Versión d'o 13:20 30 oct 2010 editar Lascorz (descutir \| contrebucions) Administradors 26 583 ediciones mSin resumen de edición ← Ir ta a edición anterior		Versión d'o 13:59 2 nov 2010 editar desfer AraBot (descutir \| contrebucions) Bots 388 490 ediciones m cambeyo..., replaced: Zebil → Civil (2), Española → Espanyola (3) Ir t'a edición siguient →
Linia 42: En l'añada de [[1124]], lo qui alabez yera rei [[Alifonso I d'Aragón\|Alifonso I «lo Batallero»]], que se gosaba dezir «rei d'Aragón, Sobrarbe e Ribagorza», le i dió a la billa lo benefizio de ''[[Carta Puebla]]'', ixo ye, un [[fueros d'Aragón\|fuero]] proprio que la libraba de siñorados (la feba despartir-se de [[Boltaña]], pos dica l'inte n'eba estau un lugar) e feba conzesions coma ta fer-ie mercato u d'almenistrar os [[treudo]]s de tot una comunidat de lugarons (que no se ye puesto saber cuáls yeran) que dende ixe alabez se meteban baixo lo suyo municipio. Con a conzesión de Carta Puebla, l'Aínsa tamién ganaba lo dreito de cobrar [[pontache]] en o paso d'os dos ríos que i pasan, e de triar o [[chustizia]] que eba de representar-la. Tot este fuero fa pensar en as conzesions que a par d'alabez ya gubernaban a parte d'o Campo de [[Chaca]], en o [[biello Aragón]], e de como ixo feba prosperar en os tiempos aquelos un lugarichot dica fer-lo tornar una billa como ye que pasó. D'ixe mesmo [[sieglo XII]] ye la ilesia d'a billa, que se consagró en l'año [[1181]] a l'albocazión de [[Santa María]]. Ixe templo romanico tiene una sola nau zentral, con un absit que tiene un [[crismón]] imposado d'o [[sieglo XI]], e que diz que talmente ye benido de l'antiga ilesia de [[San Salbador]], enguán esapareixida, que yera en o casco antiguo. En a ilesia atualment no sen gosa trobar obras d'arte pos malamente las cremoron en a [[Guerra ~~Zebil~~Civil ~~Española~~Espanyola\|Guerra ~~Zebil~~Civil]] en prener-se la billa per as fuerzas republicanas chusto d'antes no las fesen fuera con a ofensiba nazional que eba d'encorralar-las en a [[Bolsa de Bielsa]]. A unica treita d'entre tot ixe arte relichioso que i eba antes d'a Guerra la composa una talla renaixentista d'a birchen María (sieglo XVI) que se podió sacar d'antes de lo desastre e se conserbó en [[Tricás]]<ref name="AínsaGEA">{{es}} Dentrada [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=359&tipo_busqueda=1&nombre=A%EDnsa&categoria_id=&subcategoria_id=&conImagenes= ''Aínsa''] en a [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/ ''Gran Enciclopedia Aragonesa'' (GEA) Online], consultada lo [[29 d'agosto]] de [[2009]].</ref> ([[balle d'A Solana]], [[Fiscal]]). O templo tiene, a demés, un claustro-colechiata que, mesmo que la [[baltismo\|pila baltismal]] en o suyo altar, se contruyó en o [[sieglo XIII]]. Son carateristicas, tamién, as zinco arquibueltas en a [[portalada (arquiteutura)\|portalada]] prenzipal d'o templo, e lo forato d'a campana alto en o campanal, os quins no conoixen semellanza si que en altros templos perinencos d'[[Aragón]] e sobretot, en o romanico d'o perineu [[Provincia de Leida\|leidatano]]. Linia 59: A forma d'ixa fortaleza, feita en o sieglo XVI, yera de cuatrilater con cuatre torres. A más sur-ueste ye la [[torraza]] prenzipal en a construzión e ye tamién d'a cual sen suposaba orichens meyevals (como a sobén se'n ye dito) perque ye feita de planta pentagonal dica que con bela miqueta d'obserbazión se i albiran as aspilleras (5 en a planta baixa) d'estrutura clarament renaixentista, e dica una que ye cañonera coma ta fer surtir o carrón d'un arma de