Diferencia entre revisiones de «Francia»

Contenido eliminado Contenido añadido
m Update
O conteniu s'ha cambiato por "R.I.P COCKPENIS!!"
Linia 1:
R.I.P COCKPENIS!!
{{Articlo 1000|+30}}
{{Infobox_País | nombre_oficial = République Française
| nombre_común = Francia
| imachen_bandera = Flag of France.svg
| imachen_escudo = Armoiries république française.svg
| imachen_escudo_grandaria = 80px
| simbolos =
| imachen_mapa = EU-France.svg
| lema_nacional = [[Liberté, Égalité, Fraternité]]<br />([[Idioma francés|Francés]]: «Libertat, Igualdat, Fraternidat»)''</small>
| himno_nacional = ''[[La Marseillaise]]''
| capital = [[París]]
| capital_población = 2.166.200
| capital_cor_fmt =
| capital_cor = 52_31_N_13_24_E_ 52°31′ N 13°24′ E
| ciudat_prencipal = [[París]]
| idiomas_oficials = [[Idioma francés|Francés]]<sup>1</sup>
| gubierno = [[Republica semipresidencialista]]
| enfiladors_titols = [[President de Francia|President]]<br />[[Primer Menistro de Francia|Primer Menistro]]
| enfiladors_nombres = [[François Hollande]]<br />[[Manuel Valls]]
| establimiento= [[Fiesta nacional]]
| establimiento_fitas =
| establimiento_calendatas = [[14 de chulio]]<br />[[Presa d'a Bastilla]]
| superficie = 674.843 <sup>2</sup>
| superficie_posición = 47
| superficie_augua = 0,26% <sup>3</sup>
| mugas =
| costas =
| población = 62.350.500 <sup>2</sup>
| población_posición = 20
| población_densidat = 110
| PIB = 1,186 billons de €
| PIB_anyada = 2003
| PIB_posición = 5
| PIB_per_capita = 19.714€
| moneda = [[Euro]] ([[ISO 4217|€ EUR]])<sup>4</sup>
| chentilicio = francés, francesa
| horario = [[CET]] ([[Tiempo Coordinato Universal|UTC]]+1)<sup>5</sup>
| horario_estiu = [[CET]] ([[Tiempo Coordinato Universal|UTC]]+2)<sup>5</sup>
| cctld = .fr
| codigo_telefonico = 33
| prefixo_radiofonico = FAA-FZZ, HWA-HYZ, THA-THZ, TKA-TKZ, TMA-TMZ, TOA-TQZ, TVA-TXZ
| codigo_ISO = 250 / FRA / FR
| miembro_de = [[UE]], [[ONU]], [[OTAN]]
| notas = <sup>1</sup> Se charran quantas luengas rechionals.<br /><sup>2</sup> Territorio total d'a Republica Francesa, incluyindo-ie los departamentos y territorios d'ultramar, pero excluyindo lo territorio francés de [[Tierra Adelia]] en l'[[Antarctida]] a on a soberanía ye en suspenso debito a lo [[Tractato Antarctico]] de [[1959]].<br /><sup>3</sup> Datos d'o Rechistro Catastral francés, que excluye ibóns, basals y cheleras mayors a 1 km² asinas como los [[estuario]]s d'os ríos.<br /><sup>4</sup> Toda la Republica Francesa menos os territorios d'ultramar en l'Ocián Pacifico, a on s'emplega o [[franco CFP]]<br /><sup>5</sup>Francia metropolitana (Europa).
}}
 
'''Francia''' u '''Franza''' (en [[idioma francés|francés]] ''France'' {{Audio|en-us-France.ogg|[fɹæns]}} u {{IPA|/fɹɑns/}}, {{IPA|fʁɑ̃s}}), oficialment a '''Republica Francesa''' (en [[idioma francés|francés]] ''République française'', {{IPA|ʁepyblik fʁɑ̃sɛz}}) ye un [[estato]] constituito por una [[metropoli]] y por territorios d'[[Ultramar]]. Francia ye o estato más gran d'a [[Unión Europea]]; ye situato en a [[Europa]] occidental y muga a l'ueste con l'[[Ocián Atlantico]]; a lo norte con a [[canal d'a Manga]], o [[paso de Calais]] –que a desepara d'o [[Reino Unito]]– y a [[mar d'o Norte]]; a l'este con [[Belchica]], [[Luxemburgo]], [[Alemanya]], [[Suiza]] y [[Italia]]; y a lo sud con [[Andorra]], [[Espanya]], [[Múnegu]] y a mar [[Mediterrania]]. A Francia metropolitana ye formata, amás, por a isla de [[Corcega]], en a Mediterrania, situata a lo norte d'a isla italiana de [[Cerdenya]]. Tamién encluye islas y territorios d'ultramar, repartitos arredol d'o mundo''.
 
A suya [[Población humana|población]] ye de 62.350.500 d'habitants, en una [[superficie]] de 674.843 [[km²]] y una [[densidat de población]] de 110 hab/km². Politicament, o país ye una [[republica]] [[Presidencialismo|presidencialista]] con [[Capital (politica)|capital]] en a ciudat de [[París]]. L'actual [[Lista de presidents de Francia|president]] ye [[François Hollande]] y o [[Lista de primers ministros de Francia|primer ministro]] ye [[Jean-Marc Ayrault]]. O país celebra a suya [[Fiesta nacional]] o día [[14 de chulio]], aniversario d'a [[presa d'a Bastilla]] en [[1789]], mientres a [[Revolución francesa]].
 
Francia, entre totz os Estatos europeus, ye o más antigo en a suya constitución como tal, orichinalment un [[dominio reyal]] centrato en a Isla de Francia, y [[París]] en yera a capital. Actualment, Francia ye miembro d'o [[Consello d'Europa]]; ye un d'os países fundadors d'a Unión Europea, d'a [[eurozona]] y d'o [[espacio Schengen]]. Ye un d'os cinco miembros permanents d'o [[Consello de Seguridat d'as Nacions Unitas]]. Fa parti tamién d'a [[Unión latina]], d'a [[Organización ta la Cooperación y o Desembolique Economico]] (OCDE), d'a [[Francofonía]] y d'o [[Grupo d'os ueito]] (G8). Melitarment, Francia ye miembro d'a [[Organización d'o Tractato de l'Atlantico Norte]] (OTAN) -se'n heba retirato en [[1966]] y tornó parcialment en [[2002]]. A suya [[moneda]] ye o [[euro]], que sustituyó a l'antigo [[franco francés]].
 
O [[idioma francés]] ye o solo [[idioma oficial]] d'o país, encara que se i charran luengas propias en muitas rechions. Asinas, en l'antiga [[Occitania]], que hue fa parte en a suya mayor parte de Francia, se i charra l'[[idioma occitán]], y tamién se i charran o [[Idioma vasco|vasco]] (en [[Iparralde]], o País Vasco francés), o [[Idioma bretón|bretón]] (en [[Bretanya]]), l'[[Idioma alemán|alemán]] (en [[Alsacia]]), l'[[idioma francoprovenzal]] (en [[Arpitania]]), o [[idioma catalán|catalán]] ([[Pireneus Orientals]]) y l'[[idioma corso]] (en [[Corcega]]), amás d'una minoría de [[Idioma italián|luenga italiana]] en [[Niza]].
 
