Participio
O participio ye a forma no presonal d'o verbo quan prene la función d'adchectivo sin perder de tot la suya naturaleza verbal.
Ye d'aspecto perfectivo y sirve pa formar os tiempos composaus y perfectos d'a conchugación regular en aragonés y idiomas neolatins, (yo he cantau), y pa calificar los sustantivos, (o libro amprau yera bueno).
O participio en latínEditar
En latín bi ha quatro participios, dos activos y dos pasivos. O participio activo de present equival a la terminación aragonesa -ánt, -anta, y se diz asinas porque se forma sobre o tema de present d'os verbos, a o que s'anyaden as desinencias corresponients a os diferents casos. Os participios de present latins s'enuncian con as terminacions -ns, -ntis: amans, amantis. L'atro participio activo tien una valura d'adchectivo de acción futura, acabau en -urus, -ura, -urum; por eixemplo: laudaturus, «que loará». O participio pasivo d'o pasau correspone a o participio pasau de l'aragonés (laudatus, «loato»), mientres que o de futuro, que se diz tamién cherundivo, acaba en -ndus, -nda, -ndum y espresa una acción pasiva d'o futuro (laudandus, «para estar loau» o «pa loar-se», dividendus).
O participio en aragonésEditar
O participio en aragonés provién d'o participio pasau latín, que por presentar una oclusiva xorda intervocalica -T-, fa que en aragonés actual bi haiga dos variants principals. En aragonés común se pueden escribir as dos, pero se considera més chenuina a que mantién a oclusiva intervocalica -t- d'acuerdo con a fonetica aragonesa suposadament més caracteristica, encara que esta forma ya estase restrinchida en o sieglo XIX a l'aragonés central y siga actualment en camín de desapareixer.
1ª conchugación | 2ª conchugación | 3ª conchugación | |
---|---|---|---|
Masculín singlar | Aduyau / Aduyato | Debiu / Debito | Partiu / Partito |
Masculín plural | Aduyaus / Aduyatos | Debius / Debitos | Partius / Partitos |
Femenín singlar | Aduyada / Aduyata | Debida / Debita | Partida / Partita |
Femenín plural | Aduyadas / Aduyatas | Debidas / Debitas' | Partidas / Partitas |
Tamién bi ha participios irregulars: feito, dito, meso, etc...