Diferencia entre revisiones de «Polacos»

Contenido eliminado Contenido añadido
Jpbot (descutir | contrebucions)
m Zagueras peticions, replaced: influyencia → influencia (3)
Sin resumen de edición
Linia 47:
A etnochenesi d'o pueblo polaco se troba en a fusión de tres tribus eslavas occidentals d'a cuenca d'o río [[Vistula]]: os [[vislans]] d'a rechión de [[Cracovia]], os [[silingos]] de [[Silesia]] y os [[polans]] de [[Posnania]] baixo l'autoridat común d'a dinastía [[Dinastía Piast|Piast]], fundata por o rei polán [[Mieszko I]] (960-992). Mieszko se convirtió a lo cristianismo en l'año [[966]] pa privar una presión cristiana de signo chermanizador y posó un bispe en Poznan en l'año [[968]].
 
Boreslau I Chrobry ([[Boreslau o Valient]]) (992-1025) siguió ixa mesma politica prochermana, teneba buenas relacions con [[Otón III]] y casó a la suya filla con o margrau Hermann I de Meissen. Os polans facioron més fuerte a suya posición hechemonica entre os eslavos occidentals sozmetendo a los vislans y conquerindo Cracovia. En l'anyo 1000 creyó o [[arcebispato en Gniezno]] con churisdicción sobre os bispatos de Wroclaw, Cracovia y Kolberg, o que fa que Polonia siga una provincia eclesiastica independient d'as provincias eclesiasticas alemanas, pendendo dreitament de Roma. En l'anyo 1002 Boreslau Chrobry creba con a ideya universalista d'un imperio d'a cristiandat y cambeya de politica, defendendo intreses polacos cuentracontra l'Imperio y cuentracontra Bohemia.<ref>[[Hermann Kinder]] [[Werner Hilgemann]] ATLAS HISTORICO MUNDIAL. Desde los orígenes a la Revolución Francesa</ref>. En 1025 consigue o reconoiximiento d'o suyo títol reyal. A conversión d'os polacos a lo cristianismo creyó una falca cristiana que dixó solos a los [[vendos]], que ya no podioron resistir a colonización alemana como enantes heban feito con bravura.
 
=== Sieglos XI, XII, XIII ===
En os sieglos XI y XII os succesors de [[Boreslau]] irán repartindo-se o reino. En o sieglo XI os ataques d'os checos combinatos con una revuelta d'os polacos pagans obligoron a [[Casimiro I]] a fuyir d'o país. Casimiro I podió tornar ta Polonia con aduya d'os alemans, y quan torna a reinar estableix a capital en [[Cracovia]], fendo una reorganización d'a ilesia con clero alemán y una reorganización d'o estato, tresladando o centro politico dende [[Polonia a Gran]] enta [[Polonia a Chica]], mes enta lo sud, en as antigas tierras d'os [[Crovates]] blancos. A fragmentación politica d'os polacos permite que contine l'abance alemán, sobretot en Silesia. Amés os cristians alemans ocupan arias luen d'as tierras alemanas a lo norte de Polonia. Se creya o [[bispato de Riga]] en 1201 y s'organiza a [[orden d'os Portaespatas]] que prene o control de Libonia y Kurlandia. O duque Conrado de Mazovia fa venir a la [[Orden Teutonica]] pa que luite en [[Kulmerlandia]] cuentracontra os [[prutens]], y en 1224 a Orden se i estableixe pa convertir-los.
 
A l'este de Polonia os Estato de [[Kiev]] ye esminglanato en 12 prencipatos, beluns d'os quals son atacatos por os pueblos d'as estepas. Os [[cumans]] saqueyan Kiev en [[1203]]. Dimpués d'os cumans os duenyos d’as estepas son os mongols, que en 1239-1242 devastan Polonia y derrotan a un exercito polaco-alemán en Legnica, enantes d'entrar en Hongría.
Linia 65:
En o reinato de Ladislau II Jagellón (1386-1434) os polacos, lituans y rutens vencen a los [[caballers teutonicos]] (que heban ocupato [[Samotichia]]) en a [[Batalla de Tannemberg]] (1410). Baixo o reinato de [[Vytautas]] o [[Gran Ducato de Lituania]] s'extendilla dica plegar a la costa d'a Mar Negra.
 
