|
| notas =
}}
A '''Republica Democratica Federal d'Etiopia''' (en [[Idioma amarico|amarico]] ኢትዮጵያ, ''Ityop'iya'', en [[guiés]] ኢትዮጵያ, en [[Idioma oromo|oromo]] ''Fereralawa Dmokratawa Repabliikii ItiyoPiya'') ye un [[país]] d'[[Africa]] oriental. Muga a l'ueste con [[Sudán]]; a o norte con [[Eritrea]] ey [[Chibuti]]; a l'este con [[Somalia]] y a o sud con [[Kenia]]; dende a independenziaindependencia d'[[Eritrea]] en [[1993]], o país no tien salida a la [[mar Roya]]. D'antis más se clamó Abisinia.
A [[superficie]] d'o país ye de 1.127.127 km², con una [[Población humana|población]] de 2.757.730 habitants ([[2005]]), y una [[densidat de población]] de 2,45 hab/km². Ye o segundo país d'[[Africa]] por a suya población dezaga de [[Nicheria]] y o dezenodeceno por a suya superficie.
A [[Capital (politica)|capital]] d'o país ye a ciudat d'[[Addis Abeba]]. Politicament, o país ye una [[Republica]] [[Federalismo|federal]], estando l'actual [[Lista de presidents d'Etiopia|president]] [[Girma Wolde-Giorgis]] y l'actual [[Lista de primers menistros d'Etiopia|primer menistro]] [[Meles Zenawi]].
Etiopia estió o segundo país d'o mundo en fer d'o [[cristianismo]] a suya relichión ofizialoficial, dimpués d'[[Armenia]]. Sindembargo, estió o primer lugar en rezibirrecibir esilatos de relichión [[islam]]ica probenients d'[[Arabia]], y asinas tamién bi ha en o país una important poblaziónpoblación de relichión islamica.
A ciudat más poblata d'o país ye a suya capital, Addis Abeba, con arredol de 2,5 millons d'abitants, pasando d'os 100.000 abitants atras 9 ciudatz, y d'os 200.000 nomás a ciudat de [[Dire Dawa]].
Cheograficament, o país s'estendilla en un [[altiplano]] zentralcentral, con [[altaria]]s de 1.800 dica 3.000 [[metro]]s, con bellas tucas que plegan dica os 4.620, como por eixemplo o [[Ras Dashen]], que ye asinas a maxima altaria d'o país. Addis Abeba, situata a 2.400 metros d'altaria, ye considerata a capital de mayor altaria d'o mundo. En iste altiplano tienen a suya naxenzianaixencia bellos [[río]]s, como o [[Nilo Azul]], una d'as brancas d'o [[río Nilo]], que tiene o naxedero en o [[lago Tana]].
Etiopia ye considerata como a cuna d'a [[Umanidat]], y ye amás o puesto a on se trobó a ''[[Lucy]]''. Ye, chunto con [[Kenia]], o país a on s'an feito as troballas [[Arqueolochía|arqueolochicas]] d'[[hominidos]] más antigos.
A civilizazióncivilización etiopica, con a civilizazióncivilización de l'[[Antigo Echipto]], ye amás antiga civilizazióncivilización africana, con zentroscentros historicament tan importants como o [[reino d'Aksum]]. À nibel internacional, Etiopia estió miembro d'a [[Soziedat d'as Nazions]] dende [[1923]], sinnó a [[Declarazión d'as Nazions Unitas]] en [[1942]] y estió uno d'os 51 países fundadors d'a [[Organizazión d'as Nazions Unitas]]. Addis-Abeba ye tamién a [[Seu sozial|seu]] d'a [[Unión Africana]] ([[Haile Selassie]] estió uno d'os prenzipalsprencipals promotors, quan se clamaba OUA, [[Organizazión para la Unidat Africana]]), y tamién ye a seu dà [[Comisión Economica ta Africa]] (CEA).
== Historia ==
=== A Prehistoria ===
Seguntes as escabazionsexcavacions [[Arqueolochía|arqueolochicas]], a rechión d'Etiopia ye una d'as más antigas poblatas en a [[Preistoria]] por l' ''[[homo sapiens]]'', y ye posible que n'esté o suyo lugar d'apariziónaparición, antis d'a suya espansión ta atros lugars. Tamién bi ha chazimientoschacimientos arqueolochicos con restos de ''[[Hominidae]]'', como o más conoxito, ''[[Lucy]]'' (por una canzióncanción de ''[[The Beatles]]''), trobata en [[1974]], d'una edat de 3,18 milions d'añadas. GüéHue os restos de Lucy se troban en o Museu NazionalNacional d'[[Addis Abeba]], chunto con os restos d'o ''[[Ardipithecus kadabba]]'' descubiertos en [[2001]] por l'[[antropologo]] etiope [[Yohannes Hailé-Sélassié]].
=== Primeras citas historicas ===
Bi ha pocos datos istoricos de l'actual territorio d'Etiopia, que ye fázilfácil que fuese parte d'o clamato [[país de Punt]] entre o [[3000 aC]] y o [[1000 aC]] y d'o reino de [[D'mt]] en os sieglos [[Sieglo IX aC|IX]]-[[Sieglo VIII aC|VIII aC]].
Sindembargo, os orichens istoricos de l'actual Etiopia se troban en o [[reino d'Aksum]], naixito arredol d'o [[sieglo II aC]] d'os contactos comerzialscomercials y d'as luitas con l'[[Antigo Echipto]], en o norte de l'actual Etiopia. Aksum ye o primer gran estato conoxita de l'[[Africa negra]], cun una poblaziónpoblación cosmopolita orichinaria d'a propia Etiopia, d'o sud d'[[Arabia]] u de l'[[Antiga Grecia]], y tamién con población d'orichen [[chodigo]].