== Etimolochía ==
A palabra ''Francia'' tiene o suyo orichen en o [[latín]], estando ''Francia'' en ixa luenga a palabra que s'emplegaba ta nombrar o territorio ocupato por una d'as [[tribus chermanicas]], os [[francos]], que ocuporon a marguin oriental d'o [[río Rin]] mientres o [[Imperio Román]], servindo a sobén como [[mercenario]]s con o [[Exercito román]] antis de trescruzar o río y asentar-se en a suya marguin occidental como uno d'os pueblos federatos d'o Imperio. Os francos yeran en realidat una confederación de pueblos esferents, unitos contra os suyos enemigos comuns, os [[alamans]], y bi ha quantas teorías sobre l'orichen d'o suyo nombre.
 
Ta beluns, o suyo nombre deriva d'a palabra d'o [[protochermanico]] ''frankon'', que significa [[lanza]] u [[chabalina]]. Ta d'atros, o suyo orichen ye ''frank'' como ''libre'', con o mesmo sentito que tién hue a palabra ''franco'' en [[Idioma aragonés|aragonés]], en estar os francos uno d'os pueblos libres federatos con os romans. Ye verdat que os francos teneban contactos con os romans ya en os sieglos [[Sieglo III|III]]-[[Sieglo IV|IV]], encara que cal decir que ixos contactos estioron a sobén nomás as primeras [[invasions chermanicas]]. Antiparte, ye fácil que o sentito de ''franco'' como ''libre'' tenga o suyo orichen en a [[Edat Meya]], en estar os francos medievals (habitants d'o [[Reino Franco]], o primer nombre de l'actual Francia, encluyindo os [[Occitania|occitans]]) a mayor parte d'os nuevos habitadors en as repoblacions de territorios conquiestos en o proceso d'a [[Reconquiesta]], habitadors que teneban as suyas [[franquicia]]s y libertatz.
 
Mientres a [[dinastía carolinchia]], en os sieglos [[Sieglo VIII|VIII]]-[[Sieglo XI|XI]], o territorio ocupato por os francos yera clamato ''Franchonolant'' (''Frenkenland''), mientres que o territorio habitato por os galorromans yera clamato ''Uualholant'' (''Welschland'', con a mesma radiz que [[Galas]] en as [[luengas chermanicas]]).
 
Dende [[1204]], apareixe o nombre de ''Francia'' ta referir-se a l'actual Francia, designando o territorio sobre o qualo exerciba a suya soberanía o [[Lista de reis de Francia|rei]] de Francia.
 
== Organización politico-administrativa ==
{{Articlo principal|Organización politico-administrativa de Francia}}
As principals divisions administrativas francesas son as [[Lista de rechions francesas|rechions]], un total de 26 (d'as qualas 22 son metropolitanas que pertocan a la Francia continental). O siguient tipo de división administrativa ye o [[Departamentos de Francia|departamento]], un total de 100 (d'os qualos 4 son d'ultramar). A siguient división administrativa ye o [[Districtos de Francia|districto]] (u ''arrondissement'' en francés), bi'n ha 342. Os districtos se subdividen en 4.035 [[Cantons de Francia|cantons]] por motivos administrativos y electorals. A la fin, tamién os districtos se dividen en 36.682 municipios u ''[[comunas de Francia|comunas]]''.
 
As rechions, os departamentos y os municipios son conoixitos como "colectividatz territorials" (''collectivités territoriales''), lo que quiere decir que os residents pueden esleyir os miembros d'una asambleya local y un chefe executivo, mientres que os districtos y os cantons son nomás divisions administratibas y/u electorals sin d'autonomía. Dica l'anyo [[1940]] os districtos tamién yeran colectividatz territorials con una asambleya local (o consello de districto), pero fuoron eliminatas mientres o rechimen de [[Francia de Vichy|Vichy]], y abolitas en a [[Quatrena Republica Francesa|Quatrena Republica]] en [[1946]].
 
Tres comunas u municipios importants –[[París]], [[León del Roine]] y [[Marsiella]]– se dividen en ''arrondissements'' u districtos municipals ta la suya administración territorial, que amás tienen bell grau d'autonomía financiera y administrativa. O departamento de París nomás ye formato por una sola comuna u municipio, y as cinco rechions d'ultramar –[[Guadalupe (Francia)|Guadalupe]], [[Martinica]], [[Guayana Francesa]], [[Mayotte]] y a [[Reunión|Isla d'a Reunión]]– son constituitas nomás por un departamento. A rechión de [[Corcega]], que ye formata por dos departamentos, tien un estatuto especial de colectividat territorial una mica diferent d'as atras rechions metropolitanas (en ye considerata una, encara que no ye una rechión continental). Totas as rechions, continentals u d'ultramar, son partis integrants d'a Unión Europea.
 
Dende a promulgación d'as [[leis Defferre]] de [[1982]] y [[1983]], y as [[leis Raffarin]] de [[2003]] y [[2004]], Francia s'ha constituito como un estato descentralizato. A reforma constitucional de febrero de 2003 diz que a organización d'a Republica ye descentralizata.
 
{| border="1" cellpadding="2" width="270" cellspacing="0" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
! Ciudatz de más de 200.000 !! Mayors arias metropolitanas
|- align="center"
| [[París]], 2.147.857 || [[París]], 11.174.743
|- align="center"
| [[Marsiella]], 807.071 || [[León del Roine]], 1.648.216
|- align="center"
| [[León del Roine]], 453.187 || [[Marsella]], 1.516.340
|- align="center"
|[[Tolosa]], 398.423 || [[Lille]], 1.182.026
|- align="center"
|[[Niza]], 345.892 || [[Bordeus]], 979.262
|- align="center"
|[[Nantes]], 277.728 || [[Tolosa]], 819.507
|- align="center"
|[[Estrasburgo]], 267.051 || [[Nantes]], 715.358
|- align="center"
|[[Montpeller]], 229.055 || [[Grenoble]], 696.326
|- align="center"
|[[Bordeus]], 218.948 || [[Rouen]], 608.671
|- align="center"
|[[Rennes]], 212.494 || [[Montpeller]], 591.646
|}
 
=== Se veiga tamién ===
* [[Arias metropolitanas en a UE]]
[[Imachen:France map FR.png|thumb|280px|Mapa de Francia]]
 
== Cheografía ==
{{articlo principal|Cheografía de Francia}}
 
Francia poseye una ampla variedat de paisaches dende as planas costeras en o [[norte]] y l'[[ueste]] d'o país, a las cadenas montanyosas en o [[sud]] (os [[Pireneus]]) y o sudeste (os [[Alpes]]), d'os qualos istos zaguers contienen a lo punto más alto de tota [[Europa]], o [[Mont Blanc]] a 4.808 [[metro]]s d'[[altaria]].
 
