|
'''Francisco José de Goya y Lucientes''' ([[30 de marzo]] de [[1746]] – [[16 d'abril]] de [[1828]]) estió un [[pintor]] y [[grabador]] [[Aragón|aragonés]]. Naixito en [[Fuendetotz]] y creixito en [[Zaragoza]], pasaría gran parte d'a vida suya en [[Madrit]].
Influenciato per [[Diego Velázquez|Velázquez]], a repercutidarepercusión de Goya en pintors como [[Edouard Manet|Manet]] u [[Pablo Picasso|Picasso]] y, de feito, en o mundo de l'arte contemporanio en cheneral, ye verdaderament significativa. A suya pintura yera fondament subversiva y subchetiva en un tiempo en que ixas actitutz no yeran pas comuns. O enfasis en o primer plan y en un fundo difuminato antecipa, per eixemplo, a pintura de [[Edouard Manet|Manet]]. As deformacions d'os rostros podrían considerar-sen d'un expresionismo abanzato, anterior a las caras de [[Edvard Munch|Munch]]. Muitas d'as pinturas de Goya se contan entre as grans obras d'a [[istoriahistoria de l'arte]], o que fa d'élell ciertament o pintor aragonés másmas conoixito internacionalment. DebezDevez, a particularidáparticularidat d'o suyo chenio y a suya vida ye estata motibo d'inspiración ta másmas d'una cinta.
== Biografía ==
Francisco de Goya, conoixito familiarment como '''Francho''' (fendo servir un [[hipocoristico]] en [[Idioma aragonés|aragonés]]), naxiónaixió en [[Fuendetoz]] o [[30 de marzo]] de [[1746]]. Su pai yera pintor y dorador de [[retablo]]s y su mai descendeba d'una familia d'a [[nobleza chica]] d'[[Aragón]].
Poco se conoix d'a suya nineza. Acudió a las [[Escuelas Pías]] de Zaragoza y emprencipió a suya formación artistica a la edáedat de 14 anyos, tenendo como mayestro a [[José Luzán]], artista local poco conoxitoconoixito, amigo de su pai, en l'obrador d'o cualqual Goya pasaría cuasiquasi quatre anyos.
En [[1763]], o chobenchoven artista biachióviachió ta Madrit con l'asperanza de ganar una beca de l'[[Academia de Bellas Artes de San Fernando]], aduya que no conseguiría ni en ixa ocasión ni en [[1766]], quan olo prebó de nuevas.
En oa suyosuya estacheestacha en Madrit fació amistanza con unaltro artista aragonés, [[Francisco Bayeu]], pintor d'a corte que treballaba en o estilo academico introdueito en [[Espanya]] per o pintor alemán [[Anton Raphael Mengs]]. Bayeu tenió una graniza influencia en a formación primerenca de Goya y a él se debe que participase en un encargo importánimportant, os frescos d'a buelta[vuelta (arquitectura)|vuelta]] d'a [[Basilica d'o Pilar|basilica de Nuestra Senyora del Pilar]] de Zaragoza (1772, 1780-1782), y que másmas tardi podese afincar-se en a corte.
En [[1773]], Goya casaba con a chirmana de Bayeu, [[Josefa Bayeu]].
Ta zaguerías de [[1769]], Goya marcha ta Italia, ana permanexióon permaneixió alto u baixo dica chunio de [[1771]]. A suya actividat en ixe tiempo ye relativament esconoxitaesconoixita; se sabe que pasó belsbells meses en [[Roma]] y que vesitó [[Venecia]], [[Bolonya]], [[Chenova]], [[Modena]] y [[Ferrara]], d'entre altras ciudatz.
[[Imachen:Francisco de Goya y Lucientes 054.jpg|thumb|left|260px|''A familia de Carlos IV'']]
Ta mayo de 1771, se presentó en un concurso convocato per a Reyal Academia de Parma, en o cualqual otenebaobteneba una mención d'o churato.
Dimpués se'n torna ta Aragón, afincando-se en Zaragoza, an que realizó los frescos d'a [[vuelta (arquitectura)|vuelta]] d'o coreto de la basilica d'a Virchen d'o Pilar y as pinturas murals de l'oratorio d'o palacio de Sobradiel (1772).