[[Casimiro IV]] reinó dica 1492 y apoyó revueltas cuentracontra os caballers teutonicos: d'os nobles polacos en Pomerelia, d'os burgueses de Prisia y d'os marins de [[Dantzig]], (1454-1466) a guerra d'as tretze anyatas, que remata por a tractato de Torún, por o que Polonia recupera l'acceso a la Mar Baltica: a Orden Teutonica esdeviene vasalla d’o rei de Polonia y ha de ceder Pomerelia, Dancig y Varmia (Ermland).
 
L'apocheu d'a Unión Polaco-Lituana contina en o sieglo XVI. En ixe sieglo as amenazas exteriors, (alemans y tartres) son poco importants. A dinastía de [[Jogaila]] a sobén reina tamién en Hongría. En o extenso estato Polaco-Lituano bi ha una estabilidat y coexistencia entre catolicos, ortodoxos, protestants y chodigos. En o plan cultural bi ha una florata cultural, con penetración d'influencias d'o renaiximiento italián. A nobleza rutena y lituana se polonizan.
Linia 82:
A la muerte de [[Sechismundo-Augusto]], o zaguer d'os Jajellons en 1572, cal trobar atro sobirán. O primato de Polonia ye nombrato interrei mientres miran en o extranchero, (como será costumbre dica meyatos d'o sieglo XVIII). En 1573 esliyen a lo frances [[Henrique de Vallois]], que abandona, por o que dimpués trigan a [[Esteban Bathory]], voivot de Transilvania, que en 1575 vence a lo emperador [[Maiximilián II]]. Lo sucederá Sechismundo III Vasa (1587-1632), sueco pero fillo d'una mai Jajellón y catolico, y dimpués [[Ladislau IV]] (1632-1648).
 
Os polacos esleyoron a [[Esteban Bathory]]. Esteban Bathory aleixa a los rusos en tiempos d' [[Ivan o Terrible]] y plega dica a rechión de Moscú. En 1582-1583 os rusos renuncian a [[Livonia]]. A la muerte d'Iván o terrible os polacos plegarán a mantener una guarnición en o [[Kremlin]] de 1610-1612 y reconquieren [[Smolensko]], [[Novgorod]], [[Severski]] y [[Chernigov]], conquiestas confirmatas en 1618 por a tregua de 15 anyatas y Deulino, y reconoixitas por o tractato de Polanovo (1634), dimpués d'una nueva guerra ruso-polaca. Sindembargo cuentracontra Suecia no pueden mantener posicion, y dende 1600 os suecos preban de conseguir Livonia. En tiempos de [[Gustavo II Adolfo de Suecia]], dende 1617 dica 1629 i habió una guerra que remató con a tregua de Altmark, en a que Suecia ocupó quasi tota Livonia (no pas a parte sudeste, dita Livonia interior) y posicions en a costa polaco-prusiana.
Dende 1635 dica 1648 Polonia se mantién en paz a la marguin d'a [[guerra d'as Trenta Anyatas]].
 
Linia 97:
Alavez o ducato de Prusia, aligato de Suecia, deixa d'estar baixo sobiranía polaca en 1657 y consigue a cesión de territorios en a muga oriental con Pomerania.
 
Con tot y con ixo os polacos tornoron a fer a guerra en 1658 cuentracontra os rusos, con aduya d'os tartres. Por a tregua de Andrusovo en 1667 os polacos habioron d'abandonar Smolensko, as tierras a l'este d'o Dniéper y Kiev, cedito por dos anyatas a los rusos, pero que ya no tornará a Polonia. O Imperio Otomán invade Polonia en 1672 y setian Lvov. Por o tractato de Sorawno en 1676 os otomans se quedan con Podolia. Polonia alavez ye un país arruinato y destruito.
 
