Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O sufixo -aina ye un sufixo d'orichen latín y deriva de l'acusativo -AGǏNEM de parolas con nominativo -ĀGO, -AGĬNIS. Se troba en unas pocas parolas aragonesas, belunas fitonimos.[1].

Evolución fonetica editar

L'acusativo -AGǏNEM pierte a consonant oclusiva sonora intervocalica -G-, que l'aragonés se resiste a perder en atras parolas (RUMIGARE > remugar), pero que ye común en a evolución fonetica ta las luengas romances. Se forma un diftongo romanz -ai-, que no evoluciona ta -e- por estar tardana a perda d'a consonant -G- en relación a evolución de IANUAIRU ta chinero.

  • -AGINE > -aina.

A parola sartana de l'aragonés occidental, sartén en aragonés cheneral, presentó una evolución pareixita, pero perdió a -i- debant de -n.:

  • -SARTAGINE > *sartaina > sartana.

Manimenos a evolución d'a terminación -AGǏNEM puet prener atro camín. A parola naya s'interpreta a partir de INDAGINE u *ANDAGINE, y en benasqués en cuenta de ferraina se diz farraya.

Bi ha parolas con terminación en -IGǏNEM que presentarán una evolución pareixita pero con resultau diferent por coincidir dos -ii- cuan desapareixe a -G-:

En o caso d'a parola serrín bi habió una analochía con as parolas rematadas en -IGǏNE.

Equivalencias en atras luengas editar

O equivalent mes claro se troba en o itanián -aggine, que se fa servir pa indicar plantas (borragine, plantaggine), u substantivos indicadors de cualidaz negativas (pecoraggine, mulaggine). A presencia d'o sufixo -aina en castellano se remonta a lo sieglo XV como aragonesismo (a evolución fonetica d'a -AGINE en castellano ye -en), y encomenzó a estar popular en l'argot de chermanía dende o sieglo XVIII (floraina, colaina)[2].

Fitonimos editar

Os eixemplos tipicos son os fitonimos "borraina", "ferraina" y "plantaina", toz correspondendo a parolas latinas rematadas en -ĀGO, -AGĬNIS con acusativo -AGǏNEM: nominativos BORRĀGO, FARRĀGO y PLANTĀGO, y se i puet incluir tintilaina, derivau de TINCTILĀGO, TINCTILAGĬNIS, que en atros puestos s'ha modificau como vetelaina, vetalaina por contaminación de VIMENE u VITEM,[3] u mesmo como pitixaina u chinchilaina. A parola ferraina presenta a variant farraya en benasqués.

Atros fitonimos que ya no derivan clarament d'un uso en latín con a mesma radiz son "florintaina" (Bupleurum rigidum), "chocaina" (Lactuca serriola, Taraxacum officinale y talment Cichorium intybus), "paretaina" (Parietaria judaica) y "picaina" (Taraxacum officinale). Fitonimos encara por precisar son "chuzaina" y "pilipainas".[4]

En o caso de paretaina se veye clarament que o sufixo -ARIA latín (que en aragonés se convertió en -era), fue substituyiu por o sufixo -aina aragonés.

En o caso de chocaina se veye clarament un cambio de terminación dende -oina, o Taraxacum officinale se diz chicoina en benasqués, chistabín y tellano, y en belsetán ye xicoya seguntes Badía Margarit. A parola chocaina ye una variant de chicoina y deriva d'o latín CICHORIA,[3][5] bien visible en o fitonimo chicoira documentau en aragonés ansotano y en xicoira en catalán.

Atros usos editar

Atros eixemplos que no se relacionan con fitonimos pero tienen una etimolochía pareixita u que ha suya terminación ha esdevenito igual que o sufixo son:

Formas converchents editar

A part d'os casos de cambio de sufixo en fitonimos como "parietaina", tenemos casos en os que a evolución d'una parola latina orichinó en aragonés a una parola con una terminación en -aina por casualidat u analochía.

Referencias editar

  1. (es) Francho Nagore: Gramatica de la lengua aragonesa. Mira Editores. (1989)
  2. (es) David A. Pharies: Diccionario Etimológico de Los Sufijos Españoles: Y de Otros Elementos Finales Volumen 25 de Biblioteca románica hispanoica. Editorial Gredos, S.A., 2002 ISBN 8424923391, 9788424923396., pp 50-51.
  3. 3,0 3,1 (es) Chabier Lozano Sierra: Aspectos Lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). Gara d'Edizions - Prensas Universitarias de Zaragoza - Institución Fernando el Católico. 2010.
  4. (an) Rafael Vidaller Tricas: Libro de as matas y os animals. Consejo de Protección de la Naturaleza de Aragón, 2004
  5. (es) José Antonio Saura Rami: Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas, Zaragoza, Gara d'Edizions-Institución Fernando el Católico (2003).
  6. 6,0 6,1 (es) Chabier Tomás Arias: El aragonés del Biello Sobrarbe. Instituto de Estudios Altoaragoneses. (1999)
  7. 7,0 7,1 (es) Artur Quintana i Font: El aragonés residual del bajo valle del Mezquín. Ayuntamiento de Torrecilla de Alcañiz, 2004.
  8. (es) Fernando Blas Gabarda, Fernando Romanos Hernando: Diccionario aragonés: chistabín-castellano (Val de Chistau). Colección Ainas. Gara d'Edizions, 2008.

Bibliografía editar