De 1774 son as pinturas a l'olio sobre muro d'a ilesia d'a [[cartoxa d'Aula Dei]], amán de Zaragoza, que ya antecipan o estilo que desarrollará en os frescos de l'armita de Sant Antonio de la Florida en Madrit, en 1798. En ista zaguer calendata encomenzó a fer grabatos, rancando d'a obra de Velázquez que, chunto con a de [[Rembrandt]], sería mientres que bibióvivió la suya principal fuenfuent d'inspiración.
Ta chinero de 1775, Goya s'instaló de traza finitiba en Madrit en casa d'o cunyato suyo, Francisco Bayeu, y emprencipió a treballar ta la Real Fábrica de Tapices de Santa Bárbara. Os cartons que realizó dende alabez dica 1792 estioron bien apreciatos per a visión quasi coronista, fresca y amable que ofriban d'a vida cutiana espanyola. Con éls rebolucionaría la industria d'o tapiz d'ixos tiempos. O Museu d'o Prado guarda buena parte d'ixos tapices, como ''O quitasol'' (1777), ''A gallina ciega'' (1787) y ''A voda'' (1791-1792).
Entre 1780 y 1782, pintó en o Pilar a buelta Regina Martyrum, una estraordinariaextraordinaria obra en a que da rienda suelta a lo suyo chenio, a despeito d'a censura de Bayeu y d'o desgusto d'os miembros d'o [[capítol d'a seu|capítol]].
En 1789 estió nombrato pintor de cambra per Carlos IV y en 1799 ascendió a primer pintor de cambra, a canto de [[Mariano Maella]], tornando-se o retratista d'a reyaleza espanyola, pintando a reis como [[Carlos IV d'Espanya|Carlos IV]] y [[Ferrando VII d'Espanya|Ferrando VII]]. D'entre ellas espunta la pintura d' ''A familia de Carlos IV'' (Museu d'o Prado), per como amuestra a la familia reyal con una sencilleza y una honestidat muito alpartatas de la ideyalización que acostumbraba a emplegar-se.
Goya espleitó d'una posición privilechiata en a corte, feito que determinaría que o Museu d'o Prado de Madrit eredaseheredase una parte prou importánimportant d'as obras suyas, entre as que i son os retratos oficials y as pinturas de tema historico. Muitas d'istas zagueras refleixanreflexan scenas d'as horrors escaicitasescaixitas en o tiempo d'a [[Guerra d'o Francés]] u Guerra d'a Independencia (1808-1814), dimpués que as tropas francesas de [[Napolión Bonaparte]] ocupasen a Peninsula Iberica, y tienen como alazet a suya experencia personal en ixos intes, trascendendo tota representación patriotica ta creyar una denuncia fura y descarnata d'a crueldat umanahumana.
[[Imachen:Francisco de Goya y Lucientes 011.jpg|thumb|250px|right|''[[A Maja espullata]]''.]]
[[Imachen:Goya Maja ubrana2.jpg|thumb|250px|right|''A Maja vestita''.]]
D'entre as más conoixitas pinturas de Goya, i feguran ''[[A Maja Espullata]]'' y ''[[A Maja Vestita]]''. Represientan a mesma muller en a mesma postura, espullata en una tela y bestitavestita en l'altra. A ''maja'' bestita la pintó dimpués de l'altroche que a sociedat espanyola d'ixe tiempo ebaheba comeso sobre a ''maja'' espullata. RepusóRefusó la ideya de pintar-li bella ropa dencima, y li aimós'estimó másmas de creyar una pintura nueva.
En 1792, ta d'ibiernohibierno en una besita a lo sud d'Espanya, Goya contrayó una grau malautía que lo dixó totalméndeixó xordo de tot y marcó un punto d'inflecsióninflexión en a suya expresión artistica. (Anque a medicina moderna sospeita que podeba aberhaber estato lo plomo que emplegaba en os pigmentos que lo emberenóenverenó, causando-li dende ixa anyada ixa fonda xordera.)
Entre 1797 y 1799 debuxó y grabó a l'auguafuerte a primera d'as suyas grans series de grabatos, Os ''Caprichos'', en os cuals satiriza os defectos socials y as supersticions d'ixe tiempo.
| 