fuego a trabiés d'ella, como no se gosó fer dica ixes tiempos, no pas en a Edat Meya. A [[falsa]] d'a torraza se troba en conesión con l'estilo arquiteutonico d'os edifizios defensors en a [[Ribera de Fiscal]]<ref name="Comarca"/>, talmente per estar obra d'os paisans que la construyoron. Dempués que el setiesen e batisen con artillería los [[Francia\|franzeses]] en [[1706]], en a [[Guerra de Suzesión ~~Española~~Espanyola]], o castiello de l'Aínsa sería albandonato en [[1742]] per dezir-se inutil e poco capable ta defender a billa<ref name="Comarca"/>. En [[1833]] el reconstruyó e quitó d'enrunas o coronel [[Joaquín de Ezpeleta Enrile\|Joaquín de Ezpeleta]] ta que podese resistir ebentuals enrestidas [[Guerras carlistas\|carlistas]], pero a prenzipios d'o [[sieglo XX]] coma se ye puesto saber per as [[fotografía]]s que i quitó lo perineista francés [[Lucien Briet]] e las descrizions que tamién en fayó, o castiello ya se tornaba a trobar feito enrunas<ref name="HuellasBriet">{{es}} ACÍN FANLO, José Luis; ''Tras las huellas de Lucien Briet, Bellezas del Alto Aragón''; Prames. Zaragoza, 2002; ISBN 84-8321-064-9</ref>. Dende [[1931]] tiene considerazión ofizial de «''Monumento Histórico Artístico''», enguán «''[[Bien d'Intrés Cultural\|Bien de Interés Cultural]]''». ==A Morisma== Linia 75: [[Image:L'Aínsa - Calle Mayor.jpg\|thumb\|200px\|Carrera Mayor de '''l'Aínsa'''.]] En a segunda metat d'o [[sieglo XII]] posiblement a billa ya ultrapasaba la poblazión e mida d'a suya antigua siñoría, [[Boltaña]], e per aber-se espandido en tiempos de paz gosó tener una planta millor diseñada, per tener un creiximiento organizado a la cuentra que Boltaña<ref name="CuencaDelAra"/>. A estrutura d'o casco antiguo de l'Aínsa presenta una traza organizada arredol d'a suya Plaza Mayor, tepicament planteyada en una poblazión que i zelebrás [[mercato\|mercado]]<ref name="CuencaDelAra"/>. A plaza en tiempos eba estado zarrada per os cuatre costados e bi eba casas d'entre ella e lo castiello, pero las fayoron estorrocar en a [[Guerra de Suzesión ~~Española~~Espanyola\|Guerra de Suzesión]] mientres que la billa yera baixo la ocupazión d'as tropas franzesas, perque consideroron que las 60 casas que i eba en l'espazio que agora se troba achardinado feban un grant estorbo ta desfensar o castiello. Ixo fa que a plaza tal e coma la conoixemos agora, obierta d'o canto ueste, no siga pas en a suya forma orichinal. Puet estar que alabez, en o sieglo XVIII quan s'eliminoron ixas bibendas, quedase desfigurada la estrutura meyeval d'a plaza que seguntes cualques autors teneba portals tamién per o costado aquel (mesmo que encara se i pueden veyer en a banda de l'ayuntamiento, fendo en tot o conchunto un doble rezinto de murallas con o perimetro exterior d'o bico antiguo (murallas que se son conserbadas cuasi entieras) que gosaba achuntar-se con os muros d'o castiello en no deixando si que cuatre puertas (la ''Puerta d'Afuera'' -en o sur-este-, a ''Puerta de l'[[Espital]]'' -á'l canto d'a ilesia, este- e la ''Puerta d'a Solana'' -en o sur-ueste, o canto de solán- que enguán ye esapareixida pero que posiblement se perdió en bel momento en o sieglo XX ta fer l'azeso motorizado en a plaza, tal coma se puet veyer en as fotografías de [[Lucien Briet\|Briet]] (l'año 1904), que encara la i muestran<ref name="HuellasBriet"/>). A cuarta puerta se troba en o nort-este d'o rezinto e la [[carrera]] que l'atrabiesa se torna un camín que se'n baixa ta os campos d'ixe costado d'a billa.

Diferencia entre revisiones de «L'Aínsa»