Diferencia entre revisiones de «Río Cinca»

|imachen= [[Imachen:Pineta - Cascada en el nacimiento del cinca.jpg|250px]]<br>A '''Zinca''' en a [[Bal de Pineta|balle de Pineta]], áa man d'a suya naxenzia.

En es suyos primers 70 km tien un cabal cheneroso, o cualo ye entibato per es entibos de [[Entibo de Mediano|Mediano]] y d'[[Entibo de Lo Grau|O Grau]]. Es suyos afluyenz més importanz son l'[[Río Ara|Ara]], l'[[río Esera|Esera]] y l'[[Río Alcanadre|Alcanadre]] d'antis no remata áa l'[[Ebro]] en aplegar as auguas d'o [[río Segre|Segre]] chusto bels quilometros auguas t'alto de [[Mequinenza]], en a redolada de [[Fraga]]. Fraga, como [[Monzón]] y [[Balbastro]] son ziudaz medratas en as ripas d'iste corso d'augua aprobeitando ras fertils riberas que bi deixa.

Ye ro més gran afluyent de l'[[Ebro]] en tota ra suya compleganza, con una compleguera propia de 9.699 Km² que abastan 3.903 hm³ promeyos. A suya cuenca s'enzata alabez en as tucas d'es [[Perineus]] (en concreto, en a chelera d'o [[Mont Perduto]], t'alto d'es 2800m ) e forma en es suyos primers trangos a [[balle de Pineta]] (d'uns 10 Km de lonchitut) e ra [[balle de Bielsa]] que l'ha de portiar ent'o [[Sobrarbe]] áa trabiés d'a [[Congosto d'As Debotas]]. Ye de liergo per tot ixe recorrito que ra Zinca reculle [[carbonato]]s d'as peñas que forman a suya cuenca, dando-se-be una color [[Turquesa (color)|turquesa]] prou caracteristica dica, alto u baixo, l'[[Entibo de l'Infortunada]], áa on a pleganza de l'[[Río Irués|Irués]] li'n suabiza ixa traza.

[[Imachen:Sequía - Nivel Histórico del Cinca.jpg|thumb|left|180px|l'ixuquera d'o [[2005]] faziore baixar as auguas d'o río enta rans unicos. En a imachen, per baixo d'o metro d'altaria en o ''nivel'' d'[[Escalona]].]] Dimpués de prener as auguas d'a [[Río Yaga|Yaga]], a zinca baixa ta [[Escalona]] áa on bi desemboca ro [[río Bellós|Bellós]], a garona d'[[Bal d'Añisclo|Añisclo]] per exzelenzia, dezaga d'o que en ye medito ro cabal suyo.

De poco pasata [[l'Aínsa]], en as añadas bien plebutas hi remata ra coda d'o primer d'es suyos grans entibos, l'[[Entibo de Mediano]], construito áa l'alto de ra foia interior d'o [[Sobrarbe]] que inundore toz es lugars d'o baixo sobrarbe en enzatar-se ra segunda meidat d'o [[sieglo XX]]. Belas falordias (de poco creyer) se'n dizen d'ixe ebento: en l'antigo nuclio de [[Mediano]], güei baixo de l'augua, se diz que bi amortore un [[amo]] en no deixar-se ebacuar cuan l'entibo yeba-se emplenando, e alabez se diz que l'ombre, dezidito de no marchar pas, s'encadenore en o campanar d'a ilesia dica que ras auguas l'encalzoren afogando-se alloras con o suyo lugar. Ixa istoria, mas que improbable, no ye si que una exacherazión d'o drama humán que de seguro se-bi bibiore con a expropiazión forzada d'es lugars y d'as fincas d'una redolada, que en altro tiempo, eba sito ra més rica y produtiba de tot Sobrarbe. Altros lugars, anque no sumerxitos como ro tan simbolico Mediano, también abioren d'estar abandonatos de retruco en quedar as suyas fincas baixo de l'augua: asinas, [[Arasanz]], [[Moriello de Tou|Murillo de Tou]], [[Cherbe]] u [[Cosculluela de Sobrarbe]] abioren de sofrir en as suyas carnes una agonía encara, si yeba posible, més dolenta que [[Mediano]], en no estar, virtualment, esnucatos como ro lugar zentral de l'entibo si que abiendo de suportar l'empobrimiento d'as suyas [[casa (tradizión)|casas]] como dengún no eba prebisto, perdutas as suyas tierras áa baxo d'as auguas, condenatos ent'a ruina y l'emigrazión.

O segundo gran entibo, [[Entibo de Lo Grau|Lo Grau]], construïto áa redols d'ixas mesmas añadas que l'anterior, también abiore grans repercusions en es lugars d'o [[Sobrarbe]] y d'o [[Semontano de Balbastro|Semontán]]. A suya resclosa, fincada en o municipio [[Semontano de Balbastro|alto-semontanés]] de [[Lo Grau]], tranca una capazidat conchunta con [[Entibo de Mediano|Mediano]] de cuasi 900 hm³ aguas t'alto d'ixe lugar, encluïtas localidaz d'as dos ''comarcas'', que abioren similars destinos que ras unas antis referitas; [[Clamosa]], [[Caneto]], [[Ligüerre d'a Zinca]], [[Mipanas]], [[Lapenilla]] y [[Puy d'a Zinca]].

Per baixo d'ixe entibo ra zinca s'aintra en o [[Semontano de Balbastro]], áa partir d'o cualo emprenzipa áa alimentar una colla de regallos d'es més ricos de tot [[Aragón]], antigo motor economoco semontanés, tal como d'a [[Zinca Meya]] y [[Zinca Baxa|Baxa]]. Ye d'entre [[Monzón]] y [[Fraga]] áa on s'amuestra ra més gran extensión d'as riberas d'iste río, fendo-se-ne d'as unas que bi ha en a capital d'a Zinca Meya belas selbetas de ribera bastant singulars, ditas ''Os Sotos''. Es regallos d'ista man baxa no obstante también prenen agua d'o [[Canal d'Aragón y Catalunya]].

Se'n sabe que, en es orichens, as balles d'o Sobrarbe no abioren guaire poblazión, perque yera, seguntes as trazas trobiadas, un d'es camins emplegatos ta plegar enta l'interior d'o país en a [[Edat d'o Fierro]], posando alazez ent'as posteriors poblazions ya historicas que bi trobioren es [[Imperio román|romans]]; es [[Ilergete]]s. L'actual nombre estiore emplegato per primera begada per [[Chulio Zésar]], en o suyo relato d'a Guerra Zebil, áa on ne deziba ''Cinga''. A suya parti més baixa abiore, no obstante, áa mientres d'o dominio [[musulmán]] o nombre d'''Az-Zaytum'' (río d'as olibas).