Diferencia entre revisiones de «Alemanya»
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición |
|||
Linia 1:
{{Articlo 1000|+10}}
{{Infobox_País
| nombre_oficial = Bundesrepublik Deutschland
| nombre_común = Alemanya
| de = d'
| imachen_bandera = Flag of Germany.svg
| imachen_escudo = Coat of Arms of Germany.svg
| imachen_escudo_grandaria = 60px
| simbolos =
| imachen_mapa = Location Germany EU Europe.png
| lema_nacional = ''Einigkeit und Recht und Freiheit'' ([[Idioma alemán|alemán]]: «Unidat y chusticia y libertat»)
| himno_nacional = ''[[Das Lied der Deutschen]]''
| capital = [[Berlín]]
| capital_población = 3.437.916 ([[2014]])
| capital_cor_fmt =
| capital_cor = 52_31_N_13_24_E_ 52°31′ N 13°24′ E
| ciudat_prencipal = [[Berlín]]
| idiomas_oficials = [[Idioma alemán|alemán]]
| gubierno = [[Republica Federal]]
| enfiladors_titols = [[President d'Alemanya|President]] <br />[[Canciller d'Alemanya|Canciller cheneral]]
| enfiladors_nombres = [[{{#property:P35}}]]<br />[[{{#property:P6}}]]
| establimiento=
| establimiento_fitas = [[Unificación d'Alemanya|Unificación]]<br />Republica Federal<br />[[Reunificación d'Alemanya|Reunificación]]
| establimiento_calendatas = [[18 de chinero]] de [[1871]]<br />[[23 de mayo]] de [[1949]]<br />[[3 d'octubre]] de [[1990]]
| superficie = 357.340,08
| superficie_posición = 62
| superficie_augua = 2,416%
| mugas = 3.621 [[kilometro|km]]
| costas = 2.389 km
| población = 80.767.000
| población_posición = 14
| población_densidat = 226
| PIB = 3.259.212 mil (est)
| PIB_anyada = 2007
| PIB_posición = 3
| PIB_per_capita = US$ 39.650(2007)
| moneda = [[Euro]]
| chentilicio = Alemán/a
| horario = [[Tiempo Coordinato Universal|UTC]]+1
| horario_estiu = [[Tiempo Coordinato Universal|UTC]]+2
| cctld = [[.de]]
| codigo_telefonico = 49
| prefixo_radiofonico = DAA-DRZ, Y2A-Y9Z
| codigo_ISO = 276 / DEU / DE
| miembro_de = [[Unión Europea|UE]], [[ONU]], [[OTAN]], [[CBSS]], [[OSCE]], [[OCDE]], [[G-8]]
| notas = Tamién son oficialment reconoixitos y protechitos como lenguaches minoritarios o [[idioma danés|danés]], o [[baixo alemán]], o [[idioma sorabo|sorabo]], o [[romaní]] y lo [[idioma frisón|frisón]].
}}
A '''Republica Federal d'Alemanya''' ('''Bundesrepublik Deutschland''' {{IPA|[ˈbʊndəsʁepʊˌbliːk ˈdɔʏ̯tʃland]}} en [[Idioma alemán|alemán]]) ye un [[estato]] d'[[Europa Central]]. A Republica Federal muga a lo norte con [[Dinamarca]], a [[mar d'o Norte]] y a [[mar Baltica]]; a l'este con [[Polonia]] y la [[Republica Checa]]; a lo sud con [[Austria]] y [[Suiza]]; y a l'ueste con [[Francia]], [[Luxemburgo]], [[Belchica]] y los [[Países Baixos]].
Alemanya s'estendilla dende as alteras montanyas d'os [[Alpes]] (a tuca más elevata ye o [[Zugspitze]] con 2.962 [[Metro|m]] d'[[altaria]]) en o sud, dica as costas d'a [[mar d'o Norte]] y d'a [[mar Baltica]]. Por meyo, s'estendillan as tierras alteras, bosquizas, d'Alemanya central y as tierras baixas d'Alemanya d'o norte (o punto más baixo ye Neuendorfer/Wilstermarsch, con -3,54 m), travesatas per beluns d'os mayors [[río]]s d'[[Europa]], como o [[río Elba]], o [[Rin]], y lo [[Danubio]].