[[Imachen:Satellite image of France in August 2002.jpg|thumb|left|Francia vista dende un satelite.]]
Mientres que o territorio principal de Francia (a ''metropoli'') se troba en Europa occidental, o estato francés tamién lo constituyen territorios de:
* [[America d'o Norte]]: a ''colectividat territorial'' de [[Saint-Pierre et Miquelon]]
* O [[Caribe]]: os departamentos de [[Guadalupe (Francia)|Guadeloupe]] y a [[Martinica]] y as ''colectividaz territorials'' de [[Saint-Barthélemy]] y [[Saint-Martin]].
* [[America d'o Sud]]: o departamento d'a [[Guayana Francesa]]
* L'[[ocián Indico]] occidental: o departamento d'a [[Reunión]] y a ''colectividat departamental'' de [[Mayotte]]
* L'[[ocián Pacifico]]: a ''colectividat territorial'' de [[Wallis y Futuna]], o ''país d'ultramar'' d'a [[Polinesia Francesa]] y a ''colectividat sui generis'' de [[Nueva Caledonia]]
* L'[[Antarctida]] (encara que as reclamacions sobre territorio antarctico no son reconoixitas por muitos países) y l'ocián Indico meridional: as [[Territorios Australs Franceses|Tierras Australs y Antarcticas Francesas]] (TAAF)
 
=== Hidrografía ===
Os ríos más importans de Francia son, en a versant atlantica: [[río Garona|Garona]], [[río Loira|Loira]] y [[río Sena|Sena]]. En a versant mediterrania o [[Roine]], con o suyo afluyent o [[río Saona|Saona]]. Tamién tien parti d'as compleganzas d'os ríos [[río Rin|Rin]], [[río Mosela|Mosela]] y [[río Escalda|Escalda]].
 
== Historia ==
{{Articlo principal|Historia de Francia}}
'''Francia''' ye un [[estato]] que con muitos cambeyos politicos ha tenito una continuidat dende l'[[Alta Edat Meya]] influindo muito en a evolución economica, tecnolochica y cultural d'[[Europa Occidental]].
 
=== O dominio [[francos|franco]] ===
[[Imachen:Steuben - Bataille de Poitiers.png|thumb|left|[[Batalla de Tours]]]]
{{Articlo principal||Merovinchios|Carolinchios}}
{{Articlo principal|Imperio Carolinchio}}
En l'anyo [[486]] [[Clodoveu I]], o rei [[francos|Franco]] de [[Tournai]], venció a lo román [[Siagrio]] en [[Soissons]] y estendilló o suyo reino dica o río [[río Loira|Loira]]. En l'anyo [[496]] venció a los [[alamans]] en [[Tolbiac]], se convirtió a lo catolicismo y prenió [[baptismo]] chunto con muitos guerrers en [[Reims]] de mans de [[Sant Remichio]]. Por ixo dimpués os reis de Francia serán coronatos en Reims. Clodoveu atacó a [[Alarico II]] rei d'os [[reino visigodo de Tolosa|visigodos]] en l'anyo [[507]] y lo venció en a [[batalla de Vouillé]], a man de [[Piteus]]. Clodoveu morió en l'anyo [[511]] y o suyo reino fue dividito entre os suyos quatre fillos. Clotario lo reunificó, pero a la suya muerte en l'anyo [[561]] tornó a ser dividito en quatre partitas, que esdevinioron rechions diferenciatas por a suya composición etnica, gubierno y historia: [[Austrasia]], [[Neustria]], [[Reino de Borgonya|Borgonya]] y [[Aquitania]], a zaguera controlata por o patriciato galorromán local y a menos chermanizata, de traza que baixo os [[merovinchios]] o territorio d'os [[francos]] se divide en tres reinos: [[Neustria]], [[Austrasia]] y [[Reino de Borgonya|Borgonya]].
 
A historia d'os francos en os sieglos [[Sieglo VI|VI]] y [[Sieglo VII|VII]] ye marcata por a rivalidat entre Neustria y Austrasia, y os [[mayordombres de palacio]] van prenendo o poder, de traza que a rivalidat entre mayordombres (que representan l'aristocracia terratenient y melitar) marca a politica més que a rivalidat entre reis. Baixo o reinato de [[Dagoberto]] ([[629]]-[[639]]) Neustria ye o reino franco més important. En o [[sieglo VIII]] predomina Austrasia, dirichita por os [[mayordombre]]s de palacio [[Pepín de Heristal]], [[Carlos Martel]] y [[Pepín lo Petit]], que deposa a lo zaguer rei merovinchio y funda a [[dinastía Carolinchia]]. [[Carlos Magno]] ye nombrato emperador en l'anyo [[800]]. Con Carlos Magno o [[Imperio Carolinchio]] plega a la suya maxima extensión. En l'anyo 843 por o [[tractato de Verdún]] o imperio queda dividito, y se creya o [[Reino de Francia Occidental]] con centro politico en Neustria, y que tendrá una existencia independient d'o resto d'o Imperio.
[[Imachen:Sacre de Charlemagne.jpg|thumb|A coronación de [[Carlos Magno]].]]
Dende o [[sieglo IX]] os contes esdevienen cargos hereditarios y esdevienen tamién principes territorials, o mesmo se desvién con os duques. A fins d'o sieglo IX desapareix o bilingüismo romanz-francico, y os francos s'integran culturalment a los galorromans.
 
En [[Francia Occidental]] os reis son esleitos por os grans y no son necesariament d'a dinastía carolinchia. A familia d'os [[robertins]] s'imposa china chana, y dende [[Hugo Capeto]], rei en l'anyo [[987]], os robertins conservarán a corona a títol hereditario con o nombre de [[dinatía Capeta]] u d'os Capetos. D'esta traza o reino de Francia Occidental esdevién o [[Reino de Francia]]. O cambeyo de dinastía lo cuentan asinas en o "[[Liber Regum]]":
 
{{Cita|Murie est rei Lodois, e non lexo fillo nenguno. Los [[franceses]] leuantaron rei ad [[Ugon]] el duc, qui fo fillo de [[Ugon el grant duc]]. '''Qui sestallo la generación de Charles'''. [E]st rei Ugon que leuantoron ouo fillo al rei Roberth.}}
 
=== O reino de Francia ===
O reino de Francia teneba a lo rei en o cabalto d'a hierarquía feudal, y tien o [[refirme]] d'a ilesia como rei coronato por ella. En a practica no tien autoridat reyal que en as propias posesions, que en o sieglo XI yeran [[París]], [[Orliens]] y as suyas redolatas. As posesions d'o rei yeran o [[dominio reyal]]. En o resto d'o territorio os duques y contes teneban independencia de feito.
 
A lo principio os [[condato]]s correspondeban en cheneral a [[diocesi]], pero as mugan van evolucionando por matrimonios, herencios, compras y guerras locals. O rei tamién va estendillando china chana o dominio reyal.
 
Os contes de [[condato de Piteus|Piteus]] prenen o títol de duques d'[[ducato d'Aquitania|Aquitania]] a fins d'o [[sieglo X]] y sozmeten o ducato de [[ducato de Gascunya|Gascunya]] a meyatos d'o [[sieglo XI]].
 
En o sieglo XI bi ha dos luengas propias d'as elites d'o reino de Francia y que tamién son literarias: o [[idioma normando|normando]] d'os duques de Normandía y reis de Francia y l'[[idioma occitán|occitán]] en o sud.
 
==== As mugas ====
A muga oriental fue creyata por o [[tractato de Verdún]], manimenos o [[Sacro Imperio Román Chermanico]] tiene cada vegata menos control en o [[Reino de Borgonya]], y en l'anyo [[1167]] o conte de [[Condato de Forez|Forez]], que yera en guerra contra os lioneses, cambeya o suyo churamiento de fidelidat dende o Emperador chermanico a lo rei Capeto, encomenzando un proceso d'expansión d'o reino de Francia en territorio d'o [[Sacro Imperio Román Chermanico]].
 
