venda|venda]]).
* ''Riphabliki ra Afrika Dzonga'' ([[Idioma tsonga|tsonga]]).
Linia 84:
Sudafrica se troba situata en o cabo sud d'o [[continent]] d'[[Africa]], en o puesto d'unión entre l'[[Oceano Indico]] a l'este y l'[[Oceano Atlantico]] a l'ueste, estando as suyas mugas terrestres con [[Botsuana]] y [[Zimbabwe]] a o norte, con [[Mozambique]] y [[Eswatini]] a l'este y a o nord-este, y con [[Namibia]] a o norueste. Antiparte, clavato dentro de Sudafrica se troba o chicot país de [[Lesoto]]. Tamién fan parte de Sudafrica a [[isla Prencipe Eduardo]] y a [[isla Marion]], que se troban alto u baixo a una [[distancia]] de 1.900 [[km]] enta o sud, ya amán de l'[[Antarctida]].
A [[superficie]] d'o país ye d'1.219.912 [[km²]], estendillando-se en un territorio cheograficament prou variato. En o centro d'o país se troba o [[disierto d'o Kalahari]], que ye rodiato por un [[altiplano]] dito [[Highveld]], o
==== Hidrolochía ====
Linia 91:
==== Climatolochía ====
En Sudafica se puet trobar
* [[Clima mediterranio]]: en a redolada d'o Cabo.
* [[Clima subtropical humido]]: en a rechión de [[Durban (Sudafrica)|Durban]].
Linia 101:
=== Cheografía politica ===
Dica [[1994]], mientres o ''[[apartheid]]'', Sudafrica se trobaba dividita en nomás que 4 provincias, amás de 10 [[Bantustán|bantustans]] formalment independients encara que a comunidat internacional no reconoixeba ixas pseudo-independencias.
En l'actualidat, asinas, a Republica de Sudafrica se divide administrativament en 9 [[Provincias de Sudafrica|provincias]]:
Linia 137:
== Historia ==
{{Articlo principal|Historia de Sudafrica}}
Encara que mientres o periodo de l'''[[apartheid]]'' (u mesmo en momentos anteriors de supremacía colonial) se miró d'aparentar que a Historia de Sudafrica prencipiaba nomás en plegar l'hombre blanco en o territorio, a Historia de Sudafrica prencipia mesmo dende que apareixe l'hombre en o continent africano, en haber-ie tamién importants chacimientos arqueolochicos ta l'estudio d'os antipasatos de l'hombre. Mesmo s'explicaba que
Mientres o periodo d'os navegants [[Europa|europeus]] (primero d'o [[Reino de Portugal]], y dimpués d'o [[Reino de Francia]] y d'o [[Reino Uniu]]) enta la [[India]], Sudafrica esdevenió una fita important en ixa rota comercial, encara que a suya explotación no prencipió dica o sieglos [[Sieglo XVII|XVII]]-[[Sieglo XVIII|XVIII]],
Mientres o sieglo XIX, l'actual Sudafrica estió puet que o solo lugar a on esclató una guerra entre colonizadors blancos, a dita [[Guerra d'os Boers]], que remató con a redota d'os colonos d'orichen neerlandés, encara que dende prencipios d'o [[sieglo XX]] os ''[[boers]]'' conquirioron una parte important d'o poder politico en o territorio, rematando con a imposición de l' ''[[apartheid]]'' oficialment dende [[1948]], en rematar a [[Segunda Guerra Mundial]]. Sindembargo, l' ''apartheid'' y a [[segregación racial]] rematoron en os [[anyos 1990]] con a cesión d'o poder politico a la mayoría d'a población d'o país, de [[raza negra]].
Linia 145:
=== Prehistoria ===
[[Imachen:Australopithecus africanus - Cast of taung child.jpg|left|thumb|250px|O cranio d'o dito ''[[Nin de Taung]]'', d'a especie ''[[Australopithecus africanus]]'', trobato en Sudafrica en [[1924]].]]
O territorio de Sudafrica tien beluns d'os
L'actual población sudafricana apareix en o territorio fa alto u baixo 40.000 anyadas, encara que vinclata con a población anterior d'o territorio, y son os ditos ''[[khoisan]]'' (termin que hue se prefiere a ''[[bosquimans]]'' u ''[[hotentoz]]'', consideratos denigrants en estar asociatos a las denominacions emplegatas mientres o dominio colonial y l' ''apartheid''), encara que en realidat se trataba de dos grupos humans diferents, os ''[[khoi]]'' y os ''[[san]]'', con diferencias entre
[[Imachen:Bantu Phillipson.png|left|thumb|250px|As migracions d'os [[bantús]] dende l'actual [[Camerún]] dica Sudafrica, en trescruzando a mitat d'[[Africa]].]]