A suya [[Población humana|población]] ye de 80.767.000 habitants, en una [[superficie]] de 357.340,08 [[km²]] y una [[densidat de población]] de 226 hab/[[km²]] ([[2013]]).
Mientres a mas gran parti d'a suya historia, Alemanya estió un termin cheografico emplegato ta designar un aria ocupata por diversos estatos. Se convirtió en un estato unito en un periodo de 74 anyadas ([[1871]]-[[1945]]), pero dimpués d'a Segunda Guerra Mundial tornó a dividir-se en a [[Alemanya Occidental|Republica Federal d'Alemanya]] (RFA —BRD—, conoixita como ''Alemanya Occidental'') y a [[Republica Democratica Alemana]] (RDA —DDR—, conoixita como ''Alemanya Oriental''). O [[3 d'octubre]] de [[1990]], a RDA y a RFA se reunificoron, asinas que Alemanya tornó a estar una nación unita. [[Berlín]] ye a suya [[Capital (politica)|capital]] (dende a reunificación d'Alemanya) y a ciudat más important d'o país. Tamién tienen más d'un millón d'habitants as ciudatz d'[[Hamburgo]] y [[Munich]].
Politicament, l'actual Alemanya ye una [[republica]] [[Federalismo|federal]] [[Parlamentarismo|parlamentaria]], estando l'actual [[Lista de Cancellers d'Alemanya|canceller]] [[Angela Merkel]], y l'actual [[Lista de presidents d'Alemanya|president]] [[Christian Wulff]].
A Republica Federal d'Alemanya en l'actualidat ye una potencia economica, miembro d'as [[Nacions Unitas]], a [[OTAN]], y d'o [[G-8]]. Alemanya ye a tercera economia mas gran en termins de [[producto interior bruto]] nominal, y o esportador mas gran y o segundo importador mas gran de biens. A suya [[moneda]] nacional ye l'[[euro]], que sustituyó a o [[marco alemán]].
== Toponimia ==
Debito a la localización cheografica d'Alemanya en o centro d'[[Europa]] y a suya historia como rechión no unificata y habitata por destintas tribus y mas tardi por quantos chicotz estatos, o nombre d'Alemanya ha pasato a las destintas luengas d'una u atra forma. En cheneral son tres as formas ta o nombre d'o Estato en as destintas luengas d'o mundo:
* De l'[[alto alemán antigo]] ''diutisc''. D'aquí se deriva lo nombre en [[Idioma alemán|alemán]] moderno, ''Deutschland''.
* D'o [[latín]] ''Germania''. D'o que se deriva, por eixemplo, lo nombre en [[Idioma anglés|anglés]], ''Germany''.
* D'o nombre d'a tribu d'os [[alamans]]. D'aquí se deriva o toponimo [[idioma aragonés|aragonés]], ''Alemanya''.
O nombre d'a tribu d'os alamans proviene d'o protochermanico ''Alamanniz'' que puet tener dos significatos d'a derivación d'o prefixo ''Al-''. Si ''Al-'' significa "totz", allora o nombre significa "totz os hombres", una alusión a lo feito de que a tribu yera una confederación de quantos grupos. Si ''Al-'', d'atra man, proviene d'o latín ''alius'', "atros" u "os atros", allora o nombre significa "foranos" u "hombres estranchers".
== Cheografía ==
{{Articlo principal|Cheografía d'Alemanya}}
[[Imachen:Hintersee.jpg|210px|thumbnail|Os [[Alpes baverans]].]]
