Diferencia entre revisiones de «Polacos»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Zagueras peticions, replaced: influyencia → influencia (3) |
Sin resumen de edición |
||
Linia 47:
A etnochenesi d'o pueblo polaco se troba en a fusión de tres tribus eslavas occidentals d'a cuenca d'o río [[Vistula]]: os [[vislans]] d'a rechión de [[Cracovia]], os [[silingos]] de [[Silesia]] y os [[polans]] de [[Posnania]] baixo l'autoridat común d'a dinastía [[Dinastía Piast|Piast]], fundata por o rei polán [[Mieszko I]] (960-992). Mieszko se convirtió a lo cristianismo en l'año [[966]] pa privar una presión cristiana de signo chermanizador y posó un bispe en Poznan en l'año [[968]].
Boreslau I Chrobry ([[Boreslau o Valient]]) (992-1025) siguió ixa mesma politica prochermana, teneba buenas relacions con [[Otón III]] y casó a la suya filla con o margrau Hermann I de Meissen. Os polans facioron més fuerte a suya posición hechemonica entre os eslavos occidentals sozmetendo a los vislans y conquerindo Cracovia. En l'anyo 1000 creyó o [[arcebispato en Gniezno]] con churisdicción sobre os bispatos de Wroclaw, Cracovia y Kolberg, o que fa que Polonia siga una provincia eclesiastica independient d'as provincias eclesiasticas alemanas, pendendo dreitament de Roma. En l'anyo 1002 Boreslau Chrobry creba con a ideya universalista d'un imperio d'a cristiandat y cambeya de politica, defendendo intreses polacos
=== Sieglos XI, XII, XIII ===
En os sieglos XI y XII os succesors de [[Boreslau]] irán repartindo-se o reino. En o sieglo XI os ataques d'os checos combinatos con una revuelta d'os polacos pagans obligoron a [[Casimiro I]] a fuyir d'o país. Casimiro I podió tornar ta Polonia con aduya d'os alemans, y quan torna a reinar estableix a capital en [[Cracovia]], fendo una reorganización d'a ilesia con clero alemán y una reorganización d'o estato, tresladando o centro politico dende [[Polonia a Gran]] enta [[Polonia a Chica]], mes enta lo sud, en as antigas tierras d'os [[Crovates]] blancos. A fragmentación politica d'os polacos permite que contine l'abance alemán, sobretot en Silesia. Amés os cristians alemans ocupan arias luen d'as tierras alemanas a lo norte de Polonia. Se creya o [[bispato de Riga]] en 1201 y s'organiza a [[orden d'os Portaespatas]] que prene o control de Libonia y Kurlandia. O duque Conrado de Mazovia fa venir a la [[Orden Teutonica]] pa que luite en [[Kulmerlandia]]
A l'este de Polonia os Estato de [[Kiev]] ye esminglanato en 12 prencipatos, beluns d'os quals son atacatos por os pueblos d'as estepas. Os [[cumans]] saqueyan Kiev en [[1203]]. Dimpués d'os cumans os duenyos d’as estepas son os mongols, que en 1239-1242 devastan Polonia y derrotan a un exercito polaco-alemán en Legnica, enantes d'entrar en Hongría.
Linia 65:
En o reinato de Ladislau II Jagellón (1386-1434) os polacos, lituans y rutens vencen a los [[caballers teutonicos]] (que heban ocupato [[Samotichia]]) en a [[Batalla de Tannemberg]] (1410). Baixo o reinato de [[Vytautas]] o [[Gran Ducato de Lituania]] s'extendilla dica plegar a la costa d'a Mar Negra.
[[Casimiro IV]] reinó dica 1492 y apoyó revueltas
L'apocheu d'a Unión Polaco-Lituana contina en o sieglo XVI. En ixe sieglo as amenazas exteriors, (alemans y tartres) son poco importants. A dinastía de [[Jogaila]] a sobén reina tamién en Hongría. En o extenso estato Polaco-Lituano bi ha una estabilidat y coexistencia entre catolicos, ortodoxos, protestants y chodigos. En o plan cultural bi ha una florata cultural, con penetración d'influencias d'o renaiximiento italián. A nobleza rutena y lituana se polonizan.
Linia 82:
A la muerte de [[Sechismundo-Augusto]], o zaguer d'os Jajellons en 1572, cal trobar atro sobirán. O primato de Polonia ye nombrato interrei mientres miran en o extranchero, (como será costumbre dica meyatos d'o sieglo XVIII). En 1573 esliyen a lo frances [[Henrique de Vallois]], que abandona, por o que dimpués trigan a [[Esteban Bathory]], voivot de Transilvania, que en 1575 vence a lo emperador [[Maiximilián II]]. Lo sucederá Sechismundo III Vasa (1587-1632), sueco pero fillo d'una mai Jajellón y catolico, y dimpués [[Ladislau IV]] (1632-1648).