L'[[agricultura]], as [[ferramienta]]s agricolas y a [[Edat de Fierro]] plegoron enta l'actual Sudafrica con os [[bantús]], que marchoron dende l'actual [[Camerún]] arredol d'o [[sieglo XVI aC]], ye fácil que por a [[desertificación]] d'o [[disierto d'o Sahara]], plegando a Sudafrica en dos grupos: uno baixando por a costa de l'[[Oceano Atlantico]] (encara que iste grupo tamién se diz que quedó en l'actual [[Namibia]]), l'atro viachando enta l'este dica [[Tanzania]] (
Se conoix tamién que arredol d'os sieglos [[Sieglo IV|IV]] y [[Sieglo V|V]] s'establioron a o sud d'o [[río Limpopo]] nuevos grupos d'[[Agricultura|agricultors]] y [[Ganadería|ganaders]] d'o grupo etnico d'os [[bantús]], que dimpués se tresladoron encara
En o [[sieglo X]] apareix o primer estato en o territorio de l'actual Sudafrica, o [[reino de Mapungubwe]]<ref name="Johnson57">{{es}} (Johnson, 2005:57)</ref> (o [[chacimiento arqueolochico]] d'os repuis d'a suya antiga [[Capital (politica)|capital]], [[Mapungubwe]], fuoron declaratos [[Patrimonio d'a Humanidat]] en [[2003]] por a [[UNESCO]]), y dende meyatos d'o [[sieglo VIII]] bi heban ciudaz-estato que feban [[comercio]] con [[Omán]], [[India]] u [[China]].<ref name="Johnson57"/> Una d'as caracteristicas d'ixas envueltas yera a practica d'a [[menería]], con [[mena]]s de [[fierro]], [[Estanyo (elemento)|estanyo]], [[oro]] u [[cobre]], estando istos dos zaguers productos destinatos a la suya exportación y os dos primers a o suyo consumo local.<ref name="Johnson57"/> Sindembargo,
O reino de Mapungubwe s'adedicaba a ormino a o comercio, y con o estato d'o [[Gran Zimbabwe]], establito a o norte en o sieglos [[Sieglo XII|XII]]-[[Sieglo XV|XV]], estioron en contacto con as primers ciudaz establitas en a costa de l'actual [[Mozambique]], con qui praticaban o comercio y que yeran as suyas intermediarias con China u la India.<ref name="Johnson60"/>
Linia 159:
=== A presencia portuguesa ===
[[Imachen:Gama route 1.svg|right|thumb|250px|Rota de [[Vasco da Gama]] enta la [[India]] dende as costas sudafricanas.]]
Os navegants portugueses plegaron a la redolada en o suyo camín enta la [[India]],
Dies anyadas dimpués d'o viache de Bartolomeu Dias, una nueva flota portuguesa, mandata por [[Vasco da Gama]], marchó de Portugal enta [[Calcuta]], en pasando por o Cabo de Buena Esperanza y trescruzando luego l'[[Oceano Indico]]. Sindembargo, en istos primers viaches os portugueses no s'instaloron pas en o territorio sudafricano, encara que creyoron [[factoría]]s en bels puestos d'[[Angola]], de [[Mozambique]] y d'atros puestos d'[[Africa Oriental]], amás d'en [[Goa]], en territorio indio, y en [[Macau]], en [[China]]. O motivo de que no s'instalasen en Sudafrica yera, d'una man, que yera difícil recalar-ie en o viache de tornata dende la India, por a dirección d'os vientos predominants, y d'atra man, l'ausencia en o territorio d'a posibilidat de trobar-ie [[alimento]]s, amás que l'actitud d'os nativos no yera pas muit amistosa.<ref>{{es}} (Johnson, 2005:82)</ref> A vegatas bi habió desembarcos puntuals, ta apropiar-sen de [[Bos taurus|vacas]] d'os nativos, como en [[1510]],
Tampoco podeba estar o territorio una fuent d'[[Esclavitut|esclavos]], en no existir-ie pas dengún estato centralizato con elites que esdeveniesen os proveidors d'esclavos d'os portugueses, intermediarios que caleba tener ta que controlasen o territorio, situación que sí troboron os portugueses en atros puestos,<ref name="Johnson, 2005:83"/> como en os territorios d'[[Angola]], [[Mozambique]] u o [[golfo de Guinea]].