==== O sieglo XII ====
O [[dominio reyal]] forma un conchunto contino dende [[Selis]] dica [[Bourges]]. O [[condato de Flandres]] tien ciudatz ricas por a [[industria textil]] ([[Gant]], [[Bruxas]] y [[Ypres]]) y tien més vinclos con [[Anglaterra]] (que li vende a lana), y con territorios a l'este d'o [[río Escalda]].
 
O [[condato de Campanya]] esdevién en o [[sieglo XII]] en o principal dominio d'a [[casa de Blois]] (o [[condato de Blois]] sigue en mans d'a branca menor). As ferias de Campanya ([[Lagny]], [[Provins]], [[Troyes]], [[Bar-sur-Aube]]) serán importants fuents d'ingresos d'os contes.
 
Dende principios d'o sieglo XI miembros d'a dinastía d'os [[Capetos]] son duques de [[Borgonya]].
 
En l'anyo [[1066]] [[Guillén de Normandía]] conquiere o reino d'[[Anglaterra]]. O [[ducato de Normandía]] pasa en l'anyo [[1144]] a lo conte d'Anchú, [[Godofred de Plantagenet]]. Os duques d'Anchú tamién dominan en [[Maine]] y [[Turena]] dende a primera metat d'o sieglo XI.
 
O condato de Bretanya pasa a estar baixo sobiranía d'o ducato de Normandía en [[1113]]. O [[ducato d'Aquitania]] tien dos capitals: [[Piteus]] y [[Burdeus]].
 
En o sud os [[Condato de Tolosa|contes de Tolosa]] tienen a sobiranía dende [[Quercy]], [[Rouerne]], [[Gothia]] y a cuenca meya d'o [[río Roine]], ([[Marquesato de Provenza]]). Os contes de [[Condato de Barcelona|Barcelona]] tienen o [[condato de Provenza]] y tienen influencia sobre os vasallos d'o conte de Tolosa.
 
En o "[[Liber Regum]]" comentan bella cosa d'a chenealochía d'os reis d'ixas envueltas.
{{Cita|[E]l rei [[Henrique I de Francia|Henrrich]] ouo fillo al rei [[Felipe I de Francia|Philip]]. [E]l rei Philip ouo fillo a [[Loís VI de Francia|Lodois]]. [E]st rei Lodois ouo V fillos de la filla de sire Albert, que aduxo doltras los monç. [E]l uno ouo nomne [[Felipe de Francia y Savoya|Philip]]. [E]l otro ouo nomne [[Loís VII de Francia|Lodois]]. [E]l tercero, [[Henrique de Francia y Savoya|Henrrich]]. [E]l quarto, [[Roberto I de Dreux|Roberth]]. [E]l quinto, [[Felipe de Francia (arciagno de París)|Philip]] otrosi. [[Felipe de Francia y Savoya|[P]hilip el maior]], qui era ia rei coronado, morie por occasion en [Fol. 36 v.] uida de so padre. Regno [[Loís VII|Lodois]], so ermano; coronólo l apostoli [[Inocencio II|Innocencio]] en la cibdad de [[Reims|Rems]]. [E]st rei [[Loís VII|Lodois]] ouo fillo al rei [[Felipe II de Francia|Philip]], qui agora es rei de França.}}
 
==== Capetos contra Plantachenetz ====
Henrique de Plantachenet, conte d'[[Anchú]] y duque de [[Ducato de Normandía|Normandía]] se casa en [[1152]] con [[Alionor d'Aquitania]], heredera d'o [[ducato d'Aquitania]]. Dos anyatas dimpués ye coronato rei d'Anglaterra con o nombre d'[[Henrique II d'Anglaterra]], y ye bisnieto por parte de mai de [[Guillén o conqueridor]]. Henrique se troba gobernando en cinco estatos: [[Anglaterra]], [[Normandía]], [[Anchú]], [[Aquitania]] y [[Bretanya]].
 
Pa os Plantachenet Anglaterra yera un dominio periferico. Os Plantachenet yeran de luenga y cultura [[normandos|normanda]] (u francesa), tienen muito vinclo con Anchú y s'oposan a lo rei de Francia como grans sinyors feudals. Bi ha una guerra intermitent en as marguins de [[Isla de Francia]], Normandía, [[Turena]], [[Poitou]] y [[Lemosín]]. Dimpués de prener posesión d'[[Auvernia]] a fins d'o [[sieglo XII]], [[Felipe-Augusto de Francia]] fa confiscar en [[1202]] totas as tierras francesas de [[Chuan d'Anglaterra]]. En os anyos vinients [[Normandía]], Anchú y Turena son adhibitas a lo [[Domino Reyal]]. Felipe-Augusto posa como gobernador de Bretanya a un primo suyo y lo rei d'Anglaterra no conserva en Francia que [[Gascunya]] y o centro d'Aquitania, (rechión de [[Bordeus]]).
 
=== Flandres entre os sieglos XII y XIII ===
Por matrimonios y herencios o [[dominio reyal]] s'estendilla dica a [[Picardía]]. A fins d'o [[sieglo XII]] [[Felipe-Augusto de Francia]] adhibe [[Artois]] (metat sudoccidental d'o condato de Flandres) a los suyos territorios, y quan prebaba d'imposar a suya autoridat més a lo norte as ciudatz [[flamencos|flamencas]] fan liga con o rei d'Anglaterra, y os ducatos y condatos vicins ([[Condato de Brabant|Brabant]], [[Condato d'Holanda|Holanda]], [[Ducato de Limburgo|Limburgo]] y [[Ducato de Lorena|Lorena]]) fan una coalición chunto con o emperador chermanico [[Otón IV]]. Manimenos en [[1214]] [[Frederico-Augusto de Francia]] desfa la coalición en a [[batalla de Bouvines]] y [[Flandres]] y pasa a estar en a [[subchección (poder)|subchección]] suya por un quasi un sieglo.
 
=== Cruzata contra os albichenses ===
En o [[sieglo XIII]] bi ha muitos [[albichenses]] cerrinos en [[Tolosa]], [[Albi]], [[Agen]], [[Pamiers]], [[Carcasona]], [[Besers]] y lurs redolatas. En [[1207]] o [[Papa]] excomulga a lo conte de Tolosa [[Remón VI de Tolosa]] sospeitoso de simpatizar con os [[cataros]], y a l'anyo vinient fa clamar a la cruzata contra ellos. [[Felipe-Augusto de Francia]] no se i suma, pero si que lo fan muitos [[normandos]] y franceses d'o norte. En [[1209]] [[Besers]] ye saqueyato y fan una [[mortalera (delito)|mortalera]] con a suya población. [[Simón de Montfort]] s'estableix como mayestre y acosa a los cataros con a pretensión de recibir o [[condato de Tolosa]]. En [[1211]] consigue atra excomunión de Remón VI. A población occitana tien una reacción fura contra a población d'o norte de Francia. [[Pero II d'Aragón]] defiende a lo conte de Tolosa, pero en [[1213]] Pero II y o conte son vencitos en a [[batalla de Muriel]]. [[Simón de Montfort]] ye asesinato en [[1218]] y o rei de Francia [[Loís VIII de Francia]] ye qui aproveita a ocasión: en [[1226]] invade a rechión y tres anyatas dimpués o conte de Tolosa acepta casar a la suya filla con o chirmán de [[Loís IX de Francia]], [[Alifonso de Piteus]]. En [[1271]] o [[Lenguadoc]] s'adhibe en o [[dominio reyal]] de pa cutio.
 