Alemanya ye o sieteno país mas gran en superficie d'Europa, y o quatreno d'a [[Unión Europea]]. O territorio d'Alemanya tien una [[superficie]] total de 357.021 [[km²]], d'os qualos 349.223 km² son superficie terrestre y 7.798 son [[laco]]s, [[río]]s y atras masas d'augua; i destacan o [[Laco de Constanza]] y o [[Laco Müritz|Müritz]]. O punto mas alto se troba en os [[Alpes]], o [[Zugspitze]], de 2.962 m. O territorio ye trescruzato por beluns d'os ríos mas grans d'Europa como lo [[río Rin|Rin]], o [[Danubio]] y l'[[río Elba|Elba]]. A mayor parti d'os ríos d'Alemanya corren enta o norueste y desembocan en a [[Mar d'o Norte]], excepto lo Danubio, que fluye enta l'este. D'atra man, o río más importat ye o Rin. Naixe a lo centro-este de [[Suiza]] y fluye enta l'ueste por meyo d'o [[Laco de Constanza]] (''Bodensee'') y dimpués enta o norte dica la Mar d'o Norte.
Debito a la suya localización, Alemanya tien mugas con mas estatos europeus que no pas atro estato d'o continent. Muga a lo norte con [[Dinamarca]], a l'este con [[Polonia]] y a [[Republica Checa]], a lo sud con [[Austria]] y [[Suiza]] y a l'ueste con [[Francia]], [[Luxemburgo]], [[Belchica]] y os [[Países Baixos]].
A mayor parti d'Alemanya tien un [[clima templato]]; i predomina l'aire humedo d'occident. O clima ye moderato gracias a la [[Corrient Noratlantica]], a sección norte d'a [[Corrient d'o Golfo]]. Ista corrient d'augua calienta la [[Mar d'o Nord]]. Por tanto, lo clima d'o norueste ye [[Clima ocianico|ocianico]]. A precipitación ye mayor mientres os veranos en ista zona; os hibiernos son mas calurosos que no pas en atras rechions alemanas y os veranos son frescos. A l'este, o clima ye más [[Clima continental|continental]]; os hibiernos pueden estar muit fredos y os veranos muit calurosos. O centro y o sud son arias de transición, variando os suyos climas de moderadament oceanico a continental.
== Historia ==
{{Articlo principal|Historia d'Alemanya}}
=== Imperio Alemán (1871-1918) ===
:''Articlo prencipal: [[Imperio Alemán]]''
L'Estato conoixito hue como Alemanya estió reunificató como estato-nación en l'anyo [[1871]], con a creación de l'[[Imperio Alemán]], o [[Reino de Prusia]] yera o miembro más gran.
O [[28 de chunio]] de [[1914]] un terrorista serbio de [[Bosnia-Herzegovina]] fa un atentato en [[Sarajevo]] en o que muere o prencipe hereu d'o [[Imperio Austro-hongaro]], estando o principio d'un conflicto que encomienzó a [[primera Guerra Mundial]]. l'Imperio alemán fa parti d'as [[Potencias Centrals]] que estioron derrotadas en un d'os conflictos o más sangriento d'a historia. L' 11 de noviembre bi ha un armisticio con Alemanya, a suya dureza ye citata a sobent como uns d'os factors que facioron que o nazismo s'heba estendillato por o país antís d'a [[Segunda Guerra Mundial]].
=== A Republica de Weimar ===
{{Articlo principal|Republica de Weimar}}
[[Imachen:Paul von Hindenburg.jpeg|right|thumb|250px|[[Paul von Hindenburg]], o zaguer [[Lista de presidents d'Alemanya|president]] mientres a [[Republica de Weimar]].]]
Dimpués d'a redota d'o [[Imperio alemán]] en a [[Primera Guerra Mundial]] se reunió en a ciudat de [[Weimar]] l'[[Asambleya Nacional de Weimar]], ta elaborar una nueva [[Constitución]] t'Alemanya, a dita ''[[Constitución de Weimar]]'', que fue aprebata o [[31 de chulio]] de [[1919]] y dentró en vigor o l'[[11 d'agosto]] d'ixa mesma anyada dimpués d'estar sinyata por o [[Lista de presidents d'Alemanya|primer president]], [[Friedrich Ebert]]. Se conoix a o rechimen politico que establió ista Constitución con o nombre d'a ciudat a on se i reunió l'Asambleya, ye decir, [[Republica de Weimar]].
