Els Aüts

(Reendrezau dende Punta dels Aüts)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Els Aüts[1] (en parla d'o Matarranya Los Aüts) u els Aguts[1] ye un sarrato situau en a depresión d'Ebro, en o municipios de Mequinenza, en a provincia de Zaragoza.

Els Aüts
Los Aüts
Els Aüts
Cheografía
Cordelera Depresión d'Ebro
Sector Sierra de Mequinenza
'
Maxima altaria 447 m
Cimas importants
Largaria
Amplaria
Superficie
Vértiz cheodesico 44349
Subsistemas {{{subsistemas}}}
Administración
Estau
País Aragón
Municipio Mequinenza (Zaragoza)
Edat
Materials
Tipo {{{tipo}}}
Mapa

En o suyo cobalto, a 447 metros d'altaria, bi ha un vértiz cheodesico.

Toponimia editar

L'orichen d'iste toponimo habría d'estar aguts, observando-se l'asimilación d'a -g- por a -u-, rasgo que ye prou corrient en a parla de Mequinenza [2]. Fa referencia a las montanyas rematadas en punta que se troban en ista zona. Iste toponimo apareixe en o siguient texto de Ramon Llull fendo referencia a os tozals:

«Los cavaliers veem que fant castells i forces en los auts munts, per tal que si son vensuts ni sobrats en los píans, que fugen en los munts».[3]

Existe tamién en Mequinenza o toponimo Aüdet, derivau d'Agudet, como una partida as vals de Migueló y a Creveta.

Historia editar

 
Mapa d'a batalla de l'Ebro

Mientres a Guerra Civil espanyola iste estió o escenario de luitas violentas d'a fase inicial d'a batalla de l'Ebro, a on a 42ª División de l'Exercito Republicano prencipió o paso de l'Ebro a traviés d'ista zona en a maitinada d'o 25 de chulio, encara que yera rodiada por as fuerzas franquistas.

A operación Mequinenza-Fayón, segundaria en a batalla de l'Ebro respecto a l'obchectivo prencipal - l'abance enta Gandesa-, prencipió o 25 de chulio con o cruce d'o río y a conquiesta d'un puent entre as localidaz de Fayón y Mequinenza. O balance d'a batalla de l'Ebro estió un d'os mas sangrientos d'a guerra, con 817 muertos y 1.328 prisoners pa os republicans sin contar ferius y desapareixius (arredol de 3.000 baixas), y de 135 muertos y 1.284 ferius pa os franquistas. A tamas d'ixo, os supervivients d'a 42ª División Republicana habioron de trescruzar l'Ebro enta l'atra marguin.

L'obchectivo d'a ofensiva Republicana yera tallar a carretera que iba dende Mequinenza dica Maella chusto en o cruce de Gilabert y con ella as reservas enemigas. Iste nyudo manimenos nunca no fue conqueriu. O esfuerzo inicial d'a brigada 226 y parti d'a brigada 227 d'a 42ª División, que conquirió ascape a punta dels Aüts, fue respondiu con a progresiva arribada de refuerces franquistas. A ofensiva continó día par d'atro sin garra progreso a tamas d'a fuerte luita. L'1 d'agosto, un doble bombardeyo aerio y d'artillería precedió a o primer contraataque d'as fuerzas de Franco. Os republicans quereban atacar atra vegada dos días dimpués en una zaguera intentona de conquerir o paso de Gilabert mientres que o 6 d'agosto se produció o definitivo contraataque d'os esfensors, que se retiroron de manera ordenada dica a meyanueit d'o mesmo día, evitando o colapso d'a división entera.

Os partes de guerra franquistas recentaban:

"O castigo inflichiu a o enemigo ha estau durismo, pues se levan recullius mas de 900 calabres d'os royos, entre éls o d'o chefe d'una Brigada y muitos oficials. Amás s'han reculliu 1.600 fusils de repetición, 56 ametralladoras, 180 fusils-amaetralladors y muito material, que en a suya redota no han puesto retirar."

Entre os franquistas, as unidaz con mayor numero de baixas estioron a 3ª, 17ª y 18ª Banderas d'a Lechión, o 9º Tabor d'Alhucemas y o 9º de Tetuán.

Molimento editar

 
Molimento a los cayius en a batalla de l'Ebro en Mequinenza.

Seis decadas dimpués d'os feitos, o 8 d'agosto de 1998, l'agrupación de supervivients d'a Quinta d'o Biberón inauguró o molimento devantau en a ladera d'a punta dels Aüts, una posición clau, a mas alta y durament efendida por os republicans. O molimento, disenyau por Javier Torres, ye presidiu por dos placas, en catalán y castellano, y dos cascos de cada bando. A placa diz: 'A todos aquellos que perdieron, que fueron todos' / 'A tots aquels que van perdre, que van ser tots'. En l'acto participoron dica 250 "biberons" acompanyaus por as suyas familias. Dimpués de fer una ofrenda floral a os piez d'o molimento, os veterans remeroron a sete, a calor y as malautías que sofrioron en aquellas cotas.

O molimento se troba chunto a la carretera de Mequinenza en rematar a puyada a o puerto de Fayón, a on superada a cerenya puyada d'a carretera un cartel indica l'acceso a o monolito.

Coincidiendo con a celebración d'o 80 cabo d'anyo d'o prencipio d'a batalla de l'Ebro el miércoles 25 de chulio de 2018 Mequinenza acullió un acto de conmemoración en o Molimento dels Aüts, en remeranza d'os 80 anyos d'o inicio d'ista batalla en Mequinenza. En l'acto se leyioron cartas d'os soldaus ninviadas dende as trincheras y se fació un homenache a os combatients d'os dos bandos con una corona de laurel en o Molimento. En o transcurso de l'acto avions F-18 d'a Base Aeria de Zaragoza sobrevoloron l'alto dels Aüts como homenache a toz os muertos en combate.

Referencias editar

Bibliografía editar

  • (ca) Jaume Aguadé i Sordé, El diari de guerra de Lluís Randé i Inglés; Batalles del Segre i de l’Ebre i camps de concentració (abril 1938 - juliol 1939), El Tinter ISBN 84-9791-082-6

Vinclos externos editar


Sierras d'a depresión d'Ebro
Alta | Alta de Moncalvo | Aubera | Alcubierre | Els Aüts | Barués | Belchit | Biel | Biscuerno | Boqueretes | Botja | Buitresa | Campells | Carbonera | Casp | Castell | Cierzo | Coscollar | Deveses | Entredito | Erla | Exaulín | Farlet | Fatarella | Fites | Forcas | Galocha | Gerinda | Gorda | Huerta | Grais | Lanacha | Luesia | Luna | Mangraners | Maranyà | Marcuera | Masos de Flix | Marcuera | Mayor | Mequinenza | Negra | Orés | Pallaruelo | Pedrosas | Penya | Pesells | Picarda | Pinar | Presinyena | Puebla | Racons | Ribers | Rubió | Sant Pedro | Santa Quiteria | Sierra de Sant Salvador | Sena | Serretiella | Serún | Sixena | Uncastiello | Uxué | Valcuerna | Val Hondo | Valdurrios | Val Madriz | Vall de Batea | Vallcoma | Vinyes