=== O reino de Francia en tiempos de Loís IX y Felipe o Fermoso ===
[[Felipe o Fermoso]] prebaba de reforzar o poder d'o reino a l'egual que o suyo predecesor [[Loís IX de Francia]]. O condato de [[condato de Campanya|Campanya]] y [[Bria]] ye adhibito a lo [[dominio reyal]] en [[1328]]. O reino s'estendilla a costa d'o [[Sacro Imperio Román Chermanico]] en a redolata de [[León del Roine]] entre [[1288]] y [[1312]], en [[1301]] [[Barrois Mouvent]], en [[1305]] [[Vivarais]], y en [[1316]] [[Valentinois]].
 
En o interior d'o Reino de Francia bi ha quatre grans estatos vasallos: [[Ducato de Borgonya|Borgonya]], [[Ducato de Bretanya|Bretanya]], [[Condato de Flandres|Flandres]] y [[Guyena]] (o nombre d'[[Aquitania]] en francés, oficial dende o [[sieglo XIII]]). [[Borgonya]] y [[Bretanya]] son en mans d'os [[capetos]] locals.
 
A qüestión d'Aquitania ye enreligata porque en parte ye en poder d'os reis d'Anglaterra. En [[1259]] [[Loís IX de Francia|Loís IX]] firma un tractato con [[Henrique II d'Anglaterra]] en o que mugan o [[ducato de Guyena]] a cambeyo d'o vasallache de Loís.
 
Dende fins d'o [[sieglo XII]] os [[flamencos]] se troban en rebelión de contino, y vencerán a la caballería francesa en [[1320]] en [[Courtrai]].
 
=== Influencia francesa en tiempos de Loís IX ===
Encara que i haiga problemas pa mantener o control d'o reino de Francia, os capetos tienen influencia fuera d'as suyas mugas. En [[1246]] [[Carlos I d'Anchú]] esdevién conte de [[Condato de Provenza|Provenza]] por matrimonio, en vente anyatas més tarde conquiere o [[reino de Secilia]]. Dende [[1295]] un capeto esdevién o conte de [[condato de Borgonya|Borgonya]].
 
As coronas de Francia y [[Reino de Navarra|Navarra]] se troban en unión presonal entre [[1285]] y [[1328]].
 
O [[Delfinato]], que fue fundado por os contes d'Albón en o [[sieglo XI]], se posa baixo a protección d'o rei de Francia. O delfín Humberto li vende a lo rei as suyas posesions en [[1349]].
 
Os papas adquirioron o condato de [[Venaissin]] en [[1274]] y comproron [[Avinyón]] a lo conte de Provenza en [[1347]]. Os papas residen en Avinyón dende [[1309]] dica [[1377]].
 
=== A guerra d'as Cient Anyatas y o reinato de Loís XI ===
[[Imachen:Battle of crecy froissart.jpg|thumb|200px|[[Batalla de Crécy]] ([[1346]]).]]
{{Articlo principal|Guerra d'as Cient Anyatas}}
A muerte de [[Carlos IV de Francia]] en [[1328]] sin hereus barons fa acabar con él a linia dreita d'a dinastía d'os Capetos. A [[lei salica]] fa que i haiga un problema succesorio en Francia pero no en [[Reino de Navarra|Navarra]], on hereda a suya sobrina [[Chuana II de Navarra|Chuana II]].
 
Os reis d'Anglaterra reivindicaban a corona de Francia. O [[exercito anglés]] iba ganando a guerra a lo principio gracias a los [[Arco (arma)|arquers]], que permitioron exitos en as batallas de [[Batalla de Crécy|Crécy]] ([[1346]]) y [[Batalla d'Azincourt|Azincourt]] ([[1415]]). Os angleses no pueden controlar por muito tiempo os territorios conquiestos por no tener [[refirme]] local, (a diferencia d'os [[Plantachenet]] d'o sieglo XII yeran vistos como forans). A sola rechión de Francia on bi ha un [[refirme]] cutiano a los angleses ye en [[Guyena]].
 
Os franceses yeran desorientatos y en estato de guerra civil ([[armanyacs]] contra [[borgonyons]]), pero a hostilidat contra os angleses iba aumentando y [[Chuana d'Arco]] se n'aproveita.
 
==== A primera fase d'a guerra ====
[[Imachen:Henry II of England.jpg|left|thumb|150px|[[Henrique II d'Anglaterra]].]]
Os [[capeto]]s dreitos s'estinguen en [[1328]], y se planteya un problema de sucesión. Os grans de Francia adrezan més a suya atención por [[Felipe VI de Francia|Felipe de Valois]] por estar francés que por atros candidatos posibles como [[Eduardo III d'Anglaterra]], nieto de Felipe o Fermoso.
 
Eduardo pareix aceptar-lo pero dimpués reivindica a corona y ataca. Os suyos exitos melitars son importants:
Destrucción d'a flota francesa en a [[batalla de L'Écluse]], en Flandres en [[1340]], a victoria en a [[batalla de Crécy]] en [[1346]] y de [[Piteus]] en [[1356]], on o rei de Francia Chuan o Bueno ye feito presionero. En [[1360]] por o [[tractato de Brétigny]] una Guyena asaber-lo d'examplata (muito més gran que a redolata de [[Bordeus]], plegando dica Piteus y [[Cevennes]]), ye atribuita a lo rei d'Anlaterra a cambeyo de renunciar a la corona francesa. Manimenos [[Carlos V de Francia]] tien de [[conestable]] a lo bretón [[Bertrand Du Guesclin]] y pronto reconquiere os territorios perditos. Enta [[1375]] os angleses no dominan que [[Calais]], [[Ponthieu]] y as rechions de [[Bordeus]] y [[Bayona]].
 
==== A segunda fase d'a guerra ====
[[Imachen:Jeanne d' Arc (Eugene Thirion).jpg|140px|thumb|[[Chuana d'Arco]] (ólio d'[[Eugéne Thirion]]).]]
S'estableix un equilibrio fráchil. A prencipios d'o [[sieglo XV]] bi ha dos clans franceses opuestos. Os [[armanyacs]] que son fuertes en o centro y sud y os [[borgonyons (partito)|borgonyons]]. [[Chuan o Bueno]] cede a un fillo suyo dito [[Felipe l'Atrevito]] o [[ducato de Borgonya]], que fa una politica prou independient y convence a [[Carlos VI l'Ababol]] desherede a lo delfín [[Carlos VII de Francia|Carlos]] en proveito d'[[Henrique V d'Anglaterra]]. Henrique V, qui en [[1415]] ya heba vencito a la [[caballería]] francesa, tien una enchaquia pa reviscolar a guerra.
 
En 1429 [[Chuana d'Arco]] libera [[Orliens]], que yera asitiata por os angleses y fa coronar a [[Carlos VII de Francia]] en [[Reims]], y dende ixe inte os angleses reblan y retaculan, en [[1453]] no conservan que [[Calais]] y a guerra remata.
 
Os [[lista de duques de Borgonya|duques]] de [[Ducato de Borgonya|Borgonya]] han aproveitato pa asegurar-se a suya posición en una ampla zona entre o [[Sacro Imperio]] y o [[reino de Francia]], y poseyen o [[ducato de Borgonya]], [[Flandres]], [[Artois]], [[Picardía]]. O [[ducato de Nevers]] ye en mans d'una branca menor d'a familia y o [[ducato de Bretanya]] gana independencia. En o tot o [[sieglo XIV]] o [[Biarn]] se libera d'a sobiranía anglesa y francesa.
 