[[Chuan Sobieski]] (1674-1696) será o zaguer rei polaco con cierta gloria, será un exercito polaco dirichito por Sobieski qui en 1683 creba o setio de Viena y fa fuyir a los otomans, vencitos en Kahlenberg. Dimpués Polonia, Austria y Venecia forman a Santa Liga cuentracontra o Imperio Otomán. Os polacos encara intervendrán en [[Hongría]], [[Vlaquia]] y [[Podolia]]. Fan dentrar a Rusia en a guerra a cambio d'a cesión de [[Kiev]] pa cutio. Polonia recupera Podolia en a paz de Karlowitz en 1699.
 
=== Segunda Guerra d'o norte ===
Linia 105:
Chuan Sobieski ye succedito por o elector de Saxonia [[Frederico Augusto]], pa os polacos [[Augusto II de Polonia|Augusto II o fuerte]] (1697-1733). Ye a primera vegata que esleyen a un prencipe alemán, que amés ye un sobirán que ya reina y tien unas tropas bien preparatas.
 
O zar [[Pero I de Rusia|Per o Gran]] troba l'inte de fer a guerra cuentracontra Suecia con l'aliganza de Dinamarca, Polonia y Saxonia. En 1700 Suecia ye atacata y [[Carlos XII de Suecia|Carlos XII]] prene [[Copenhagen]], fa retacular a los rusos dica [[Narva]], y debanta o setio que os polacos y saxons fan en Riga. L'anyata vinient os suecos invaden Polonia, y i serán dica 1709. Amés d'os saqueyos bi ha una epidemia de peste en 1710. En 1704 [[Carlos XII de Suecia|Carlos XII]] consigue que a dieta esleiga como rei a Estanislau Leszczynski, y dimpués engalza a Augusto II dica Saxonia, obligando-lo a abdicar en 1706. Dimpués s'adreza cuentracontra Rusia y s'aliga con os cosacos de Maceppa, sindembargo os cosacos y suecos chuntos no pueden organizar-sen bien, o exercito sueco ye esclafato en a [[batalla de Poltava]] y [[Carlos XII de Suecia|Carlos XII]] se refuchia en o Imperio Otomán.
 
Pero o Gran ye o solo vencedor d'a segunda guerra d'o norte. En 1709 entra en Varsovia, on torna a meter en o trono a Augusto II. As tropas d'ocupación rusas arbitran entre as faccions polacas. A tutela rusa sobre Polonia dura dica 1733. Por o tractato de Nystad Suecia deixa a Rusia [[Livonia]], Estonia, [[Ingria]] y o [[Itsmo de Carelia]]. A muga ruso-polaca debuixa un arco de cerclo dende Riga dica Kiev.
Linia 111:
A la muerte d'Augusto II en 1733 bi ha dos candidatos Estanislau Leszcynski, a qui apoya Francia, y lo fillo d'Augusto II, a qui apoyan Austria y Rusia. O segundo candidato será esleito baixo presión rusa por una dieta marguinal y esdevendrá Augusto III. Estanislau queda rodeyato en [[Dancig]] y fuye. A guerra de succesión polaca contina entre Francia y Austria. Por o tractato de Viena en 1738 Estanislau renuncia a Polonia.
 
En ixos tiempos Polonia yera una camín de penetración en tierras alemanas y una base d'a retaguardia rusa en os combates cuentracontra Prusia, por eixemplo en 1748 en zaguerías d'a guerra de Succesión d'Austria y en a guerra d'as siet anyatas (1756-1763).
 
