Diferencia entre revisiones de «Estaus Unius»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Robot Adhibito: Modificato: de:Vereinigte Staaten von Amerika→de:Vereinigte Staaten, bxr:Америка→bxr:Амеэрикын Нэгэдэһэн Улас |
Sin resumen de edición |
||
Linia 121:
Istos pobladors establioron bellas culturas d'a [[Prehistoria]] en l'actual territorio estatounitense, u mesmo nuclios de población importants en os territorios d'o sud, a man de l'actual muga con [[Mexico]], con millors condicions climatolochicas ta l'[[agricultura]] que premiteba o desembolique d'a civilización. Asinas, a Cultura humana más antiga conoixita en o territorio estatounitense ye a clamata ''[[Cultura Clovis]]'', d'arredol d'o [[sieglo XIV aC]], situata en o territorio de l'actual estato de [[Nuevo Mexico]]. Dimpués d'a ''Cultura Clovis'' se succedioron en a cuenca d'o [[río Misisipi]] os [[anasazis]], os ''[[Mound Builders]]'' u constructors de tumulos, y a dita [[Civilización d'o Misisipi]]. Sindembargo, istas civilizacions y mesmo a suya remeranza desapareixioron antis d'a plegata a America d'os europeus, que nomás troboron en l'actual territorio estatounitense que grupos sin una cultura abanzata a o ran europeu, en comparanza con as civilizacions sudamericanas.<ref name="Jones, 1996:11">(Jones, 1996:11)</ref>
En o [[sieglo XV]], quan [[Cristofo Colombo]] plegó a America ([[1492]]) en o territorio estatounitense nomás i viviban bellas tribus de cazataires-recolectors, que no heban establito denguna civilización abanzata ni dengún nuclio habitato permanent, y que practicaban
=== Colonización europea ===
Linia 132:
Sí ye documentato que [[Cristofo Colombo]] estió lo ''descubridor oficial'' d'America o [[12 d'octubre]] de [[1492]], en plegar a la rechión d'o [[Caribe]], encara que en realidat pensaba que heba plegato a [[China]] u [[Chapón]]. Os [[Espanya|espanyols]] colonizoron os territorios de [[Cuba]] y [[Puerto Rico]] en as [[Antillas]] y dentroron en [[Mexico]] y [[Panamá]], encara que tamién establioron bellas colonias en l'actual estato de [[Florida]], forachitando a os [[Francia|franceses]] de relichión [[Protestantismo|protestant]] que se i heban instalato en os [[anyos 1580]] mientres as [[Guerras de Relichión de Francia]].
[[Imachen:St Augustine 1589.jpg|left|thumb|250px|Mapa de [[Saint Agustine]], en [[Florida]], a ciudat más antiga d'America, en [[1589]].]]
Antiparte, colons tamién de relichión [[Protestantismo|protestant]],
Os más antigos lugars habitatos por europeus en l'actual territorio d'os Estatos Unitos son: [[Saint Agustine]] en [[Florida]] ([[1565]] por os [[Espanya|espanyols]]), [[Jamestown (Virchinia)|Jamestown]] en [[Virchinia]] ([[1607]] por os [[angleses]]) y [[Plymouth (Massachusetts)|Plymouth]] en [[Massachusetts]], establita en [[1620]] por os ''[[pais pelegrins]]'' (''Pilgrim Fathers'') [[Puritanismo|puritans]] fuyitos d'a intolerancia relichiosa en Anglaterra.
Linia 138:
Encara que en os [[anyos 1540]] y [[Anyos 1550|1550]] bi habió exploracions espanyolas en a parte sud d'o territorio estatounitene, encara que en no trobar-ie [[oro]] os espanyols albandonoron a conquiesta d'os territorios a lo norte,<ref name="Jones, 1996:11"/> y estioron asinas os angleses qui rematoron por unificar totz istos territorios d'a costa atlantica baixo lo suyo control, en establindo-ie un sistema de ''colonias'' administrativament independients dica creyar as clamatas ''[[Tretze colonias]]''. Os espanyols dentroron sindembargo en l'actual territorio estatounitense dende o sud, a partir d'as suyas conquiestas en [[Mexico]], y tamién en puyando enta o norte por a costa de l'[[Ocián Pacifico]] con ciudatz como [[San Francisco (California)|San Francisco]], y mesmo os [[Imperio Ruso|rusos]] facioron a suya aparición dende [[Siberia]], trescruzando o [[estreito de Bering]] dica [[Alaska]] u mesmo dica [[Oregón]] u a parte norte de [[California]]. Antiparte, os colons [[Francia|franceses]], dende as suyas bases en [[Nueva Orleans]], en o [[golfo de Mexico]], puyoron por a val d'o [[río Mississippi]], establindo-ie a [[Loisiana (Nueva Francia)|Loisiana]] en a suya desembocadura.
[[Imachen:Thirteen Colonies 1775 map-an.svg|right|thumb|Mapa d'o noreste d'America en [[1775]], alto u baixo.]]
