Serbios de Bosnia y Herzegovina

(Reendrezau dende Serbios de Bosnia)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Serbios de Bosnia-Herzegovina
Срби у Босни и Херцеговини
Serbios de Bosnia y Herzegovina
Rechions con comunidaz importants
Bosnia-Herzegovina 1,366,104 (1991)
Serbia s/d
Idiomas
Serbio
Relichión
Ilesia Ortodoxa
Pueblos relacionaus
Serbios de Croacia, montenegrins
Mapa

Mapa etnico Bosnia y Herzegovina por municipios en l'anyo 2013. O color azul indica os municipios de mayoría serbia

Os serbios[1] de Bosnia y Herzegovina u serbobosnios (en serbio Срби у Босни и Херцеговини) son una de las tres nacions constitutivas d'o país y residen predominantment en a enditat politico-territorial dita Republica Serbia (en serbio Republika Srpska). Reciben a sobén a denominación de serbios de Bosnia u serbobosnios independientment de si son orichinarios de Bosnia u d'Herzegovina.

Demografía editar

O censo de población de 1991 rechistró 1,366,104 Serbios u 31.2% d'a población total de Bosnia y Herzegovina. Atro censo feito en 2013 con datos sobre etnicidad encara no ye publicau. Os serbios son a nación territorialment mes estendillada de Bosnia y Herzegovina. A gran mayoría vive en o territorio d'a Republica Serbia, a on que constituyen arredol d'o 88'5% d'a población.

Luenga editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Idioma serbioveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Ta más detalles, veyer l'articlo Dialecto herzegovinian orientalveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Os serbios de Bosnia y Herzegovina parlan serbio con accento ijekavián, pareixiu a lo d'os serbios de Croacia y de Montenegro, y tamién a la parla d'os bosnios y os croatas de Bosnia y Herzegovina. Amés d'o stándard serbio que parlan y escriben charran os diferents dialectos xtokaviscos de cada zona d'o país, sobre tot o dialecto herzegovinián oriental, que dende a zona oriental plegó a tamién a la occidental arredol de Banja Luka con as migracions d'ortodoxos "vlacos" que substituiban a los croatas catolicos que abandonaban un territorios que s'adhibioron a la Bosnia otomana.

Os serbios de Bosnia y Herzegovina tamién conoixen como luenga liturchica una forma reintrodueita d'o eslau eclesiastico que no corresponde a l'antiga d'os serbios medievals.

Relichión editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Ilesia Autocefala Serbiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A relichión tradicional d'os serbios de Bosnia y Herzegovina ye o cristianismo ortodoxo, perteneixendo a la Ilesia Autocefala Serbia (Srpska pravoslavna crkva). En tiempos d'a dominación otomana muitos serbios se convirtioron a la relichión islamica sin deixar de considerar-se serbios, y mesmo a zaguers d'o sieglo XX decadas dimpués d'o reconoiximiento d'una nacionalidat bosnia pa os musulmans, bi ha heba intelectuals naixius de familias musulmanas como Emir Kusturica que se consideraban serbios. Como en atros países d'Europa centro-oriental que quedoron baixo dictaduras comunistas, muitos serbios deixoron d'intresar-se en a relichión, creixendo l'ateísmo. A zaguers d'o sieglo XX l'augmento d'o nacionalismo serbio suposó esviellar una practica relichiosa anterior.

Historia editar

Os otomans empentoron a repoblación d'o norte y l'ueste de l'actual Bosnia, y se fació sobretot con "vlacos"[2], que yera a denominación que recibiban os nativos cristianos de Bosnia y no especificament a los que charraban arrumano.

Cuan a zaguers d'o sieglo XIX os austriacos establioron un protectorau en Bosnia y Herzegovina os cristianos ortodoxos de Bosnia y Herzegovina ya heban encomenzau a desarrollar sentimientos d'identidat serbia por influencias transmesas dende os suyos vecins[3]. En 1902 fue creyada l'asociación cultural Posveta con a fin d'instruir a la chent d'o medio rural y a los ninos d'as clases populars y financiada en part por Serbia.