Linia 168:
=== A presencia neerlandesa ===
[[Imachen:Charles Bell - Jan van Riebeeck se aankoms aan die Kaap.jpg|right|thumb|250px|[[Jan van Riebeeck]] establix una factoría en o Cabo de Buena Esperanza o [[6 d'abril]] de [[1652]], en un
En o [[sieglo XVII]], os habitants d'os [[Países Baixos]] (ye decir, os neerlandeses) consolidoron a suya independencia, luego d'una luenga guerra con [[Espanya]], en perteneixer ixe territorio tamién a la [[Casa d'Austria]]. O nuevo país, volcato enta o [[comercio]], establió una companyía comercial ta las suyas transaccions con a [[India]] y o sudeste d'[[Asia]], a dita ''[[Companyía neerlandesa d'as Indias Occidentals]]'', y continó con o camín ubierto por os portugueses, encara que os neerlandeses sí que instaloron bellas factorías comercials en l'actual Sudafrica. Asinas, o [[6 d'abril]] de [[1652]] [[Jan van Riebeeck]]<ref name="Johnson84"/> establió un puesto ta abastir os [[barco]]s neerlandeses en o cabo de Buena Esperanza, y mientres os sieglos [[Sieglo XVII|XVII]] y [[Sieglo XVIII|XVIII]] continó a expansión d'a chicota colonia neerlandesa. A calendata d'o desembarco neerlandés fue considerata por a población afrikaner de Sudafrica dica fa pocas anyadas como a calendata de creyación de Sudafrica.<ref>{{es}} (Johnson, 2005:85)</ref>
Tamién a ''[[Companyía anglesa d'as Indias Occidentals]]'', competidora d'a suya
Os primers colonos neerlandeses estioron una comunidat muit chicota, y prencipiaron os [[matrimonio]]s mixtos con a población [[khoi]] d'a redolada, estando o primer matrimonio mixto conoixito en [[1656]].<ref name="Johnson86">{{es}} (Johnson, 2005:86)</ref> Dica [[1689]] no creixió a población de colonos blancos, en plegar-ie un grupo de 180 [[
=== A presencia britanica ===
[[Imachen:Cape Colony00.jpg|dreita|thumb|250px|Mapa d'a colonia neerlandesa d'o Cabo en [[1809]].]]
En [[1797]], mientres as [[Guerras napoleonicas]], os [[Países Baixos]] y o [[Reino Uniu]] luitoron entre sí en a dita [[
Os colonos d'orichen [[Países Baixos|neerlandés]], que se veyeban discriminatos en o poder en a nueva colonia britanica, marchoron y s'establioron en parti
== Economía ==
{{Articlo principal|Economía de Sudafrica}}
[[Imachen:Diamond-gem7-52a.jpg|right|thumb|250px|Un [[diamant]] d'a [[mina Kimberley]], en Sudafrica.]]
A [[economía]] de Sudafrica ye a economía mas gran d'Africa, y suposa alto u baixo a
Tamién destaca o país por a suya [[industria]], que ye a industria con una diversificación mas gran y amás a industria mas potent d'o continent; cal mencionar as industrias d'os sectors automovilistico, de transformación de minerals, de transformación de biens agricolas y ganaders, de producción d'[[enerchía]] y d'o sector aeronautico.
[[Imachen:Gauteng-Sheep Farming-001.jpg|left|thumb|250px|Uellas en una grancha sudafricana.]]
Respective de l'[[agricultura]], que ocupa alto u baixo o 12% d'a superficie d'o país, Sudafrica produce
Sudafrica destaca tamién por o suyo sector turistico, en estar o país prou densenvolicato ta ufrir a los turistas una estructura
A [[divisa]] de Sudafrica ye o [[rand]], que se divide en 100 centavos (ye decir, centimos).
== Esporte ==
[[Imachen:Frantz-Kruger-2010.jpg|200px|thumb|O lanzador de disco [[
Sudafrica fue alpartada d'organizacions internacionals esportivas por a suya suya politica d'o apartheid dende os anyos 1960 dica 1992.
Lo [[Comité Olimpico Internacional|COI]] decidió que Sudáfrica estase excluyida de traza permanent d'os [[Chuegos Olimpicos de Verano]] y d'[[Chuegos Olimpicos d'hibierno|hibierno]] dica que no eliminase as leis que discriminaban a la población de raza negra que viviba en o país (entre
Os esportes mes populars son o [[rugby]] y o [[cricket]] practicaus prencipalment por personas de raza blanca y o [[fútbol]] practicau cheneralment por chugadors de raza negra, istas tendencias de practicar un l'esporte seguntes a raza u clase social zaguerament son en retroceso. Atros esportes populars individuals son a [[natación]], l'[[atletismo]], [[golf]], [[boxeyo]], [[tennis]] y [[surf]].
|