=== O cristianismo ===
En o [[sieglo IV]] bels misioners cristians bi fezioronfacioron plegar o [[cristianismo]], que esdebenió a [[relichión]] ofizialoficial d'o reino.
O reino d'Aksum perdió parte d'o suyo esplendor quan plegoron os [[Islam|musulmans]] ta [[Echipto]], a fins d'o [[sieglo VII]], y a suya espansión ta o sud por a balval d'o [[río Nilo]].
=== O Imperio d'Etiopia ===
En o [[sieglo XII]] plega ta o tron a [[dinastía Zagwe]] y comienza a renaxenziarenaxencia d'o país. En [[1270]] prenzipiaprencipia con [[Yekuno Amlak]] o reinato d'a clamata dinastía salomonica (autoproclamata deszendientdescendient de [[Menelik I]], rei en o [[sieglo X aC]]), fundadora d'o [[Imperio d'Etiopia]], que reconquiere parte d'os territorios perditos a mans d'os musulmans, dica o [[sieglo XVI]].
En [[1527]] bi ha una guerra santa entre [[Islam|musulmans]] y [[Cristianismo|cristians]], con a bitoria d'os musulmans d'[[Ahmed Ibn Ibrahim Al-Ghazi]], soldán de [[Harar]], y a redota d'os cristians de [[David II d'Etiopia]], encara que iste rezibiórecibió l'aduya d'os [[Portugal|portugueses]]. Sindembargo, en [[1543]] ye redotato Ahmed Ibn Ibrahim Al-Ghazi en una batalla en o [[laco Tana]]. encara que dixó un país enronato.
A meyatos d'o [[sieglo XVI]] plegan ta Etiopia os [[misioner]]s d'a orden d'a [[Compañía de Chesús]], que combierten ta o [[catolizismo]] a l'emperador [[Susenyos]] en [[1621]], encara que isto faziófació que bi ese perturbazionsperturbacions, dica plegar ta una autentica guerra civil, rematata con l'abdicaziónabdicación de Susenyos en fabor d'o suyo fillo [[Fasilidas]], que espolsó a os chesuitas en [[1633]].
=== L'aislamiento ===
En os sieglos [[sieglo XVII|XVII]]-[[Sieglo XVIII|XVIII]] a [[Capital (politica)|capital]] d'o país ye trresladata ta la ciudat de [[Gondar]] ([[1635]]) por Fasilidas, prenzipiandoprencipiando asinas un periodo d'aislamiento internacional d'o país, que antis más eba tenito contactos [[Diplomacia|diplomaticos]] con [[Portugal]] y atros países [[Europa|europeus]].
Dende meyatos d'o [[sieglo XIX]] prenzipiaprencipia o final de l'aislamiento d'o país, con os emperadors [[Teodoro II d'Etiopia|Teodoro II]], [[Chuan IV d'Etiopia|Chuan IV]] y [[Menelik II]].
=== O colonialismo europeu ===
[[Imachen:Selassie.jpg|thumb|left|200px|[[Haile Selassie]] emperador d'Etiopia de [[1930]] dica [[1974]], que estió o zaguer emperador d'o país.]]
Etiopia ye l'unico país d'[[Africa]] que en os sieglos [[Sieglo XIX|XIX]] ey [[sieglo XX|XX]] no quedó chusmeso a o [[colonialismo]] d'os países d'[[Europa]], ey mantién a suya independenziaindependencia dende muitos sieglos; asinas, as tropas etiopes de [[Menelik II]] redotoron a o ''[[Regio Esercito]]'' [[Italia|italián]] en a [[batalla d'Adua]] ([[1 de marzo]] de [[1896]]), mientres a [[Primera Guerra italo-etiope]].
Sindembargo, bi abió una eszepciónescepción, un periodo d'ocupaziónocupación melitar d'a [[Italia]] [[Faxismo|faxista]] de [[Benito Mussolini]] entre [[1936]] ey [[1941]]. Dimpués d'a redota d'o ''[[Regio Esercito]]'' [[Italia|italián]] por l'[[Exerzito britanico]], reforzato por tropas d'a [[Francia Libre]] en [[1941]], durante a [[Segunda Guerra Mundial]], o país recobró a suya independenziaindependencia.
Dimpués d'a [[Segunda Guerra Mundial]], o ''Negus'' (o emperador [[Haile Selassie]]) recuperó o trono, con a redota d'os [[Faxismo|faxistas]] [[italia]]ns.
=== Derrocamiento d'a monarquía ===
En [[1974]] bi abió un [[golpe d'estato]] d'ideyas [[Marxismo-leninismo|marxista-leninistas]], que derrocó a Haile Selassie ey a [[Monarquía]] ey proclamó a [[Republica]], con un sistema politico de [[ditadura]] en rechimen de [[Partito politico|partito]] unico, dirichito por [[Mengistu Haile Mariam]]. Bi abió dimpués d'atros golpes d'estato ey una situaziónsituación de crisis politica por as condizionscondicions climatolochicas, a cual cosa s'agrabó con a [[guerra]] contra os independentistas [[Eritrea|eritreus]].
En [[1991]] bi abió un golpe d'estato triunfador, ey en [[1992]] s'independizó [[Eritrea]].
En [[1994]] s'adoptó una [[Constitución]] y un sistema politico [[Democracia|democratico]], anque en [[1998]] esclató una guerra con Eritrea.
| 