Mientres o [[sieglo XVII]] [[Anglaterra]] establió as suyas primeras colonias importants en territorio estatounitense,
En o [[sieglo XVIII]], os angleses prencipiaron una muit ampla expansión d'os suyos territorios, doblando a [[superficie]] de territorio colonizato y multiplicando por 8 a suya [[Población humana|población]], con un augmento d'a población muito més gran que a meya europea d'ixas envueltas.<ref name="Jones, 1996:25">(Jones, 1996:25)</ref> En primer lugar, dende as planas costeras enta l'ueste d'o continent, en luitas contra as tribus d'os [[amerindios]] que i viviban. En segundo lugar, contra as colonias francesas de Loisiana, que yeran un competidor comercial respective d'o lucrativo comercio de piels d'animals salvaches ta [[pelletería]]. Y en tercero, contra os espanyols que teneban as suyas posicions en Florida. Amás, tamién prencipioron una explotación extensiva de l'[[agricultura]] en as colonias d'o sud, primero con [[mano d'obra]] d'orichen blanco en rechimen de semi-[[esclavitut]] (
Os colons europeus que bi plegoron no plegoron sindembargo como población libre, porque plegoron con contratos de semi-[[esclavitut]], ta pagar o suyo viache u en plegar-ie como parte d'una condena chudicial, encara que ista servitut teneba una durada limitata en o tiempo.<ref>(Jones, 1996:27)</ref> Sindembargo, tamién plegaba a población [[Esclavitut|esclava]] ''stricto sensu'', que yera d'orichen [[Africa|africán]] y que
Ista situación premitió una important millora d'as infraestructuras en o territorio d'as Tretze colonias, que en [[1775]] teneban una [[Población humana|población]] de más de 2 milions d'habitants. En ixas envueltas, a [[Cultura d'os Estatos Unitos]] teneba muita relación con a [[Cultura d'Europa]], en estar as unicas radices culturals d'os colons o continent europeu.<ref>(Jones, 1996:9)</ref>
Linia 225:
{{Articlo principal|Politica d'os Estatos Unidos}}
[[Imachen:Capitol Building Full View.jpg|thumb|250px|right|A [[frontera]] ueste d'o [[Capitolio d'os Estatos Unitos]], seu d'o [[Congreso d'os Estatos Unitos]].]]
Os Estatos Unitos son actualment a [[federación]] más antiga que existe. Ye una [[republica constitucional]] y una [[democracia representativa]]. O gubierno ye regulato por un sistema de [[deseparación de poders]] definito en a Constitución, que ye o documento legal supremo d'o país. En o sistema federal americán, os ciudadans son subchectos
[[Imachen:WhiteHouseSouthFacade.JPG|thumb|left|A frontera sud d'a [[Casa Blanca]], residencia oficial y puesto de treballo d'o [[President d'os Estatos Unitos]].]]
O gubierno federal se divide en tres brancas:
Linia 543:
A [[gastronomía]] en os Estatos Unitos ye parellana a la que se puet trobar en muitos atros paises occidentals. O [[Triticum|trigo]] ye o prencipal [[cerial]]. Tradicionalment a cocina estatounitense emplega ingredients como lo [[pavo]], [[ciervo]], [[trunfa]]s, [[moniato]]s, ''[[chayote]]'' y [[sirope d'acirón]], que ya se feban servir en as cocinas indichenas y d'os primers pobladors europeus. Bells d'os platos más caracteristicos son a barbacoa ta carnes de [[tocín]] y [[vaca]], o ''[[crabcake]]'', as [[trunfas fritas]] y as [[galletas con pepitas de chicolate]].
A ''[[soul food]]'', tipica d'os esclavos africans, ye popular en o sud d'os Estatos Unitos y más que más entre os afroamericans en tot o país. As cocinas [[Sincretismo|sincretistas]] como a [[cocina criolla de Loisiana]], a [[gastronomía cajún|cocina cajún]] u a ''[[Tex-Mex]]'' son importants localment. Platos caracteristicos como a [[tarta de mazana]], o [[pollo frito]], a ''[[pizza]]'', as [[hamburguesa]]s y os ''[[hot dog]]s'' han tenito influencias de diferents grupos etnicos inmigrants. Tamién se consumen muito as trunfas fritas, asinas como los platos mexicans como por eixemplo os ''[[burrito]]s'' y ''[[taco]]s'' y os platos italians como a [[pasta]].<ref name="IFT">{{cita web |url=http://www.ift.org/cms/?pid=1000496 |author=Klapthor, James N. |title=What, When, and Where Americans Eat in 2003 |publisher=Institute of Food Technologists |date=2003-08-23|accessdate=2007-06-19}}</ref> Os americans por un regular prefieren o [[café]] en cuentas d'o [[té]]. As industrias de marketing d'as interpresas estatounitenses son responsables de que s'haigan cheneralizato o [[suco de narancha]] y a [[leit]] como bebitas ta o [[desayuno]].<ref>Smith, Andrew F. (2004). ''The Oxford Encyclopedia of Food and Drink in America''. New York: Oxford University Press, pp. 131–32. ISBN 0-19-515437-1. Levenstein, Harvey (2003). ''Revolution at the Table: The Transformation of the American Diet''. Berkeley, Los Angeles, and London: University of California Press, pp. 154–55. ISBN 0-520-23439-1.</ref> Mientres as decadas de [[Anyos 1980|1980]] y [[Anyos 1990|1990]] a dieta calorica d'os americans ha puyato en un 24%;<ref name="IFT" />
=== Esportes ===
|