Os polacos esleyoron a [[Esteban Bathory]]. Esteban Bathory aleixa a los rusos en tiempos d' [[Ivan o Terrible]] y plega dica a rechión de Moscú. En 1582-1583 os rusos renuncian a [[Livonia]]. A la muerte d'Iván o terrible os polacos plegarán a mantener una guarnición en o [[Kremlin]] de 1610-1612 y reconquieren [[Smolensko]], [[Novgorod]], [[Severski]] y [[Chernigov]], conquiestas confirmatas en 1618 por a tregua de 15 anyatas y Deulino, y reconoixitas por o tractato de Polanovo (1634), dimpués d'una nueva guerra ruso-polaca. Sindembargo
Dende 1635 dica 1648 Polonia se mantién en paz a la marguin d'a [[guerra d'as Trenta Anyatas]].
Linia 97:
Alavez o ducato de Prusia, aligato de Suecia, deixa d'estar baixo sobiranía polaca en 1657 y consigue a cesión de territorios en a muga oriental con Pomerania.
Con tot y con ixo os polacos tornoron a fer a guerra en 1658
[[Chuan Sobieski]] (1674-1696) será o zaguer rei polaco con cierta gloria, será un exercito polaco dirichito por Sobieski qui en 1683 creba o setio de Viena y fa fuyir a los otomans, vencitos en Kahlenberg. Dimpués Polonia, Austria y Venecia forman a Santa Liga
=== Segunda Guerra d'o norte ===
Linia 105:
Chuan Sobieski ye succedito por o elector de Saxonia [[Frederico Augusto]], pa os polacos [[Augusto II de Polonia|Augusto II o fuerte]] (1697-1733). Ye a primera vegata que esleyen a un prencipe alemán, que amés ye un sobirán que ya reina y tien unas tropas bien preparatas.
O zar [[Pero I de Rusia|Per o Gran]] troba l'inte de fer a guerra
Pero o Gran ye o solo vencedor d'a segunda guerra d'o norte. En 1709 entra en Varsovia, on torna a meter en o trono a Augusto II. As tropas d'ocupación rusas arbitran entre as faccions polacas. A tutela rusa sobre Polonia dura dica 1733. Por o tractato de Nystad Suecia deixa a Rusia [[Livonia]], Estonia, [[Ingria]] y o [[Itsmo de Carelia]]. A muga ruso-polaca debuixa un arco de cerclo dende Riga dica Kiev.
Linia 111:
A la muerte d'Augusto II en 1733 bi ha dos candidatos Estanislau Leszcynski, a qui apoya Francia, y lo fillo d'Augusto II, a qui apoyan Austria y Rusia. O segundo candidato será esleito baixo presión rusa por una dieta marguinal y esdevendrá Augusto III. Estanislau queda rodeyato en [[Dancig]] y fuye. A guerra de succesión polaca contina entre Francia y Austria. Por o tractato de Viena en 1738 Estanislau renuncia a Polonia.
En ixos tiempos Polonia yera una camín de penetración en tierras alemanas y una base d'a retaguardia rusa en os combates
=== Os repartos de Polonia ===
Estanislau Augusto Poniatowski, descendient d'os Czartoryski, ye esleito rei de Polonia en 1764 y tien l'apoyo d'a emperatriz Catalina II. En 1767 os rusos intervienen en Polonia con enchaquia de defender a las poblacions ortodoxas. En 1768 os nobles catolicos forman a confederación de Bar
* Prusia consigue una continidat territorial entre Pomerania y Prusia Oriental ocupando Pomerelia, Kulmerlandia y Varmia encara que sin ocupar Danzig ni Torún.
* Austria s'anexiona Galitzia y Londomeria, (a rechión de Lvov, etnicament rutena y a rechión d'o sud d'a Vistula, etnicament polaca).
Linia 150:
Os polacos son a mayoría en o Reino de Polonia, y bi ha minorías [[rutents|rutenas]] en a rechión de [[Chelm]] y [[lituans|lituanas]] a lo norte de [[Suwalki]], pero tamién bi ha polacos en Rusia occidental que enantes heban estato d'a [[Unión Polaco-Lituana]] y d'a [[Republica d'as Dos Nacions]]: a redolata de [[Vilna]], y polacos ixemenatos por [[Belarrusia]], [[Volinia]] y [[Podolia]], on son l'aristocracia d'a tierra.