En 1908 l'Imperio Austrohongaro s'anexionó Bosnia y Herzegovina y encomenzó una campanya d'obras publicas de modernización que no s'heba visto en a rechión dende ixas envueltas de Napoleón en as Provincias Ilirianas[3]. A nueva situación creyada con carreteras, ferrocarrils y escuelas facilitoron a propagación d'o nacionalismo serbio entre os cristianos ortodoxos de Bosnia y Herzegovina[4].

O nacionalismo serbio en Bosnia y Herzegovina canalizó descontentos socials primero por a situación d'a chent d'a tierra y dimpués por l'aparición d'una nueva categoría de chóvens intelectuals serbios formaus por a Posveta pero sin guaires perspectivas[3].

Os austriacos no cambioron a situación de servitut de 4/5 d'a chent d'a tierra, que encara viviban en baixo o un orden feudal otomán que feba muito tiempo que heba deixau d'existir tanto en Serbia como en Croacia[4]. Bels mils de beys musulmans se perpetuaban como grans terratenients y exerceban un enorme poder a livel local sobre os cristianos d'o medio rural[3].

Os chóvens intelectuals serbios yeran plens de resentimiento contra l'administración austriaca por una situación de paro, de pobreza y de manca de perspectivas. L'administración austriaca heba recurrito habitualment a los croatas pa chestionar. Se formó un movimiento dito Mlada Bosna ("Choven Bosnia") con a fin de conseguir a independencia y reformas socials y evolucionó ta un grupo terrorista que en 1912 contactó con a organización ultranacionalista serbia Man Negra.

L'actividat terrorista en Bosnia plegó dica o punto que en 1914 o miembro de Mlada Bosna Gavrilo Princip atentó en Sarajevo contra o hereu Francisco Ferrando d'Austria, lo que representó o principio d'a primera Guerra Mundial.

En a segunda Guerra Mundial Bosnia y Herzegovina quedó adintro d'o Estau Independient de Croacia y por a suya naturaleza montanyosa estió un escenario de guerra de guerrillas. Muitos serbios de Bosnia y Herzegovina participoron en a resistencia contra os nazis, fendo part d'a guerrilla monarquica serbia (os chetniks) u d'a guerrilla comunista (os partisans). Bosnia y Herzegovina tamién estió un escenario de grans mortalera por part de toz os bandos. Os serbios yeran victimas d'os ustaixas croatas, devez que os chetniks eliminaban os bosnios y croatas d'as zonas que controlaban. A la fin vencioron os partisans yugoslavos como o solo bando capable de posar en practica un prochecto pa todas las nacionalidaz yugoslavas.

En a postguerra o rechimen Josip Broz Tito consiguió estabilidat y convivencia entre as diferents nacionalidaz, pero o decenio de 1990 representó a descomposición de Yugoslavia. Bosnia y Herzegovina tornó a estar escenario de guerra. Os serbios de Bosnia y Herzegovina no acceptoron que a Republica Socialista de Bosnia y Herzegovina s'independizás de Yugoslavia en 1992 y reaccionoron con una violenta revuelta prenendo o control de buena part d'o suyo territorio en a conoixida como Guerra de Bosnia-Herzegovina. Os combatients serbios practicoron a limpieza etnica de población bosnia y croata en os territorios que podioron controlar, devez que os atros bandos tamién facioron mortaleras de serbios. Os acuerdos de paz de Dayton de 1995 dividioron Bosnia en dos entidaz pseudoestatals: a Federacija Bosne i Hercegovine (Federación de Bosnia y Herzegovina), y a Republika Srpska (Republica Serbia).

Referencias editar

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. History of Bosnia-Herzegovina. Articlo titulau Balcan States en a edición de l'año 2007 d'a Enciclopedia Britannica
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 (fr) Dennis P. Hupchick, Harold E. Cox: Les Balkans. Atlas historique. Ed Economica, 2008. pp 70-72.
  4. 4,0 4,1 (es) Marl Mazower: Los Balcanes. Mondadori, 2001. p 168.

Bibliografía editar