Rosmarinus

(Reendrezau dende Romero)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
O termino romero reendreza ta ista pachina. Ta la persona que va en romería se veiga Romeu.
Rosmarinus

Rosmarinus officinalis
Dominio: Eukaryota
Reino: Plantae
División: Magnoliophyta
Clase: Magnoliopsida
Subclase: Asteridae
Orden: Lamiales
Familia: Lamiaceae
Subfamilia: Nepetoideae
Tribu: Mentheae
Chenero: Rosmarinus
Linnaeus, 1758

Rosmarinus (L., 1758) ye un chenero de plantas lamiacias que tienen per caracteristica millor reconoixedera la suya aromaticidat. Son autoctonas d'a cuenca mediterrania, habitando-ie ecosistemas diversos dende o nivel d'a mar dica bels 1400 metros d'altitut. Tienen fuellas chicas, tiercas y coriacias, que responden bien a las baixa humedat y alto grau d'insolación propios d'os ambients mediterranios, anque la suya resistencia a las sequeras no ye tan important como en belaltros cheneros, per el que gosan remitir en territorios esteparios u semideserticos en os que i compiten millor especies como lo sisallo, as ontinas u as aliagas.

As especies de Rosmarinus tienen en toz os casos port herbacio cuan son chóvens, y forman matas arbustivas con a edat, arribando dica a formar trancos lenyosos en as partes mas viellas, anque dende lo suyo naiximiento presentan una forma muit ramificada. En Aragón i predomina la especie Rosmarinus officinalis, anque en o sud d'a Peninsula Iberica y en bels puntos d'o Magreb s'ha descrito una especie diferent (Rosmarinus eriocalyx) que podría ser ocasional en chunto con as poblacions de R. officinalis. Actualment, no se reconoixen si que 3 especies como miembros d'o chenero Rosmarinus.

Nombre editar

En tot Aragón o solo nombre patrimonial ta istas plantas ye romero[1] u romer,[1] sin que s'haiga documentau garra forma influida per o catalanismo «romaní» u lo galicismo «rosmarin». A distribución cheografica de l'un o l'altro pende d'a propensión a la perduga d'a vocal final atona de cada parla: «Romero» ye la forma predominadera en tot lo territorio, sin cuasi destincions d'entre comarcas orientals u occidentals, nortencas u meridionals, anque cal planteyar-se si iste fenomeno no puede haber-se visto favoreixido per a preponderancia d'a luenga castellana que no conoix si que ixa forma, a tamas de l'altra forma.

A forma «romer», con perduga d'a -O final atona, ye una forma chenuina de l'aragonés, talment arcaica, que manifiesta la tendencia d'a parla de bellas zonas cheograficas dintro d'o dominio lingüistico aragonés a la perduga d'ixa vocal final a partir de formas latinas y protorromances («romerus», «romeru/o») que sí que la i hesen habido. Se documenta como «romer» en Varbenuta[1] (Alto Galligo), Benás[1] y Erisué[1] (Ribagorza) y en belaltros nuclios repartidos per as comarcas de l'Alto Galligo (menos), Sobrarbe (val de Puértolas[2]) y Ribagorza.

Imáchens editar

Referencias editar

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  2. A forma «romere» la conoixen personas naturals de Puértolas, anque como forma antiga que huei dengún no utiliza. Ista parola manifiesta una posible adquisición tardana d'una -E protetica a partir de «Romer». Iste fenomeno fonetico, l'adición d'una -E (que se diz protetica) en a terminación d'as parolas que s'intuye que han gosau perder a vocal final atona, ye actualment desusau en a val de Puértolas, y ya no se troba en uso si que en a vecina val de Chistau, de forma muit puntual y vinculada en a chent de mas edat.

Vinclos externos editar