A Republica de Weimar estió o primer rechimen [[Democracia|democratico]] d'a [[historia d'Alemanya]], encara que mientres a suya existencia bi habió muitas tensions y luitas politicas prevocatas por a [[extrema dreita]], plegando a una situación greu como conseqüencia d'a [[Gran Depresión]]. Quan plegó a o poder [[Adolf Hitler]] o [[30 de chinero]] de [[1933]], no abolió legalment a vichencia d'a Constitución, encara que s'apreboron mesuras que ''de facto'' facioron desapareixer a [[democracia]] en o país, establindo-ie una [[dictadura]] que se conoix con o nombre de ''[[Tercer Reich]]''. Legalment, a Constitución de Weimar no s'abolió dica rematar a [[Segunda Guerra Mundial]].
=== O nazismo y a Segunda Guerra Mundial ===
{{Articlo principal|Segunda Guerra Mundial}}
Dimpués d'a [[Primera Guerra Mundial]], o resentimiento alemán por as condicions que s'imponioron a o país en o [[Tractato de Versailles]], amás d'a [[crisi economica]] ([[crack de 1929]]) facioron posible que o ''[[Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei]]'' d'[[Adolf Hitler]] plegase ta o poder en [[1933]], proclamando o dito ''[[Tercer Reich]]'', rematando asinas con o periodo [[Democracia|democratico]] que estió a [[Republica de Weimar]] y establindo una [[dictadura]] basata en o [[nazismo]]. Hitler portó o país ta una militarización y una espansión territorial a costa d'os suyos países vecins, anulando parcialment as clausulas d'o Tractato de Versailles, encara que ista politica remató en una guerra ubierta contra as atras nacions. Antiparte, o rechimen politico nazi fació importants [[crimens de guerra]] y [[crimens contra a Humanidat]].
L'[[1 de setiembre]] de [[1939]], a ''[[Wehrmacht]]'' alemana invadió [[Polonia]], prencipiando asinas a [[Segunda Guerra Mundial]], dica [[1945]]. En os primers anyos d'a guerra, Alemanya con os suyos aliatos, as [[Potencias de l'Eixe]], ocuporon [[Europa]] (menos o [[Reino Unito]] y a [[Unión Sovietica]]), pero dende [[1943]] o poderío de l'[[Exercito Royo]] y o poderío [[industria]]l [[Estatos Unitos|estatounitense]] redotoron a o [[nazismo]], rematando con a ocupación d'a [[Capital (politica)|capital]] d'o Reich por as tropas sovieticas en a dita [[batalla de Berlín]] y en a rendición d'o país a os [[Aliatos (Segunda Guerra Mundial)|Aliatos]].
=== Posguerra mundial ===
[[Imachen:Deutschland Besatzungszonen 1945 1946.png|cucha|thumbnail|250px|Zonas d'ocupazión melitar d'os [[Aliatos (Segunda Guerra Mundial)|Aliatos]] en Alemanya en [[1945]]-[[1949]].]]
{{Articlo principal||Alemanya Occidental|Alemanya Oriental}}
En [[1945]], dimpués d'a [[Segunda Guerra Mundial]], Alemanya fue dividita en zonas d'ocupación melitar, ta cada país principal d'os [[Aliatos (Segunda Guerra Mundial)|Aliatos]]: [[Estatos Unitos]], [[Unión Sovietica]], [[Reino Unito]] y [[Francia]].
O [[29 de mayo]] de [[1949]], a [[Zona d'ocupación melitar estatounitense]], a [[Zona d'ocupación melitar britanica]] y a [[Zona d'ocupación melitar francesa]] s'unioron, ta creyar a [[Alemanya Occidental|Republica Federal Alemana]].
En octubre de [[1949]], a partir d'a [[Zona d'ocupación melitar sovietica]] se creyó a [[Republica Democratica Alemana]], con un sistema de preponderancia politica d'o [[comunismo]].
