Idioma aleutiano
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Aleutiano Unangan | ||
|---|---|---|
| Atras denominacions: | Aleuta | |
| Parlau en: |  Islas Aleutianas y Islas Pribilof (Alaska) Islas d'o Comandant (Krai de Kamchatka)
| |
| Rechión: | {{{territorios}}} | |
| Etnia: | {{{pueblo}}} | |
| Parladors: | Entre 150 y 500 | |
| Posición: | {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996) | |
| Filiación chenetica: | Esquimalaleutiana Aleutiana |
|
Estatus oficial
| ||
| Oficial en: | Garra país | |
| Luenga propia de: | {{{propia}}} | |
| Reconoixiu en: | {{{reconoixiu}}} | |
| Regulau por: | Sin regular | |
Codigos
| ||
| ISO 639-1 | ||
| ISO 639-2 | ale | |
| ISO 639-3 | [1] | |
| SIL | ale | |
 Extensión de l'aleutiano
| ||
L'aleutiano[1] ye una luenga d'o filo esquimalaleutiano, charrata en o estreito de Bering, entre Rusia y lo estato nortamericano d'Alaska.
Filiación editar
L'aleutiano ye clasificato como a sola luenga d'un grupo, l'aleutiano, que forma chunto a las variedaz esquimals o filo d'as luengas esquimalaleutianas.
Estructura d'a luenga editar
Grafía editar
O sistema d'escritura ye l'alfabeto latino.
En o sieglo XIX, l'alfabeto que s'emplegó ta escribir a luenga yera una adaptación de l'alfabeto cirilico feita per Sant Inocencio d'Alaska.
Morfosintaxi editar
L'aleutiano no ye una luenga ergativa.
L'orden sintactico d'a oración ye de subchecto + obchecto + verbo, como en as altras luengas d'o filo.
Historia d'a luenga editar
Aspectos socioculturals editar
Situación cheografica editar
A luenga se localiza en a francha d'o estreito de Bering, principalment en as islas Aleutianas, as islas Pribilof y parte d'a peninsula d'Alaska a l'ueste d'a baía de Stepovak. Istos territorios perteneixen a Alaska, estato d'os Estaus Unius. A luenga ye charrata tamién en as islas Commander u Komandor, politicament rusas.
Situación social editar
Una cifra imprecisa d'entre 150 y 500 personas la charran, mas que mas en a variedat oriental. A gran mayoría ye bilingüe, sobretot en anglés.
A luenga corre periglo d'amortar-se en iste sieglo, si bien o Centro d'as Luengas Nativas d'Alaska ha feito un poder ta promover-la.
Variación diatopica (Dialectolochía) editar
A luenga conta con dos variedaz prencipals: l'aleutiano occidental u atkano, charrato en l'isla d'Atkan y en as islas Komandor u Commander; y l'aleutiano oriental, charrato en as Aleutianas orientals, as Pribilof y la peninsula d'Alaska.
En l'aleutiano occidental se troban os dialectos d'Attu, de l'isla de Bering y de l'isla de Copper (u Medniy). En l'aleutiano oriental se troban os dialectos d'Unalaska, de Belkofski, d'Akutan, d'as islas Pribilof, de Kashega y de Nikolski.
Literatura editar
En 1824, o mosen d'a Ilesia ortodoxa rusa, Ioann Veniaminov, qui mas tarde se convertiría en San Inocent Veniaminov, plegó en Unalaska y n'estudió la variedat aleutiana. Rancando de l'alfabeto cirilico, creyó una ortografía ta la luenga, tradució lo Evanchelio de Sant Mateu y belaltras obras relichiosas a l'aleutiano y publicó una gramatica de l'aleutiano oriental en 1846. As obras relichiosas se traducioron con l'aduya de dos amigos de Veniaminov, os dos charradors nativos d'aleutiano: o capecero de Tigalda, Ivan Pan'kov, y lo mosen d'Atka, Iakov Netsvetov, que escribiría un diccionario de l'aleutiano atkano. Dimpués que s'imprentasen as obras de Veniaminov, bellas feguras relichiosas s'intresoron per estudiar y rechistrar l'aleutiano con a fin d'aduyar a los pedricadors ortodoxos rusos en o suyo quefer de misioners.
En o decenio de 1930, dos aleutianos nativos estioron os autors d'obras que se consideran grans trangos entadebant en o emplego de l'aleutiano como luenga literaria. Afinogen K. Ermeloff escribiba lo relato d'un naufrachio en o suyo propio idioma, mientres que Ardelion G. Ermeloff anotaba en ixos anyos un diario personal. Devez, o lingüista Melville Jacobs replegó bels textos nuevos de Sergei Gollei, un charrador d'aleutiano atkano que yera hespitalizato.
Referencias editar
- ↑ (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.