As primeras anyatas de rechimen ruso son tranquilas. O delegato d'[[Aleixandre I de Rusia|Aleixandre I]] ye o suyo chirmán Constantín, casato con una polaca. En 1818 se creya una universidat en [[Varsovia]], seguindo funcionando a de [[Vilna]]. Bi ha sociedatz secretas d'oposición antirrusa. O movimiento revolucionario d'o sieglo XIX plega t'o reino. A fins de 1830 bi ha una revolución en Varsovia y s'extendilla por tot o país. O 25 de chinero de 1831 a dieta proclama a caita d'o zar [[Nicolau I de Rusia|Nicolau I]] y nombra un gobierno nacional de 5 miembros. Dende febrero de 1831 bi ha una guerra entre polacos y rusos, coincidindo con una insurrección en Lituania. Os rusos esclafan a revuelta polaca. O 7 de setiembre o cheneral Paskievitch obliga a Varsovia a capitular. Ye nombrato gobernador de Polonia en [[1832]], prene mesuras
O rechimen autoritario podió evitar o contachio revolucionario de 1845 y duró dica a muerte de [[Nicolau I de Rusia|Nicolau I]] en [[1855]] y de Paskievitch en 1856. Dimpués d'a [[guerra de Crimeya]] encomienza en o Reino de Polonia una liberalización con o cheneral Gortchakov y dimpués o polaco Wielopokski en en 1861-1862 sindembargo a liberalización creya impaciencia y en 1863 bi ha una insurrección en Varsovia que s'extendilla ta [[Lituania]] en mayo. Dimpués d'estar esclafato o movimiento en 1864 bi ha unatra represión, mes dura encara. As reformas de 1861-1862 son anulatas, cambeyan o nombre de Reino de Polonia por País d'a Vistula, se rusifica a universidat de Varsovia y se persigue l'amostranza d'o [[idioma polaco|polaco]]. A ilesia catolica tamién ye reprimita, en son confiscatos os biens, os monesterios son cerratos, as asociacions relichiosas son disueltas y os bispes deportatos u encarcelatos (no en queda garra entre 1870 y 1872). En meyo de Varsovia construyen una seu ortodoxa.
Linia 166:
A nobleza polaca ye bien acollita por os Habsburgo, coinciden en estar catolicos, y os Habsburgo los aprecian por o suyo grau de civilización. Os polacos de Galitzia no tienen tanto deseyo de fer-sen independients como en o Imperio Ruso, y i habrá politicos polacos que plegarán dica cargos altos.
A [[Ciudat libre de Cracovia|republica de Cracovia]] ye ocupata de 1836 a 1841. O 22 de febrero de 1846 un gobierno Cracovián proclama una insurreción cheneral que s'extendilla por tota Galitzia, pero os campesins rutens se rebelan
En 1860 o polaco de Galitzia genor Goluchowski ye nombrato primer menistro d'o imperio. En 1860 o estatuto de Galitzia reconoix o polaco como luenga oficial. Os polacos dominan a dieta de Galitzia. As universidatz de Cracovia y [[Lvov]] atrayen a los polacos de Rusia y Prusia. Dende 1867 Galitzia fa parte de Cisleitania dentro d'o [[Imperio Austro-hongaro]], ye dicir, no pende d'a parte hongara d'o imperio. En o parlamento de Viena os polacos conservadors forman un partito de gobierno.
=== A primera guerra mundial ===
En 1914 bi ha polacos en os exercitos alemán, austro-hongaro y ruso. En 1915 os imperios centrals ocupan os países d'a Vistula, dependient d'o Imperio Ruso y se'n reparten l'administración: os alemans en Barxaba y os austriacos en Lublin. As potencias centrals quieren fer que os polacos luiten
En Estatos unitos o president Wilson propone una Polonia independient con acceso a la mar dimpués d'a campanya pro-polaca d'Ignacy Paderewski. En 1917 un Comité nacional polaco s'aplega en París. Dende mayo de 1918 un exercito polaco participa en os combates en Francia. A revolución rusa permitió a los polacos obtener a independencia.
Linia 199:
=== Polonia d'entreguerras ===
O mariscal [[Jósef Pilsudski]] estió a prencipal fegura politica d'a Polonia d'entreguerras, heba dirichito as operacions melitars
=== A Segunda Guerra Mundial en Polonia ===
Linia 239:
O 14 de noviembre Alemanya y Polonia firman un tractato que garantiza a intanchibilidat d'a muga establita en l'Oder-Neisse. O 9 d’aviento resulta esleito president d'a Republica [[Lech Wałęsa]].
En 1993 as esleccions lechislativas dioron mayoría a los
== Referencias ==
|