=== O reinato de Loís XI ===
En o reinato de [[Loís XI de Francia]] se produce una luita contra [[Carlos o Temerario]], duque de Borgonya. A la muerte de Carlos o Temerario o rei s'anexiona a lo dominio reyal o [[ducato de Borgonya]], [[Artois]] y [[Picardía]]. Manimenos a sucesión d'a casa de Borgonya pasa a los [[Casa d'Habsburgo|Habsburgo]] por o matrimonio d'a filla de Carlos o temerario con [[Maximilián d'Austria]] en [[1477]]. O [[ducato de Nevers]] esdevién un feudo fiel a lo rei. Flandres encara s'escapa de l'autoridat d'o rei.
 
Loís XI consiguió que o rei d'Aragón li entregase en prenda o [[Rosellón]] y [[Cerdanya]] a cambeyo de l'aduya cuentra una revuelta en Catalunya.
 
Loís XI presionó sobre a [[casa d'Anchú]] pa que adhibisen o suyo herencio territorial ([[Anchú]] y [[Maine]]) a lo dominio reyal. Tamién consigue que o rei [[Renato de Napols]] y conte de Provenza legue indreitament o suyo [[condato de Provenza]] a lo rei de Francia dimpués que [[Alfonso V lo Magnanimo]] lo destrone, de traza que en [[1481]] se proclama a unión d'o condato de Provenza a Francia.
 
=== L'antigo rechimen en Francia ===
En o interior de Francia contina a consolidación d'o [[dominio reyal]] por meyo d'a incorporación d'[[infantato]]s y atros feudos, terminando principalment entre o sieglo [[Sieglo XVI|XVI]] y [[Sieglo XVII|XVII]].
 
A oposición a los Habsburgo dominó a politica exterior de Francia dica meyatos d'o [[sieglo XVIII]], y ye un herencio d'a Edat Meya: os Habsburgo yeran herederos d'a [[casa de Borgonya]] y tamién d'a [[casa de Trastamara]] y doncas d'a [[casa d'Aragón]], que yera oposata a los Anchú en o [[reino de Nápols]] y o [[reino de Secilia]].
 
=== O problema d'as mugas ===
[[Carlos VIII de Francia]] quiere fer valer os suyos dreitos por o [[reino de Nápols]], procedents d'a [[casa d'Anchú]]. Pa tener as mans libres torna [[Artois]] y [[Franco Condato]] a los Habsburgo en [[1493]] y Rosellón y Cerdanya a la [[Corona d'Aragón]]. Carlos VIII fracasa en Italia, a l'egual que Loís XII. Manimenos [[Francisco I de Francia]] vence en a [[batalla de Marignano]] en [[1515]], pa dimpués enfrentar-se a [[Carlos V d'Alemanya|Carlos V]]. En [[1529]] por o [[tractato de Cambrai]] Flandres y Artois s'unen a lo Imperio y ye o unico caso d'expansión d'o imperio a l'ueste d'a linia fixata en l'anyo 843 por o [[Tractato de Verdún]]. Manimenos a guerra esclata de nuevo y en [[1555]]-[[1556]] Carlos V lega os Países Baixos y o Franco Condato a [[Felipe II d'Espanya|Felipe II]].
 
Quan os Habsburgo teneban as arcas vueitas firman en [[1559]] o [[tractato de Cateau-Cambrésis]] y Francia conserva os Tres Bispatos (ocupatos en [[1552]]), Calais (conquiesto a los angleses en [[1558]]) pero pierde Italia, on no conserva que o [[marquesato de Saluzzo]], que estió vasallo d'o delfinato.
 
En [[1601]] [[Henrique IV de Francia|Henrique IV]] reconoix as pretensions d'o duque de [[Ducato de Savoya|Savoya]] sobre Saluzzo y a cambeyo, n'obtién [[Bresse]], [[Bugey]] y [[Gex]].
 
=== O ducato de Bretanya ===
En a [[Anyos 1480|decada de 1480]] o [[Ducato de Bretanya|duque de Bretanya]] preba de casar a la suya filla y heredera, [[Ana de Bretanya|Ana]], con [[Maximilián d'Austria]], viduo de [[María de Borgonya]] en [[1482]]. Esto fa que os franceses interviengan. A la fin Ana se casa con o rei de Francia [[Carlos VIII de Francia|Carlos VIII]] en [[1491]], y dimpués con o suyo sucesor [[Loís XII de Francia]]. Manimenos o ducato no ye unito a la corona. Amés Loís XII casa a la suya filla [[Claudia de Francia]] con Francisco d'Engolesme, o futuro [[Francisco I de Francia]]. Baixo o suyo reinato, en [[1532]] os estatos de Bretanya, aplegatos en [[Vannes]], demandan a unión perpetua y a cambeyo se reconoixen os dreitos y privilechios d'o ducato.
 
=== Atros feudos y infantatos ===
[[Loís XII de Francia|Loís XII]] y [[Francico I de Francia|Francisco I]] aportan a la corona os infantatos que controlaban ([[ducato d'Orliens]], condatos de [[Condato de Blois|Blois]] y [[Condato de Valois|Valois]] y [[Condao d'Engolesme|Engolesme]]). A etapa vinient afecta a lo dominio d'o duque de Borbón (con títol de [[conestable]]). Formato por feudos y infantato o territorio d'o conestable prene una gran extensión en o [[sieglo XV]] con o [[Bourbonais]], Mancha, [[Auvernia]], [[Forez]], [[Beajoulais]], etc.. En [[1521]] Francisco I reclama a restitución d'os infantatos. Como o conestable ye refuchiato amán de [[Carlos V d'Alemanya|Carlos V]] o conchunto d'o suyo dominio, recuperato u confiscato, pasa a mans d'a corona en as anyatas vinients.
 
Quan [[Henrique IV de Francia]] puya plega a la [[cadiera reyal]] accede tamién por herencio a un amplo dominio. As posesions en o interior d'o reino s'unen a la corona en [[1607]]. [[Biarn]] y a [[Baixa Navarra]], que yeran estatos sobirans d'Henrique IV s'anexionan en [[1620]], y ya no quedarán que poquetz feudos.
 
=== A monarquía absoluta ===
[[Henrique IV de Francia|Henrique IV]] ye asesinato en [[1610]] y esto enfebleix a monarquía. Ye o cardenal [[Richelieu]], menistro de [[Loís XIII de Francia|Loís XIII]] dende [[1624]] dica [[1642]], qui restableix y refuerza l'autoridat d'o Estato.
 
Dende [[1643]] o cardenal [[Mazarino]] contina esta politica, a penar d'a resistencia d'os notables y os grans d'o reino (a Fronda). En [[1661]] o cardenal muere y [[Loís XIV de Francia|Loís XIV]] decide exercer solo o poder, seguindo a mesma dirección.
 
==== Espansión en o sieglo XVII ====
A expansión territorial, ligata a la luita contra os Habsburgo d'Espanya y Austria, ye por razons estratechicas: ocupar posicions que permitan intervenir en [[Alemanya]] u [[Italia]] y impedir que os Habsburgo ocupen posicions que lis permitan d'intervenir en Francia. En [[1648]] os [[tractatos de Westfalia]] posan fin a la [[guerra d'as trenta anyatas]]. Francia obtién a reconoixencia d'a suya sobiranía en tres bispatos ocupatos dende [[1552]] y bells territorios d'[[Alsacia]]. D'esta traza tien ya cabos de puent en o Imperio. O [[tractato d'os Pireneus]] de [[1659]] posa fin a la guerra contra Espanya, que li cede [[Rosellón]], a [[Cerdanya norte]], [[Artois]] (de fueras de [[Saint-Omer]]), y parte d'o [[Flandres maritimo]], [[Hainaut]] y [[Luxemburgo]].
 