=== Os repartos de Polonia ===
Estanislau Augusto Poniatowski, descendient d'os Czartoryski, ye esleito rei de Polonia en 1764 y tien l'apoyo d'a emperatriz Catalina II. En 1767 os rusos intervienen en Polonia con enchaquia de defender a las poblacions ortodoxas. En 1768 os nobles catolicos forman a confederación de Bar cuentracontra o rei, encomenzando una guerra civil, que ye desincusa pa que interviengan as potencias d'arredol: Prusia, Austria y Rusia, que ocupan territorios en prenda, ye o que se conoix como primer reparto, confirmato o 5 de chulio de 1772 con o Tractato de Sant Petersburgo:
* Prusia consigue una continidat territorial entre Pomerania y Prusia Oriental ocupando Pomerelia, Kulmerlandia y Varmia encara que sin ocupar Danzig ni Torún.
* Austria s'anexiona Galitzia y Londomeria, (a rechión de Lvov, etnicament rutena y a rechión d'o sud d'a Vistula, etnicament polaca).
Linia 150:
Os polacos son a mayoría en o Reino de Polonia, y bi ha minorías [[rutents|rutenas]] en a rechión de [[Chelm]] y [[lituans|lituanas]] a lo norte de [[Suwalki]], pero tamién bi ha polacos en Rusia occidental que enantes heban estato d'a [[Unión Polaco-Lituana]] y d'a [[Republica d'as Dos Nacions]]: a redolata de [[Vilna]], y polacos ixemenatos por [[Belarrusia]], [[Volinia]] y [[Podolia]], on son l'aristocracia d'a tierra.
 
As primeras anyatas de rechimen ruso son tranquilas. O delegato d'[[Aleixandre I de Rusia|Aleixandre I]] ye o suyo chirmán Constantín, casato con una polaca. En 1818 se creya una universidat en [[Varsovia]], seguindo funcionando a de [[Vilna]]. Bi ha sociedatz secretas d'oposición antirrusa. O movimiento revolucionario d'o sieglo XIX plega t'o reino. A fins de 1830 bi ha una revolución en Varsovia y s'extendilla por tot o país. O 25 de chinero de 1831 a dieta proclama a caita d'o zar [[Nicolau I de Rusia|Nicolau I]] y nombra un gobierno nacional de 5 miembros. Dende febrero de 1831 bi ha una guerra entre polacos y rusos, coincidindo con una insurrección en Lituania. Os rusos esclafan a revuelta polaca. O 7 de setiembre o cheneral Paskievitch obliga a Varsovia a capitular. Ye nombrato gobernador de Polonia en [[1832]], prene mesuras cuentracontra os polacos como cerrar a [[Universidat de Varsovia]]. Fuera d'o Reino de Polonia fa una represión crudel con execucions, deportacions ta Siberia, traslado d'a nobleza polaca ta o [[Caucaso]], cierre d'a [[universidat de Vilna]] y uso d'a luenga rusa en as escuelas y tribunals.
 
O rechimen autoritario podió evitar o contachio revolucionario de 1845 y duró dica a muerte de [[Nicolau I de Rusia|Nicolau I]] en [[1855]] y de Paskievitch en 1856. Dimpués d'a [[guerra de Crimeya]] encomienza en o Reino de Polonia una liberalización con o cheneral Gortchakov y dimpués o polaco Wielopokski en en 1861-1862 sindembargo a liberalización creya impaciencia y en 1863 bi ha una insurrección en Varsovia que s'extendilla ta [[Lituania]] en mayo. Dimpués d'estar esclafato o movimiento en 1864 bi ha unatra represión, mes dura encara. As reformas de 1861-1862 son anulatas, cambeyan o nombre de Reino de Polonia por País d'a Vistula, se rusifica a universidat de Varsovia y se persigue l'amostranza d'o [[idioma polaco|polaco]]. A ilesia catolica tamién ye reprimita, en son confiscatos os biens, os monesterios son cerratos, as asociacions relichiosas son disueltas y os bispes deportatos u encarcelatos (no en queda garra entre 1870 y 1872). En meyo de Varsovia construyen una seu ortodoxa.
Linia 166:
A nobleza polaca ye bien acollita por os Habsburgo, coinciden en estar catolicos, y os Habsburgo los aprecian por o suyo grau de civilización. Os polacos de Galitzia no tienen tanto deseyo de fer-sen independients como en o Imperio Ruso, y i habrá politicos polacos que plegarán dica cargos altos.
 
