Diferencia entre revisiones de «L'Aínsa»

Per mor d'ixa posizión altera que lo bico biello de l'Aínsa tiene, se yera tradizionalment quiesta coma puesto de defensa e estratechicament bien disposado perque controla per igual a dentrada enta la [[balle de l'Ara]] como enta la [[balle d'a Zinca]].

 

 

En a parte baixa d'o lugar, sobre l'antiga cruzera de camins que puyan ta l'alto Sobrarbe e ''Las Balles'' ([[Bielsa]], [[bal de Chistau|Chistau]], etz) per una man, e enta os lugars d'a [[balle de l'Ara]] e [[balle de Broto]] per l'altra, enguán carreteras, o papel bertebrador ta lo territorio d'a metat septentrional d'o [[Sobrarbe]] que l'Aínsa siempre ye tenido la ye dotada de una importanzia cabal en a comarca, fendo-la prenzipal en a [[reconquiesta]] dempués que quedase en mans musulmanas dende lo [[sieglo VIII]]. A funzión coma puesto per a on pasaban tan importantes bías comunicaderas ye feito de la part baixa de l'Aínsa un zentro per a on espandir-se e a don fincar-ie comerzios e botigas dica combertir-se en a segunda metat d'o sieglo XX en o prenzipal zentro comerzial e d'''alojamientos'' d'o Sobrarbe.

 

[[Image:L'Aínsa - Puerta de la Muralla.jpg|thumb|200px|left|«Puerta d'Afuera» d'a [[muralla]] de l'Aínsa.]]

[[Image:L'Aínsa - Arco de entrada a la plaza de l'Ainsa.jpg|thumb|250px|Dentrada en a Plaza d'a billa dende lo bico antiguo, a trabiés d'a puerta d'a muralla.]]

As orichens de l'Aínsa coma nuclio poblazional no son guaire claras en l'atualidat. No gosa amaneixer en garra decumento prebio a la [[bisigodo|epoca besigotica]], a la cuentra de [[Boltaña]] que sí que se conoix, anque se piensa que probablement ya esistiba cualque suerte de [[castiello]] u fortificazión (enantes que lo un que ibi ha agora). Per lo que diz a falordia d'[[A Morisma]] (romanze tradizional en a redolada), as mesnadas d'un noble local que eba per nombre [[Garzi Ximéniz|Garzi Eiximéniz]] (á sobén refierto coma «[[Reino de Sobrarbe|rei de Sobrarbe]]», anque no ye guaire probable que l'estase) la reconquerioron en l'año [[724]], enfrebilidos os ombres per a embiesta d'una «cruz de [[fuego]] en alto d'una [[carrasca]]», que ye l'emblema atual d'a comarca d'o Sobrarbe, per lo que se suposa que alabez lo menos cualque asentamiento u fortificazión ya i esistiba.

 

 

A situazión zentral en o [[condato de Sobrarbe|condau de Sobrarbe]] e la capitalidat d'ixe que pareix que no gosó costar guaire tiempos que l'Aínsa l'aconseguise, pareix que fan d'ir que caleba defender a billa como fayoron. Un periglo important que os sarrazenos i enrestisen fayó que los abitants de lo lugar b'esen d'alzar murallas ta cubillar as casas e propiedaz en a billa d'alto -á desparte de lo castiello-, deseparando lo rezinto amurelado d'o castiello, que i eba esistido (coma dezíbenos) de muitos sieglos d'antes, de la resta d'a billa que gosó tener una muralla propria que la guardase. Ansinas, a funzión zentral de l'Aínsa en as grants rotas flubials d'o Sobrarbe, con os años, pareix que tornoron a quiesta ''billa d'a Zinca'' en un puesto fortificado e bien defendido, que en chunto con os bastións que en tiempos d'os primers [[Reino d'Aragón|reis d'Aragón]] s'eban anau fendo en a redolada (alfachas arquiteutonicas d'o [[Arte romanico|romanico]], en l'atualidat, coma [[Tronzedo]] u [[Abizanda]]) formoron lo que cualques autors gosan dezir a «[[Linia de Defensas d'o Sobrarbe]]», que se destribuyen per tot a metat meridional d'a [[comarcas d'Aragón|comarca]]. Coma siñal de lo buen puesto que yera ta desfensar, en [[1610]] o cartografo portugués [[Chuan Baltista Labaña]], qui la besitó, escrebió de l'Aínsa:

A forma d'ixa fortaleza, feita en o sieglo XVI, yera de cuatrilater con cuatre torres. A más sur-ueste ye la [[torraza]] prenzipal en a construzión e ye tamién d'a cual sen suposaba orichens meyevals (como a sobén se'n ye dito) perque ye feita de planta pentagonal dica que con bela miqueta d'obserbazión se i albiran as aspilleras (5 en a planta baixa) d'estrutura clarament renaixentista, e dica una que ye cañonera coma ta fer surtir o carrón d'un arma de fuego a trabiés d'ella, como no se gosó fer dica ixes tiempos, no pas en a Edat Meya. A [[falsa]] d'a torraza se troba en conesión con l'estilo arquiteutonico d'os edifizios defensors en a [[Ribera de Fiscal]]<ref name="Comarca"/>, talmente per estar obra d'os paisans que la construyoron.

 

 

==A Morisma==

 

[[Imachen:L'Aínsa - Ventanas del Casco Antiguo (3).jpg|thumb|250px|left|[[Finestras]] cheminadas de ''Casa Bielsa'', en o bico antiguo de l'Aínsa.]]

 

A consagrazión d'a ilesia se fayó en [[1181]] que se tienga decumentazión, a l'albocazión de [[Santa María]]<ref name="CuencaDelAra"/>, marcando con tota posibilidat o final d'a construzión<ref name="AínsaGEA"/>. A ilesia yera tamién [[colechiata]], con claustro propio d'estilo peculiar (irregular en comparanza con altros feitos a par d'alabez), pentagonal, que se contruyó en o [[sieglo XIII]]<ref name="AínsaGEA"/>, e l'absit semizircular, concorde con tot l'estilo romanico, teneba comunicazión con l'[[espital]] de pelegrins que tiempos n'abe se trobaba á'l canto d'a ilesia<ref name="AínsaGEA"/> (e que, significatibament, encara dá lo nombre a la puerta d'ixe estremo d'a billa). A ilesia tiene, a demés, una cripta debantada con 18 columnas cadaguna con capitels propios<ref name="AínsaGEA"/>, e sustentando lo [[teito]] de [[piedra picata|piedra picada royisca]] bien particular. Cualques partes d'a nau d'o templo se son modeficadas en os sieglos posteriors<ref name="AínsaGEA"/>.