Perifrasis verbals d'intencionalidat en aragonés

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

As perifrasis verbals d'intencionalidat en aragonés expresan a disposición d'o subchecto respecto a un proceso verbal[1]. En aragonés belunas d'as perifrasis d'intencionalidat levan a preposición de, a diferencia d'as perifrasis d'intencionalidat equivalents en castellano y coincidindo con cualques estructuras d'infinitivo d'obchecto en francés como essayer de, décider de[2].

Son perifrasis d'intencionalidat en aragonés: querer + infinitivo[3][4] , ir a + infinitivo[1][4], decir de + infinitivo[3], determinar de + infinitivo[3], mirar de + infinitivo[1][3], prebar de + infinitivo, precurar de + infinitivo[3] y estar per + infinitivo[3].

Querer + infinitivo editar

A perifrasi querer + infinitivo ye present en atras luengas iberorromanicas y se troba en tot l'aragonés:

Decir de + infinitivo editar

A perifrasi decir de + infitinitivo se documenta en belsetán y presenta o mesmo significau que determinar de + infinitivo:

Determinar de + infinitivo editar

A construcción determinar de + infinitivo se documenta d'o sieglo XVI en o Libro Verde, y contina emplegando-se por o menos en belsetán, chistabín y benasqués, presenta un equivalent en a construcción francesa décider de + infinitivo:

  • Determinaron de tener[6].
  • Determinorez d'ir-tos-ne ta Francia[3].
  • He determinau de fer-lo ahora[7].
  • Han determinau d'encaminar-s'ie[8].

Mirar de + infinitivo editar

A perifrasi mirar de + infinitivo u mirar-se de se documenta en aragonés belsetán[3], chistabín[7], de Sierra Ferrera[9], fovano[10] y ribagorzano[1][8]. Ye d'uso frecuent y presenta un equivalent en o castellano literario ver de[1]. En son eixemplos d'uso:

  • Anque sía una mica lento mirar de fer-lo tot el pur que se pueda[3].
  • Mirat d'acudir un poco en hora[8].
  • Mira de meter-lo a nivel[1].
  • ¿ Por qué no te miras de charrar menos y troballar mas ?[7].

Precurar de + infitivo editar

A perifrasi precurar de + infinitivo se documenta en belsetán.

  • Precura de no tardar guaire[3].

Prebar de + infinitivo editar

A perifrasi prebar de + infitinitivo se documenta en chistabín y presenta un significau comparable a mirar de + infinitivo[7]:

  • Ha prebau d'apanyar-lo pero no ha puisto[7].

Tamién se documenta en benasqués, pero coexistindo con atras perifrasis d'o verbo como probar + infinitivo u probar a + infinitivo:

  • Vem probar de convencer-lo[5].
  • Proba a vere si puez marchar[5].

Estar per + infinitivo editar

A perifrase estar per + infinitivo se documenta en belsetán:

  • Yo estoi per fer-lo ansí[3].

Ir a + infinitivo editar

A perifrasi ir a + infinitivo ye en realidat una perifrasi verbal temporal, manimenos por tener un caracter temporal futuro prene un caracter modal intencional visible en bel caso:

  • ¿ Vas a meter una tienda d'articlos de regalo?.[4]
  • Iba a llevantar-me, pero no va poder d'el dolor que teneba[1].

Referencias editar

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 (es) María Luisa Arnal Purroy: El habla de la Baja Ribagorza Occidental. Institución Fernando el Católico, 1998, p 376.
  2. (es) Jesús Cantera y Eugenio de Vicente: Gramática francesa. Editorial Cátedra, S.A., 1999, pp 221-222.
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 (es) Chabier Lozano Sierra, Ánchel Loís Saludas: Aspectos morfosintácticos del belsetán, 2005, Gara d'Edizions, pp 103-105.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 (es) Chabier Lozano Sierra: Aspectos Lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). Gara d'Edizions - Prensas Universitarias de Zaragoza - Institución Fernando el Católico. 2010, p 151.
  5. 5,0 5,1 5,2 (es) Ángel Ballarín Cornel: Diccionario del Benasqués. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978. p 259, p 401.
  6. (es) Libro Verde.
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN978-84-8094-061-0, p 209, p 375, p 430.
  8. 8,0 8,1 8,2 (es) José Antonio Saura Rami: Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas. Gara d'Edizions, Institución Fernando el Católico, 2003 pp 274-275.
  9. (es) Blas Gabarda, F. y Romanos Hernando, F.; El aragonés de Baixo Penyas. 2005, Gara d'Edizions.
  10. (an) F. Romanos, F. Sánchez: L'aragonés de A Fueba. Bocabulario y notas gramaticals. Uesca, Publicazions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa (col. «Puens enta ra parola», 9) (1999), p 115.

Bibliografía editar