Diferencia entre revisiones de «Prencipau de Moldavia»

Contenido eliminado Contenido añadido
mSin resumen de edición
marco ta wikificar
Linia 1:
{{wikificar}}
{{Estato desapareixito
|nombre_oficial = Principatul Moldovei
Línea 66 ⟶ 67:
Dende o [[sitio de Viena]] en 1683 os otomans encomienzan a reblar en Europa debant d'o [[Imperio Austriaco]] primero y dimpués debant d'o [[Imperio Ruso]]. Os otomans pretenden reforzar as suyas posicions en Moldavia y Vlaquia y sostituyen os voibodz por hospodars [[fanariotas]], griegos de Costantinoble. Os hospodars son nombratos dreitament por o soldán por tres anyatas. O rechimen fanariota ye a saber-lo d'explotador.
 
Os exercitos rusos entran por primera vegata en Moldavia en a decada de 1760. Os rusos conquieren temporalment [[Buchac]], Moldavia, Vlaquia y en 1772 entran en Bulgaria. O [[tractato de Küçuc-Kaynarca]] en 1774 atorga a lo zar de Rusia o dreito d'advertencia a lo soldán sobre Moldavia y Vlaquia. O tractato permitió que os boyardos feudals vlacos obtiengan en 1802 que os hospodars fuesen nombratos por siet anyatas y que a destitución y nombramiento se fese d'alcuerdo con os gobiernosgubiernos otomán y ruso.
 
En o contexto d'os repartos de Polonia permiten que Austria ocupe como compensación en 1775 o norte de Moldavia, zona que esdevién [[Bucovina]] y on plega población rutena (que se fa mayoritaria en o norte) y poblacions alochenas (asquenazís, alemans, polacos, hongaros, etz..). En o periodo austriaco a ciudat de Cernovtsi será un foco de cultura alemana.
Línea 77 ⟶ 78:
Os otomans tornan a controlar a situación pero o rechimen [[fanariota]] ya ha deixato d'existir. A convención d'Akkerman de 1826 entre rusos y turcos sustituye o estatuto por un condominio: os hospodars autotonos serán esleitos por siet anyatas y sozmesos a l'aprobación d'o soldán y o zar. En 1827 os rusos y turcos tornan a estar en guerra dica que o [[tractato d'Andrianoplin]] en 1829, que adchudica as bocas d'o Danubio a Rusia y cambeya o estatuto d'os prencipatos, que serán gobernatos por principes vitalicios y prenen autonomía administrativa total.
 
Amés os reglamentos organicos de 1830 preveyen que cada principato tienga una Constitución aprobata por Sant Petersburgo y Estambul y dimpués por l'Asambleya (De propietarios). O nuevo rechimen se posa en marcha mientres as tropas rusas ocupan Moldavia y Vlaquia (y evacuarán en 1834). Os principes gobiernangubiernan d'astí enta debant cosiratos por os consuls de Rusia.
 
En abril de [[1848]] o principe Sturza de Moldavia supera tres días achitación social en Iasi, pero en Bucarest esclata en chunio una revolución que obliga a lo principe Bibescu a formar un gobiernogubierno provisional.
 
As tropas rusas entran en Moldavia en chulio, y en septiembre tamién en Vlaquia chunto con os otomans. A convención ruso-otomana de Balta-Liman de mayo de 1849 suspende os reglamentos organicos y fa tornar a lo sistema de nombramiento d'os hospodars.
 
=== Unión de Moldavia con Vlaquia y autonomía ===
En 1853 os rusos tornoron a invadir Moldavia y Vlaquia, o [[Imperio Otomán]] lis declaró a guerra y dimpués facioron o mesmo Francia y Gran Bretanya, que no quereban que o [[Imperio Ruso]] sustituise a lo Imperio Otomán como potencia que dominaba a zona. As potencias ocidentals atacan Crimea y prenen [[Sebastopol]]. Por o [[Tratato de París (1856)|Tratato de París]] de [[1856]] Rusia entrega as bocas d'o Danubio a lo Imperio Otomán y cede bells territorios esgallatos de [[Buchac]] (Besarabia d'o Sud) a lo prencipato de Moldavia pa que tienga salita a la Mar Negra. S'alcuerda que o estatuto d'os principatos siga redefinito por una conferencia internacional. Tanimientres os Reglamentos organicos, permiten que i haiga unas esleccions en 1857: os unionistas ganan tanto en Moldavia como en Vlaquia. A convención de París de 1858 opta por o compromís que os principatos unitos de Vlaquia y Moldavia tiengan cadagún un prencipe autotono, un gobiernogubierno, una asambleya, con un tribunal de chusticia común. Pero en 1859 as dos asambleyan esleyen por unanimidat a lo mesmo principe [[Alexandre Ion Cuza]]. A unión ya ye un feito, y lo Imperio Otomán lo reconoixe en 1861.
 
