Nomenclatura quimica d'os compuestos organicos

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A nomenclatura quimica d'os compuestos organicos ye un metodo de nombramiento d'os compuestos quimicos organicos seguntes recomienda[1] la Unión Internacional de Quimica Pura e Aplicata u IUPAC per as suyas siglas en anglés. Se publica en o libro Nomenclature of Organic Chemistry (dito de traza informal o Libro Azul). Idealment, tot compuesto organico posible deberba haber un nombre sobre que se puet crear una formula estructural inentivoca. Bi ha tamién una nomenclatura quimica d'os compuestos inorganicos recomendata per a IUPAC.

Ta privar luengos e tediosos nombres en a parla habitual, as recomendacions oficials d'a IUPAC no perén se siguen en a practica, treito de cuan cal amanir una definición inentivoca e absoluta ta un compuesto. Os nombres IUPAC a vegadas pueden estar mas simples que os nombres viellos, como per eixemplo, etanol, en cuenta de etilalcohol. Manimenos, ta moleculas relativament simplas, se pueden replecar de traza mas sencilla os nombres no sistematicos, que deben aprender-se chitar-lis una gollada. Sindembargo, o nombre trivial u común ye a ormino mas curto e claro e, doncas, o preferito. Istos nombres no sistematicos a sobén promanan d'una fuent orichinal d'o compuesto. Tamién, os nombre muito luengos pueden estar menos claros que as formulas estructurals.

Reglas basicas editar

De traza cheneral, os nombres oficials ta los compuestos organicos son formatos per tres partis:

  1. -1º) Prefixo -que sinyala lo numero d'atomos de carbonio d'a catena prencipal;
  2. -2º) Infixo -que sinyala lo tipo d'enlaz prencipal en a catena prencipal;
  3. -3º) Sufixo -que sinyala la función prencipal d'o compuesto organico.

Asinas, o nombre d'o compuesto CH4 ye lo metano, que a suya formación ha las tres partis: met-an-o.

Alcans u alkans editar

Os alcans, alcanos, alkans u alkanos[2] d'a catena prencipal prenen o sufixo "-án" u "-ano"[3] e se prefixan seguntes o numero d'atomos de carbonio en dita catena, siguindo uns regles estandards. Uns poquez d'entre os primers en son:

Numero de carbonios 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Prefixo Met Et Prop But Pent Hex Hept Oct Non Dec Undec Dodec Tridec Tetradec Pentadec Hexadec Heptadec Octadec Nonadec Icos

Per eixemplo, l'alcán mas simple ye o CH4, o metano, e l'alcán de diez carbonios, CH3(CH2)7CH3 se diz nonano u nonán. Os nombres d'os cuatre primers alcans promanan d'o metanol, de l'eter, de l'acido propanoico e de l'acido butirico, respectivament. A resta se nombra con un prefixo numerico griego, con as excepcions d'o nonano, que ha un prefixo latín, e d'o undecano, que ha prefixos mixtos grecolatins.

Os cicloalcans u cicloalkans son simplament prefixatos con "ciclo-": per eixemplo, o C4H8 ye lo ciclobutano (que no de trafucar-se con o buteno) e lo C6H12 ye lo ciclohexano (que no cal trafucar-lo con o hexeno).

Os alcans ramificatos se nombran como los d'a catena prencipal pero con l'adhibición d'os grupos alquilos u alkilos. Se prefixan con un numero que sinyala en qué carbonio s'adhibe dito grupo, contando dende un canto d'a catena d'alcán. Per eixemplo, (CH3)2CHCH3, comunment dito isobutano u isobután, se tracta como una catena de propano u propán con un grupo metil apegato en o carbonio d'o meyo (lo segundo), e se li da lo nombre de 2-metilpropano. Manimenos, encara que lo nombre 2-metilpropano poderba emplegar-se, ye muitismo mas facil e mas lochico clamar-lo simplament metilpropano -lo grupo metil no puet de garra traza escaír en dengún atro atomo de carbonio (dato que alarguirba la catena y esdevenirba butano, no propano) e, doncas, no i cal l'emplego d'o numero "2".

Si bi'n ha d'ambiguedat en a posición d'o substituyent, seguntes dende qué canto d'a catena d'alcán se cuenta l'uno, allora la numeración s'esliche de traza que s'emplegue o menor numero. Verbigracia, (CH3)2CHCH2CH3 (isopentano u isopentán) se diz 2-metilbutano, no 3-metilbutano.

 
Formula d'o neopentano

Si bi'n ha a-saber-las de ramificacions laterals d'un grupo alquilo u alkilo d'a mesma grandaria, as suyas posicions se deseparan con comas e lo grupo se prefixa con di-, tri-, tetra-, etc..., seguntes lo numero de ramificacions. Per eixemplo, C(CH3)4 (neopentano u neopentán) se diz 2,2-dimetilpropano. Si bi'n ha de diferents grupos, istos s'adhiben en orden alfabetico, deseparatos per comas u guions. S'usa la catena mas luenga posible; asinas, se diz 3-etil-4-metilhexano en cuenta de 2,3-dietilpentano, encara que amos describan estructuras equivalents. D'os prefixos di-, tri-, etc... no se'n ha cuenta a la hora d'ordenar alfabeticament as catenas laterals (verbigracia, 3-etil-2,4-dimetilpentano, no 2,4-dimetil-3-etilpentano).

Alquens u alkens editar

 
eixemplo d'alkens

Os alquens, alquenos, alkens u alkenos[2] d'a catena prencipal prenen o sufixo "-én" u "-eno"[4], conchuntament con un infixo numerico que sinyala la posición d'o carbonio con o menor numero ta cada enlaz dople en a catena: CH2=CHCH2CH3 ye but-1-én u but-1-eno. Multiples enlaces doples prenen a forma -dieno, -trieno, etc..., con o prefixo d'a catena rematando en una "a" extra. CH2=CHCH=CH2 ye buta-1,3-dieno u buta-1,3-dién. Os isomers cis e trans simples pueden sinyalar-se con os prefixos cis- u trans- respectivament; cis-but-2-eno, trans-but-2-eno. Manimenos, cis- u trans- resultan descriptors relativos. Ye una convención d'a IUPAC describir toz os alkens con os descriptors absolutos Z- (mesmo costato) y E- (costato oposato) siguindo los regles de Cahn-Ingold-Prelog.

Alquins u alkins editar

 
Etino e propino

Os alquins, alquinos, alkins u alkinos[2] se nombran meyant o mesmo sistema, con o sufixo "-ín" u "-ino"[5] ta sinyalar un enlaz triple: etino u etín (acetileno u acetilén), propino u propín (metilacetileno u metilacetilén).

Hidrocarburos editar

Grupos funcionals editar

Orden de preferencia ta cada grupo editar

Nomenclatura común - nombres trivials editar

Ions editar

Referencias editar

  1. (en) The Commission on the Nomenclature of Organic Chemistry Varun kedia (1971) [1958 (A: Hydrocarbons, and B: Fundamental Heterocyclic Systems), 1965 (C: Characteristic Groups)]. Nomenclature of Organic Chemistry (3ª edición, combinata). Londres: Butterworths. ISBN 0-408-70144-7. (En anglés)
  2. 2,0 2,1 2,2 Seguntes a gramatica de l'Academia de l'Aragonés, "lo grafema k s'utiliza en parolas de procedencia no romanica"; e lo lexema "alk-" promana d'a luenga arabe, d'a parola القالي.
  3. Os sufixos -án u -ano se consideran alofonos.
  4. Os sufixos -én u -eno se consideran alofonos.
  5. Os sufixos -ín u -ino se consideran alofonos.