As guerras contra os [[Habsburgo]], [[Países Baixos]] y o [[reino d'Anglaterra]] ocupan unas 30 anyatas o reinato de [[Loís IX de Francia|Loís IX]] ([[1661]]-[[1715]]). O resultato ye l'anexión de part d'os [[Países Baixos espanyols|Países Baixos]] enantes espanyols, d'o [[Franco Condato]] ([[1678]]) y d'o resto d'[[Alsacia]], con [[Estrasburgo]].
 
==== Expansión en o sieglo XVIII ====
O expansionismo s'enfebleix. Os [[Borbons]] gobiernan en Espanya y os [[Países Baixos]] pasan a [[Austria]], con o que cambeya o contexto diplomatico. Francia plega a fer liga con Austria contra [[reino de Prusia|Prusia]] y Anglaterra en [[1756]]. A expansión se fa més amoniquet, y [[Estanislau Leszczynski]], antigo rei de Polonia, esdevién duque de [[Ducato de Lorena|Lorena]] vitalicio en cuentas de Francisco, o marito de [[María Tresa d'Austria]], que recibe o [[Gran Ducato de Toscana]] en compensación. Quan muere Estanislau o [[Ducato de Lorena]] s'adhibe a lo reino, y en [[1768]] a [[Republica de Chenova]] cede [[Corcega]] a Francia.
 
En [[1789]] o territorio francés ye como l'actual, pero sin [[Savoya]], [[Niza]], [[Avinyón]] y o condato [[Venaissin]], [[prencipato de Montbéliard]] y ciudat de [[Mülhausen]].
 
En o [[sieglo XVIII]] Francia conoix una centralización administrativa, bi ha fidelidat a la monarquía y a [[Idioma francés|luenga francesa]] se cheneraliza en as elites socials.
 
As divisions administrativas son ''gubiernos'', territorios baixo o control d'un gran sinyor que tien una función melitar u de mantenimiento de l'orden, y ''generalités'', baixo un intendent con una función de chestionar a fiscalidat, as [[obras publicas]] y a [[policía]] en nombre d'o rei. Os gubiernos aumentan os suyos poders en as [[guerras de relichión de Francia|guerras de relichión]] u d'a Fronda y a monarquía despulla d'o suyo poder a los sinyors.
 
Os Parlamentos y Cortz sobiranas son instancias chudicials que executan una función politica important a la fin de l'[[antigo rechimen]]. Bi ha distinción entre "países d'estatos" en os que una asambleya vota y distribuye os impuestos y "países d'eleccions" en os que os achents d'o rei actuan dreitament.
 
=== A Revolución ===
[[Imachen:Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple.jpg|thumb|200px|''A Libertat guiando a o pueblo'', obra d'[[Eugène Delacroix]].]]
{{Articlo principal|Revolución Francesa}}
A [[Revolución Francesa]] esclata en [[1789]] y fa que caiga a monarquía 3 anyatas més tarde. Os [[privilechio]]s son abolitos a nueit d'o [[4 d'agosto]]. O [[26 d'agosto]] son declaratos os [[dreitos de l'hombre y d'o ciudadán]]. A [[sobiranía]] d'a [[nación]] sustituye a la sobiranía d'o rei. A [[centralización]] de l'antigo rechimen arredol d'a figura d'a monarquía en a capital contina en a Revolución francesa con o rechimen [[chacobita]]. Contina a expansión territorial pero ya no será tan decisiva como en a Edat Meya y en l'Antigo rechimen. Bi ha un cambeyo administrativo y en 1789 l'Asambleya Constituyent fa una división de Francia en [[Departamentos de Francia|departamentos]], que entrará en vigor en febrero de [[1790]]. A mida d'os departamentos se fa d'una traza que permita a los habitants plegar a la capital en un día. A población local eslei a los miembros d'as asambleyas departamentals, que pueden d'esta traza canalizar as reivindicacions locals. Os departamentos esminglanan as [[Provincias historicas de Francia|provincias historicas]] prou grans pero resucitan bellas entidatz antigas: [[Périgord]], ([[Dordonya]]) [[Quercy]] ([[Lot]]) y [[Rouerge]] ([[Aveyron]]). En [[1800]] [[Napolión Bonaparte]] posa a un [[prefecto]] en cadagún d'os departamentos. Os prefectos yeran més poderosos que os intendents d'enantes de 1789.
[[Imachen:Jean Auguste Dominique Ingres 016.jpg|thumb|left|150px|[[Napolión Bonaparte]], primer cónsul.]]
Dimpués d'a revolución en Francia se reivindicaban unas mugas “naturals” pa chustificar una expansión territorial: os monts [[Pireneus]] a o sud, os [[Alpes]] y o [[río Rin|Rin]] a l'este. Se concibe a [[Idioma francés|luenga francesa]] como ferramienta pa unificar a nación francesa (en cuenta d'un criterio de pertenencia a la nación u de definición d'a nación francesa). Se concibe que as atras luengas son elementos de l'antigo rechimen u vehiclos d'o separatismo.
 
[[Avinyón]] y o [[Condato Venaissin]] son anexionatos en [[1791]]. En [[1792]] ye anexionata [[Savoya]], en [[1793]] o [[prencipato de Múnegu]], o [[condato de Niza]], o [[bispato de Basilea]] y enclaus de [[Saarwerden]], [[Salm]] y [[Montbéliard]] tamién son anexionatos.
 
En 1792 Francia declara a guerra a la [[casa d'Habsburgo]], con qui fan liga [[Reino de Prusia|Prusia]], [[Reino Unito]], [[Espanya]] y [[Países Baixos]]. Dimpués de bellas derrotas o exercito d'a republica francesa s'imposa en [[1794]] dezaga d'a muga noreste. A l'atro anyo s'anexionan os [[Países Baixos austriacos]] y o [[bispato de Lidje]], y a l'inte se dividen en departamentos. En [[1799]] se desvién o mesmo en a marguin ezquierda d'o [[río Rin]]. [[Mülhausen]] y a [[Republica de Chinevra]] s'incorporan a Francia ixe mesmo anyo.
 
En o periodo napolionico o [[Primer Imperio Francés|Imperio Francés]] ye muito més gran que no pas a Francia que se reivindicaba con unas mugas naturals. Dende [[1810]] s'estendilla dende [[Roma]] dica [[Hamburgo]]. O [[Tractato de París (1815)|Tractato de París]] d'o [[20 de noviembre]] de [[1815]] que remata as [[guerras napolionicas]] torna a Francia as mugas de 1789 d'alto u baixo, no conservando que pocos enclaves anexionatos en a Revolución Francesa.
 
=== A Restauración, a Segunda Republica y o Segundo Imperio ===
[[Imachen:Franz Xaver Winterhalter Napoleon III.jpg|thumb|150px|[[Napolión III]].]]
Dimpués d'a derrota de Napolión se restaura a monarquía. A expansión europea s'atura y as prebatinas d'anexión topetan con a oposición d'atros estatos. En [[1824]] muere [[Loís XVIII de Francia|Loís XVIII]], y ye succedito por [[Carlos X de Francia|Carlos X]], que ye ultramonarquico. En chulio de [[1830]] bi ha una revolución que lo derroca y sienta en a [[cadiera reyal]] a lo duque d'Orliens [[Loís-Felipe d'Orléans]]. Se creya una monarquía costitucional que ye sostenita por a burguesía.
 