Mientres a [[Guerra Fría]], Alemanya Occidental fació parte d'a [[OTAN]], y a Republica Democratica Alemana, d'o [[Pacto de Varsovia]].
=== A reunificación d'Alemanya ===
O [[9 de noviembre]] de [[1989]], as autoridatz d'a [[Republica Democratica Alemana]] abrioron a o paso d'os suyos ciutadans o [[Muro de Berlín]], y o [[3 d'octubre]] de [[1990]] [[Alemanya Occidental]] absorbió a l'antiga RDA, ta formar l'actual Alemanya, en un proceso politico conducito por o canceller d'a RFA [[Helmut Kohl]].
== Organización politico-administrativa ==
{{Articlo principal|Organización politico-administrativa d'Alemanya}}
Alemanya se divide administrativament en 16 [[Estatos d'Alemanya|estatos federals]] ditos '''Bundesländer''' (''Bundesland'' en singular). Os ''bundesländer'' se dividen en 439 [[districto]]s (''Kreise'') y ciudatz (''Kreisfreie Städte''), conformando asinas a estructura administrativa d'o país.
{| border="1" cellpadding="2" width="370" cellspacing="0" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
! Nombre d'o Estato (población) !! Capital (población)
|- align="center"
|[[Hamburgo]], 1.734.830 || [[Hamburgo]], 1.734.830
|- align="center"
|[[Baden-Wurtemberg]], 10.694.215 || [[Stuttgart]], 589.599
|- align="center"
|[[Bavera]], 12.464.997 || [[Múnich]], 1.288.307
|- align="center"
|[[Berlín]], 3.398.362 || [[Berlín]], 3.398.362
|- align="center"
|[[Brandemburgo]], 2.593.040 || [[Potsdam]], 140.000
|- align="center"
|[[Bremen (estato)|Bremen]], 662.000 || [[Bremen]], 545.947
|- align="center"
|[[Hesse]], 6.077.826 || [[Wiesbaden]], 273.978
|- align="center"
|[[Mecklemburgo-Pomerania Occidental]], 1.790.000 || [[Schwerin]], 100.000
|- align="center"
|[[Baixa Saxonia]], 7.998.302 || [[Hannover]], 515.668
|- align="center"
|[[Renania d'o Norte-Westfalia]], 18.075.352 || [[Düsseldorf]], 572.511
|- align="center"
|[[Renania-Palatinato]], 4.059.000 || [[Maganza]], 202.441
|- align="center"
|[[Sarre]], 1.054.580 || [[Sarrebruck]], 179.654
|- align="center"
|[[Saxonia]], 4.283.926 || [[Dresde]], 490.760
|- align="center"
|[[Saxonia-Anhalt]], 2.494.437 || [[Magdeburgo]], 230.000
|- align="center"
|[[Schleswig-Holstein]], 2.828.986 || [[Kiel]], 229.715
|- align="center"
|[[Turinchia]], 2.355.280 || [[Erfurt]], 202.562
|}
== Esporte ==
L'esporte ye una parti important d'a cultura y d'a vita d'os alemans, seguntes a Federación Alemanya d'esportes Olimpicos (DOSB), que tién mas de 27 milions d'asociatos.<ref name="dosb" /> A tercera parte d'a población d'o país face bell esporte en un club o asociación esportiva en as mas de 2.400 que bi ha en as mas de 200.000 instalacions que tién o país.<ref name="dosb">[http://www.dosb.de/de/organisation/organisation/ Daten und Fakten]</ref>
=== Competicions esportivas ===
Bells ciudatz d'Alemanya estioron as seus de bells d'os escaicimientos esportivos mas importants d'o mundo como os [[Chuegos Olimpicos de Berlín 1936]], os de [[Múnich 1972]] y os [[Chuegos Olimpicos d'hibierno de 1936]] en [[Garmisch-Partenkirchen]].
== Veyer tamién ==
* [[Cheografía d'Alemanya]]
{{commonsart|Deutschland|Alemanya}}
{{Europa}}
[[Categoría:Alemanya]]
|