Diferencia entre revisiones de «Aragonés d'a valle de Vio»
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición |
Sin resumen de edición |
||
Linia 14:
l''''Aragonés d'a [[balle de Bio]]''' u '''de ''Ballibió''''' (en [[Idioma aragonés|aragonés]] ''estándar'' '''bal de Bio''') yá definidto per a bariedat local de l'[[Idioma aragonés|aragonés]] que se parla en as [[balle de Bio|balles de Bio]] e [[Balle de Fanlo|Fanlo]], en l'aria zentro-septentrional d'a ''comarca'' de [[Sobrarbe]], de camís d'entre ras [[balle d'a Zinca|balles d'a Zinca]] e [[Balle de Broto|l'Ara]]. Yá una d'as primeras bariedaz aragonesas que se descrebión, en l'año [[1899]], por manos d'o [[filolochía|filologo]] [[franzia|francés]] [[Jean-Joseph Saroïhandy]] que se pasó bués tiampos tomando ras carateristicas d'iste parlar que, alabez, yeba bián bibo enna balle. Atualment se troba en un lamentable estato de conserbazión, e yà una d'as bariedaz clasicas (ixo yà, d'as primeras que se descrebión) con de menos bitalidat, parlando-la nomás que ras presonas de más gran edat.
Saroïhandy fayó tamián, en o mesmo corso d'ixe año e d'o [[1900]], es suyos famosos estudios sobre o complecho dialeutal d'as [[Balles de Bielsa|balles altas d'a Zinca]] e d'[[Bal de Chistau|o Zinqueta]], que le
==Caracteristicas==
Linia 30:
[[Imachen:Pronombres personals Valle de vió.JPG|thumb|right|200px|'''Fig. 1'''. Os pronombres personals d'a [[balle de Bio]]. En royo os que s'han castellanizato ([[Grafía de Uesca]]).]]
*Desaparizión cuasi de tot d'os demostratibos sobrarbencos que decumentó Saroïhandy: si enantes feban "''aquels zagals''" en as dos balles agora se sient "''aquellos zagals''", menos de [[Nerín]], á'n que se conserba ra forma antigua. Mesmo ha pasato con o pronombre personal "'''els'''" que decumentó Saroïhandy, que s'ha suplantato totalment per o castellanismo "''ellos''" con atras [[castellanizazión|castellanizaziós]] importants (Fig. 1).
*Desaparizión d'a preposizión "'''dica'''", que Saroïhandy eba decumentato en tot o [[Sobrarbe]], de l'Aínsa t'alto. Atras preposiziós que ya no se troban son "'''per'''" e ras suyas deribaziós: "'''perque'''", etz. que agora se dizen "''por'', "''porque''", per a presión d'o [[idioma castellán|castellano]].
Linia 56:
**''Yá prou grande''.
*Uso d'os alberbios '''antes''' u '''enantes''' con usos finament diferents: ''antes'' (per o regular, prezedito d'a preposizión "''de''") en as frases con balor relatibo,
**''O puant o rematón '''d'antes''' que no ra carretera''.
**'''''Enantes''' no caleban tantos diners ta bibir''.
Linia 145:
*''-Bés-te-'''be'''''</br>''-¡Bés-'''be''' tú''!
Asinas pues, s'obserba que ra forma "'''be'''" siampre ba enna zaga d'o berbo, e equibale ta l'ueste d'a Zinca ra mesma cosa que ta l'este se fa "'''ie'''". As formas "'''ibi'''" e "'''i'''"
*''Nomás n''''ibi''' eba uno''.
Linia 165:
*Bocalizazión predominante d'a "i" d'antes no ra "X" enno grupo fonetico "ix", como ya tepico d'a cuenca d'a Zinca, pero no s'ha sentito nunca en a de l'Ara, de [[balle de Broto|Broto]] ta Boltaña: ''Deixar'' [d(e)iʃar], ''baixar'' [baiʃar], etz.
*Deformazión d'os diftongos aragoneses en ''-ue-'' e ''-ie-'', deribatos d'as bocals ''E'' e ''O'' largas latinas, ta formas como '''-ua-''' e '''-ia-''' (que no son As de bertaderas, si que bocals transizionals que os parladors identifican como E). Ista tendenzia que
**''F'''ia'''sta'' [fiɶsta], ''[[güella|g'''ua'''lla]]'' [ɣwáʎa], ''d'''ia'''nt'' [diɶn], ''cal'''ia'''nt'' [kaliɶn], ''g'''ua'''mbra'' [(ɣ)wámbra], etz.
**En contraposizión d'o [[belsetán]] e [[chistabín]] ''f'''ie'''sta'' [fiésta], ''g'''üe'''lla'' [ɣwéʎa], ''d'''ie'''nt'' [dién], ''cal'''ie'''nt'' [kalién] e ''g'''üe'''mbra'' [(ɣ)wémbra].
|