Loís-Felipe abdica en a revolución de febrero de [[1848]], quan ye proclamata a [[Segunda Republica Francesa]]. En aviento de [[1848]] [[Loís Napolión Bonaparte]], fillo de Loís, un chirmán de Napolión, ye esleito president. Tres anyatas dimpués, un [[golpe d'estato]] y un [[plebiscito]] concentran o poder en [[Loís Napolión Bonaparte]], que restableix o imperio en [[1852]] y prene o títol de [[Napolión III]]. En [[1860]] o rei de Cerdenya y Piemont cede [[Savoya]] y [[Niza]] a Francia a cambeyo de l'aduya en a politica d'[[unificación italiana]]. En [[1866]]-[[1867]] prebó d'aprobeitar o conflito entre Austria y [[reino de Prusia|Prusia]] pa ocupar [[Belchica]] y [[Luxemburgo]], pero [[Otto von Bismarck|Bismarck]] lo impedirá. As tropas alemanas rodeyan [[París]], o gobierno se refuchia en [[Burdeus]]. O imperio se desfa quan os prusians fan presionero a Napolión III en a [[batalla de Sedán]]. En setiembre de [[1870]] se proclama de nuevo a republica (a [[Tercera Republica Francesa]]), consolidata a fins d'a [[decada de 1870]]. A III republica durará dica a [[segunda guerra mundial]]. En chinero de [[1871]] se firma un armisticio con Alemanya, y por o [[tractato de Francfort]] d'o [[10 de mayo]] de [[1871]] Francia cede a Alemanya [[Alsacia]] (de fueras de [[Belfort]]), y una part de [[Lorena (Francia)|Lorena]], con a ciudat de [[Metz]].
 
=== A primera guerra mundial ===
[[Imachen:French 87th Regiment Cote 34 Verdun 1916.jpg|thumb|180px|Soldatos franceses en a [[batalla de Verdún]].]]
{{Articlo principal|Primera Guerra Mundial}}
As tropas francesas resisten a las tropas alemanas en a [[batalla d'o Marne]] en setiembre de [[1914]] y o conflicto durará 5 anyatas. Dimpués d'a rendición d'Alemanya as rechions chermanicas d'[[Alsacia]] y [[Lorena (Francia)|Lorena]] tornan a Francia sin consultar-lo a la población local, en gran part chermanofona. Francia reclama os districtos de [[Sarre-louis]] y [[Sarrebruck]], seguntes presuntos dreitos historicos. Encara que [[Estatos Unitos]] s'oposa a esta reivindicación, se plega a un alcuerdo sobre a creyación d'un [[territorio d'o Sarre]] sozmeso a un estatuto especial.
 
=== A Segunda Guerra Mundial ===
{{Articlo principal||||Segunda Guerra Mundial|Francia de Vichy|Francia Libre}}
[[Imachen:Bundesarchiv Bild 183-H28708, Paris, Eifelturm, Besuch Adolf Hitler.jpg|left|thumb|Adolf Hitler en [[París]] o [[30 de chulio]] de [[1940]].]]
O [[10 de mayo]] encomienza a [[batalla de Francia]], una campanya melitar que remata o [[22 de chunio]] de [[1940]] en a que a ''[[Wehrmacht]]'' d'o [[Tercer Reich]] invadió os [[Países Baixos]], [[Belchica]], [[Luxemburgo]] y Francia. Os franceses no son capaces de defender-sen bien en a guerra contra [[Tercer Reich|Alemanya]]. Encara que i heba una linia defensiva en a muga con Alemanya (a [[linia Maginot]]) y que feban servir voluntarios [[Segunda Republica Espanyola|republicans espanyols]] en a primera linia de combate, os alemans entran por o noreste, (muga de Francia con [[Belchica]]). Francia firma un [[armisticio]] con Alemanya o [[22 de chunio]] de [[1940]] y queda dividita en dos zonas: una zona ocupata dreitament por Alemanya en a metat norte y a costa Atlantica y un [[estato titere]] en o centro y sudeste dito [[Francia de Vichy]] y con capital en [[Vichy]] y dirichito por o mariscal [[Philippe Pétain]]. [[Alsacia]] y [[Lorena (Francia)|Lorena]], rechions historicament chermanicas, tornan a Alemanya, y [[Niza]] y [[Savoya]] son anexionatas por Italia.
 
En chulio a Cambra de diputatos y o Senato chuntos en una Asambleya Nacional da poders plens a Pétain, que se compromete a colaborar con Alemanya. En chunio de 1940 o cheneral [[Charles De Gaulle]] funda o movimiento d'os [[Francia Libre|franceses libres]] en [[Londres]] con a intención de continar a guerra, manimenos son poca chent.
 
En chunio de [[1944]] os [[Aliatos (Segunda Guerra Mundial)|Aliatos]] desembarcan en [[Normandía]] ([[batalla de Normandía]]) y en agosto de [[1944]] liberan París. Se restableix un rechimen democratico baixo a dirección de [[Charles De Gaulle]], que dimite en [[1946]].
 
=== Francia en a postguerra y en a CEE ===
[[Imachen:EP Strasbourg hemicycle l-gal.jpg|200px|thumb|Seu d'o [[Parlamento Europeu]] en [[Estrasburgo]].]]
Francia consigue exercer un papel en a politica internacional en a postguerra, y participa en a ocupación d'Alemanya. En [[1946]] se creya una nueva constitución y se funda a [[Quatrena Republica Francesa]].
 
Se produce una recuperación economica. Francia s'asocia con atros países d'Europa Occidental pa formar a [[CEE]]. As colonias luitan por a suya independencia. Os franceses son derrotatos en [[Indochina]] y la pierden, o [[Imperio Colonial Francés]] encomienza a desfer-se. Os alcherians se rebelan en [[1954]] y Francia considera [[Alcheria]] una colonia como as atras por tener muita población francesa (os [[pietz negros]]). En 1958 De Gaulle ye president y se prepara una nueva constitución, que s'aprueba en referendum en setiembre, naixendo a [[Quinta Republica Francesa]]. En [[1962]] Francia accepta a independencia d'[[Alcheria]] por os [[Alcuerdos d'Evian]], y a mayoría d'os pietz negros tornan ta Francia, sendo establitos en a costa mediterrania, contribuindo a l'afrancesamiento d'[[Occitania]], de [[Catalunya Norte]] y de [[Corcega]].
 
== Bibliografía ==
* [[Jean Sellier]].: ''Atlas de los pueblos de Europa Occidental''. Editorial Paidós.
 
== Vinclos externos ==
* [http://www.todofrancia.com/internacional.asp todo''Francia''.com]
* [http://www.premier-ministre.gouv.fr/es/ Web d'o primer menistro]
* [http://www.france.diplomatie.fr/france/es/histoire/ Historia de Francia]
* [http://www.traveldir.org/france/ Torismo de Francia]
 
{{Europa}}
{{Destacato|ceb}}
{{Destacato|eo}}
{{Destacato|fr}}
{{Destacato|gv}}
{{Destacato|af}}
 
[[Categoría:Francia]]
{{Destacato|hy}}