A [[Ciudat libre de Cracovia|republica de Cracovia]] ye ocupata de 1836 a 1841. O 22 de febrero de 1846 un gobierno Cracovián proclama una insurreción cheneral que s'extendilla por tota Galitzia, pero os campesins rutens se rebelan cuentracontra os nobles polacos. Os austriacos intervienen, esclafan a sublevación popular, posan fin a las mortaleras y s'anexionan Cracovia. Dos anyatas mes tarde bells polacos de Galitzia participarán en a insurreción hongara de 1848-1849.
 
En 1860 o polaco de Galitzia genor Goluchowski ye nombrato primer menistro d'o imperio. En 1860 o estatuto de Galitzia reconoix o polaco como luenga oficial. Os polacos dominan a dieta de Galitzia. As universidatz de Cracovia y [[Lvov]] atrayen a los polacos de Rusia y Prusia. Dende 1867 Galitzia fa parte de Cisleitania dentro d'o [[Imperio Austro-hongaro]], ye dicir, no pende d'a parte hongara d'o imperio. En o parlamento de Viena os polacos conservadors forman un partito de gobierno.
 
=== A primera guerra mundial ===
En 1914 bi ha polacos en os exercitos alemán, austro-hongaro y ruso. En 1915 os imperios centrals ocupan os países d'a Vistula, dependient d'o Imperio Ruso y se'n reparten l'administración: os alemans en Barxaba y os austriacos en Lublin. As potencias centrals quieren fer que os polacos luiten cuentracontra os rusos. Pilsudski s'alista en o exercito austriaco y aduya a la formación d'un eixercito polaco pro-austriaco. En 1916 os emperadors austriaco y alemán prometen a los polacos a creyación d'un estato polaco con monarquía herediaria y constitucional. A campanya de reclutamiento de 1917 no tien exito, y o mesmo Pilsudski, desencantato, ye engarcholato en Magdeburgo. En chinero de 1917 s'instituye un consello d'estato polaco, que dimite en chulio. En setiembre lo sucede un Consello de rechencia, encara en vigor en 1918.
 
En Estatos unitos o president Wilson propone una Polonia independient con acceso a la mar dimpués d'a campanya pro-polaca d'Ignacy Paderewski. En 1917 un Comité nacional polaco s'aplega en París. Dende mayo de 1918 un exercito polaco participa en os combates en Francia. A revolución rusa permitió a los polacos obtener a independencia.
Linia 199:
 
=== Polonia d'entreguerras ===
O mariscal [[Jósef Pilsudski]] estió a prencipal fegura politica d'a Polonia d'entreguerras, heba dirichito as operacions melitars cuentracontra o exercito royo en a [[Guerra Polaco-Sovietica]] y yera mariscal dende 1920. A constitución polaca de 17 de marzo de 1921, inspirata en a III Republica Francesa no li pareixeba adequata. A crisis economica en a que caye Polonia en 1926 lo permite fer un golpe de Estato en mayo de 1926. A lo prencipio ye bien recibito por os socialistas y os sindicatos. A presidencia ye acomandata a lo suyo amigo Moscicki, pero en a practica Pilsudski fa de dictador apoyando-se en o exercito. En 1935 proclama unatra constitución muito autoritaria. A la muerte de Pilsudski lo succede a ditadura melitar d'o mariscal [[Rydz-Smigly]], prencipal dirichent d'os exercitos, y lo coronel [[Jósef Beck]], menistro chermanofilo d'Afers Exteriors, antigos colaboradors de Pilsudski. En 1938 o rechimen melitarista polaco encara teneba buenas relacions con Alemanya, a la que heba aduyato en a desmembración de Checoslovaquia obligando-la a ceder o 30 de setiembre a parte ueste de [[Teschen]].
 
=== A Segunda Guerra Mundial en Polonia ===
Linia 239:
O 14 de noviembre Alemanya y Polonia firman un tractato que garantiza a intanchibilidat d'a muga establita en l'Oder-Neisse. O 9 d’aviento resulta esleito president d'a Republica [[Lech Wałęsa]].
 
En 1993 as esleccions lechislativas dioron mayoría a los excomunistasex-comunistas y a lo Partito campesín polaco.
 
== Referencias ==