Pandicosa
Pandicosa (Panticosa en castellán) ye un municipio d'a provincia de Uesca situato en a comarca de l'Alto Galligo. A suya población ye de 800 habitants en una superficie de 95,9 km² y una densidat de población de 8,34 hab/km².
Pandicosa | ||
---|---|---|
Municipio d'Aragón | ||
| ||
Entidat • País • Provincia • Comarca |
Municipio![]() ![]() Alto Galligo | |
Superficie | 95,9 km² | |
Población • Total • Densidat |
800 hab. 8,34 hab/km² | |
Altaria | 1.184 m. | |
Distancia • 93 km |
enta Uesca | |
Codigo postal | 22661 | |
Chentilicio | panticuto/a | |
Parroquial • Diocesi •Arciprestato |
Bispau de Chaca Biescas | |
Ríos | Caldarés y río Bolatica | |
Coordenatas | 42°43’ 1’’N 0°16’58’’U | |
http://www.panticosa.es/ |
As chents de Pandicosa son conoixitas con o chentilicio de panticutos anque a suya embotada en a val ye a de "malcalzaus" u "mangarrotas".
CheografíaEditar
Se situga en a parti central d'a val de Tena chunto a os ríos Caldarés y Bolática a 1.184 metros d'altaria. D'antis más formaba o Quinyón de Pandicosa chunto a O Pueyo de Tena y Oz de Tena. Hue forma un termin municipal independient chunto con O Pueyo (dende 1970) y os Banyos de Pandicosa.
Rodiata d'alteras montanyas, muitas d'ellas fan curiosas formas y ye por ixo que os habitants de Panticosa lis dan nombres como "a cara de Dios" (entre Piniecho y Baldairán), "o Indio", "o Triptico" u "a Forqueta ras Palomas" (en a zona de Telera) u a mas conoixita de totas, "a Muller Dormita" (entre Bucuesa y Lana Mayor), formando a suya capeza y naso Os Cuchitars, o peito Pena Nevera, a centura As Canals de Bucuesa, o chenullo Pala Rayos y o piet Pena Retona.
En iste municipio se troba a estación d'esquí d'Aramón Panticosa.
HistoriaEditar
Os romans ya conoixeban y aproveitaban as auguas termals de l'actual balneyario de Pandicosa. Bi ha repuis d'un balneyario román de dificil acceso con monedas d'ofrenda d'a epoca d'Augusto y Tiberio.
A primera vegata que apareixe documentata Pandicosa ye en o sieglo XIII como capital d'o Quinyón de Pandicosa. Allora a ciudat se dividiba en quatre vicos: o vico de Santa María que se trobaba a on hue ye a ilesia, o vico de San Salvador chunto a l'ermita d'o suyo nombre (actual fosal) y os vicos de Sus (actual "ro Vico") y d'Exena que desapareixió chunto a la suya ermita en o sieglo XV.
Alifonso XII iba muito ta o balniario moderno de Pandicosa y esto esplica parte d'a decoración d'o complexo hotelero.
ParlaEditar
A parla panticuta ye a forma millor conservata y mas viva de l'aragonés tensino.
NombreEditar
O suyo nombre puet venir d'o latín FONTICOSA con influencia fonetica vasca que por no tener F- inicial a sobén la adapta ta p- como en pago, cosa que se vei tamién en l'aragonés pantasma. A forma con -nd- la documentó como minoritaria Francho Nagore quan fació a tesi sobre l'aragonés local y ye documentata en unos textos medievals entre 1425 y 1450.
DemografíaEditar
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE. |
AdministraciónEditar
Reparto de concellersEditar
Partito | 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 |
Partido Popular | - | 4 | - | 3 | 5 | 5 | 3 | 3 | 4 | 5 | 4 |
Partido de los Socialistas de Aragón | 3 | 1 | 4 | 0 | 2 | 2 | 4 | 4 | 3 | 2 | 3 |
Partido Aragonés | - | 1 | 1 | 0 | 0 | - | - | - | 0 | - | - |
Independients | 2 | 1 | - | 4 | - | 0 | - | - | - | - | - |
Centro Democrático y Social | - | - | 2 | 0 | - | - | - | - | - | - | - |
Unión de Centro Democrático | 2 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Total | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 | 7 |
AlcaldesEditar
Lechislatura | Nombre | Partito politico |
---|---|---|
1979–1983 | José María Lapuente Laguna [2] | Independient |
1983–1987 | ||
1987–1991 | ||
1991–1995 | ||
1995–1999 | Luis Guillén Calvo | Partido Popular |
1999–2003 | Luis Guillén Calvo | Partido Popular |
2003–2007 | José Luis Pueyo Belío | Partido de los Socialistas de Aragón |
2007–2011 | José Luis Pueyo Belío | Partido de los Socialistas de Aragón |
2011–2015 | Ricardo Laguna Belío [3] | Partido Popular |
2015–2019 | Ricardo Laguna Belío | Partido Popular |
MolimentosEditar
A suya ilesia parroquial ye adedicata a l'Asumpción de Nuestra Sinyora. D'estilo gotico tardano (sieglo XII) tien planta rectangular y tres naus desapartatas l'una de l'atra por columnas celindricas. O retablo mayor se fació en o sieglo XVIII, anque se cremó quasi de raso en 1978. Atros retablos intresants son os d'os Santos Fundadors, Inmaculata (sieglo XVIII, tamién cremato graument en o incendio de 1978), d'o Rosario (sieglo XVII), de Sant Lorient (sieglo XVI) y d'a Epifanía (sieglo XV). A ilesia ye protechita legalment dende 2002 con a suya declaración como Bien d'Intrés Cultural.[4]
Bi ha tres ermitas en Pandicosa adedicatas a Sant Salvador, Sant Per y Sant Chuan.
Entre a resta de construccions d'a villa destacan a Fuande de ro Vico d'os sieglo XIX u los puents Viello sobre o Caldarés y A Zoche sobre o río Bolatica.
Son a-saber-las as fuents (localment fuandes) que se troban arredol de Pandicosa como son Fuenfría d'Ordicuso a Fuent de Yenefrito, Escalar-La Laguna u Fuent Salata.
Presonalidatz naixitas de PandicosaEditar
- Categoría principal: Naixitos de Pandicosa.
GastronomíaEditar
BibliografíaEditar
- Toponimia Tensina. Ana María Escartín Santolaria. Ed Yalliq. ISBN 978-84-934262-5-5
Vinclos externosEditar
- Se veigan as imáchens de Commons sobre Pandicosa.
- (es) Pachina web municipal.
- (an) Pandicosa.
ReferenciasEditar
Municipios d'a comarca de l'Alto Galligo | |
---|---|
Biescas | Candarenas | Oz de Tena | Pandicosa | Samianigo | Sallent de Galligo | Yebra de Basa | Yesero |
Lugars d'o municipio de Pandicosa | |
---|---|
Os Banyos de Pandicosa | Pandicosa | O Pueyo de Tena |