[[Alexandre Cuza]], que ha recibito una educación francesa, fa prener una constitución bonapartista y preba de modernizar o país, por o que una coalición de liberals y conservadors l'obliga a abdicar en 1866. Ion Bratianu convence a l'alemán [[Carl Von Hohenzollern-Sigmaringen]] que accepte o puesto de principe y ye proclamato en mayo de 1866. con o nombre de Carol I. Se aprueba una nueva Constitución en chulio y lo nombre de Rumanía se fa oficial. O soldán da a suya aprobación en octubre.
Línea 94 ⟶ 95:
Quan esclata a primera Guerra Mundial yera neutral, pero en octubre de 1814 muere Carol I y lo sucede o suyo sobrín Ferrando I, y os dirichents de Rumanía son seducitos pa entrar en a guerra. Os Imperios centrals prometen Besarabia si Rumanía participa en o suyo bando, os aligatos prometen Transilvania. Rumanía apuesta por o bando aligato en 1916 por a promesa d'una muga muito ocidental con Hongría, a linia Debrecen-Szeged. O [[27 d'agosto]] Rumanía declara a guerra a [[Austria-Hongría]] y as suyas tropas invaden Transilvania entrando de Brasov d'on fuyen os hongaros. Manimenos en setiembre as tropas rumanas han de fuyir chunto con 80.000 [[vlacos transilvans]].
 
Dimpués os imperios centrals lanzan una contraofensiba contundent y prenen Bucarest en aviento de 1916 ocupando Vlaquia y Dobrucha. O gobiernogubierno rumán se refuchia en [[Iasi]] y conserva Moldavia con l'aduya d'exercitos rusos. Dimpués d'a revolución d'octubre Rumanía ye aislata y ha de firmar un armisticio con Alemanya y Austria-Hongría en Focsani o 9 d'aviento de 1917.
 
Manimenos en [[Kichinev]] s'establix a [[Republica democratica de Moldavia]], que proclama a suya independencia en 1918 y dimpués a unión con Rumanía en abril. Por o [[tractato de Brest-Litovsk]] o 3 de marzo de 1918 Rumanía se queda de tot ya sin aduya rusa y as potencias centrals tornan a atacar-la. Por o [[tractato de Bucarest]] d'o [[7 de mayo]] de 1918 Rumanía ha de ceder [[Dobrucha]] d'o sud (cuadrilatero de Silistra) y 170 lugars d'os Carpatos a Hongría. Vlaquia sigue ocupata y ha d'abastir de trigo y petrolio a Alemanya y Austria-Hongría.
 
L'[[armisticio de Villa Giusti]] o [[3 de noviembre]] fa que s'esboldregue o [[Imperio Austro-Hongaro]]. O gobiernogubierno rumán aguarda dica o 10 de noviembre pa continar as hostilidatz en o zaguer inte. O [[15 de noviembre]] os rumans invaden [[Transilvania]]. O 28 de noviembre [[Bucovina]], que heba estato una posesión austriaca, demanda a unión con Rumanía. O [[1 d'aviento]] de 1918 os [[vlacos de Transilvania]] y d'Hongría se reunen en [[Alba Iulia]], se constituyen en asambleya y esleyen un Gran Consello nacional que o día 14 demanda a unión con Rumanía. Os [[saxons transilvans|saxons]] s'achuntan o [[8 de chinero]] de [[1919]]. O 24 d'o Parlamento de Bucarest ratifica totas as decisions de unión, encluita a de Besarabia, no reconoixita por a URSS.
 
En 1919 o [[Tratato de Saint-Germain-en-Laye]] con Austria confirma a unión de Bucovina, y o tracto de Neuilly con Bulgaria confirma que [[Dobrucha]] d'o sud (Cuadrilatero de Silistra) perteneix a Rumanía. A muga con Hongría y o [[Reino d'os Serbios, Crovates y Eslovens]] queda por definir y se resolverá en o [[Tratato de Rianón]], en o que [[Transilvania]], Crisana y a metat d'o [[Banato]] pasarán a Rumanía.
Línea 106 ⟶ 107:
 
=== A segunda Guerra Mundial ===
En setiembre de 1939 Rumanía se declaró neutral, pero acollió a lo gobiernogubierno polaco d'o exilio y 100.000 refuchiatos [[polacos]]. Dende o [[23 d'agosto]] o protocolo secreto d'o Pacto chermano-sovietico permitió que a URSS invadise Besarabia. O [[26 de chunio]] de 1940 a URSS adreza un ultimatum en o que desiche a cesión de Besarabia y tamién de Bucovina d'o Norte, que no yera mencionata en o protocolo.
 
A ocupación sovietica ye inmediata en Besarabia central esdevién a [[Republica Socialista Sovietica de Moldavia]] chunto con [[Trasnistria]], os atros territorios de Besarabia y Bucovina d'o Norte s'adiben a la Republica Socialista Sovietica d'Ucraína.
Línea 115 ⟶ 116:
 
=== O periodo comunista ===
A URSS fa que se creye un gobiernogubierno comunista en Rumanía, que esdeviene un estato [[estato satelite|satelite]] d'a URSS y a rechión rumana de Moldavia tendrá una historia común con as atras rechions.
 
En a parte de Moldavia anexionata de nuevo a la URSS a situación será diferent. En as primeras anyatas d'a postguerra o stalinismo fació deportacions ta Siberia y Asia Central y mortaleras de población moldava como en atros países ocupatos fació con polacos, tartres, alemans, etc....