Idioma crovate
Idioma crovate hrvatski jezik | ||
---|---|---|
Atras denominacions: | {{{atras denominazions}}} | |
Parlato en: | Croacia y Bosnia | |
Rechión: | {{{rechión}}} | |
Parladors: | 5,5 millons | |
Posición: | {{{rank}}} (Ethnologue 1996) | |
Filiación chenetica: | Eslava |
|
Oficial en: | ![]() Bosnia Burgenland Caraşova Molise | |
Luenga propia de: | {{{propia}}} | |
Reconoixito en: | ![]() | |
Regulato por: | Croato institute la lingua | |
ISO 639-1 | hr | |
ISO 639-2 | hrv/scr | |
ISO 639-3 | {{{iso3}}} | |
SIL | hrv | |
Idioma crovate (en crovate "hrvatski jezik" /xř̩ʋaːtskiː/) ye o nombre que recibe oficialment a variant estandarizada d'o continuum dialectal serbo-crovate que fan servir os crovates en Croacia, en Bosnia y Herzegovina, en a provincia serbia de Voivodina y atros estaus mugants. Ye a luenga oficial de Croacia y una d'as luengas oficials de Bosnia y Herzegovina. O standard crovate se basa en a parla d'Herzegovina, que fa part d'o dialecto štokavián, a l'egual que os standars d'as "lenguas" serbia, montenegrina y bosniaca, tamién denominacions locals de variants estandarizadas d'o serbo-crovate. Muitos d'os parlants nativos no son comodos con a denominación "serbo-crovate" y prefieren as denominacions relativas a las nacionalidatz a las que perteneixen. O idioma crovate ye una luenga eslava meridional que s'escribe en alfabeto latín con uns diacriticos ampraus d'o checo.
VariantsEditar
Bi ha tres dialectos en o idioma crovate:
- O štokavián u xtokavián (štokavski).
- O kajkavián u kaikavián (kajkavski).
- O čakavián u chakavián (čakavski).
As migracions d'o sieglos XVI y XVII facioron que o štokavián s'estendillase enta l'ueste a costa d'os atros dos dialectos.
En zaguerías d'o sieglo XIX o štokavski fue esleito como luenga estandar por estar común pa totas as nacionalidatz yugoslavas.
O estandar štokavski que escriben y parlan oficialment os crovates se diferencia d'o estandar que escriben y parlan os serbios en a prenunciación d'una antiga vocal eslava (por eixemplo vreme se prenuncia en štokavski crovate vrijeme). As parlas que pronuncian estas parolas con o diftongo -ie- se dicen iyekavianas, as que presentan una sola e se dicen ekavianas. Tamién bi ha diferencias lexicas como krup, ladfca y papir, cheosinonimos de hleb, fioka y hartija (“pan”, “caixón”, “papel” en štokavski serbio).
Ye notable que en o standard crovate se prefiera l'uso de parolas d'orichen latín como val ("onda marina") en oposición a formas eslavas presents en o standard servio como talas.
En a formación de neolochismos o standard crovate tamién s'ha distanciato d'o standard servio prenendo formas como vodic en oposición a lo serbio hidrogen.
Proceso d'estandarizaciónEditar
Os crovates escribiban con alfabeto latín en os dialectos propios štokavián de Dalmacia y kajkavián de Croacia central (una zona que recibiba o nombre de "Croacia" quan as atras rechions principals, Dalmacia y Eslavonia se nombraban a part). Dende a baixa Edat Meya tardana dica o sieglo XVII as dinastías de principes (banovi) d'os Zrinki y os Frankopan gobernaban en a mes gran part d'a semiautonoma Croacia. Enta o sieglo XVII as dos familias preboron d'unificar Croacia culturalment y lingüistica escribindo una mescla d'os tres principals dialectos y dicindo-ne "Crovate", "Dalmata" y "Eslavonián". Encara se fa servir en partz d'Istria, que esdevinió una crucillada de diferents mezclas de čakavián con dialectos ekavians, iyekavians y ikavians. Tan y mientres, en o sieglo XVI y XVII a parla štokaviana de Dubrovnik tenió un progreso literario en o marco d'a Republica de Ragusa.
A forma més standarizada combinaba o dialecto kajkavián con a pronunciación ikaviana y esdevinió a luenga de l'administración y d'os intectuals dende Istria dica o norte d'as compleganzas d'os ríos Drava y Mura pasando por a costa dalmata.
Este luengache ye representau culturalment en o sieglo XVII por as edicions de "Adrianskoga mora sirena" ("Sirena d'a mar Hadriana") de Petar Zrinski y "Putni tovaruš" ("Escolta viachera") de Katarina Zrinska.
Manimenos, este primer renaiximiento lingüistico en Croacia fue aturau por as execucions de Petar Zrisnki y Fran Krsto Frankopan por orden de Leopoldo I en Viena en 1671. A causa d'esto a elite crovate d'o sieglo XVIII fue deixando de fer servir este standard crovate mesclau, que fue substituito por o neo-štokavián.
A primers d'o sieglo XIX Ljudevit Gaj prenió o treballo de normalizar a luenga d'os crovates y prenió como referencia a parla štokaviana de Croacia Dubrovnik y no o kajkavián de Zagreb. En l'actualidad o kajkavián se mantién y se charra en ciudatz grans pero o čakavián ha retaculau muito debant d'a expansión d'una luenga standard crovate basada en o stokavián.
Alfabeto latín en crovateEditar
A a | B b | C c | Č č | Ć ć | D d | Đ đ |
Dž dž | E e | F f | G g | H h | I i | J j |
K k | L l | Lj lj | M m | N n | Nj nj | O o |
P p | R r | S s | Š š | T t | U u | V v |
Z z | Ž ž | (i+e=ie) | (r+r=ŕ) |
Pai nuestro / Oče našEditar
Idioma aragonés:
- Pai nuestro, que yes en o cielo, santificato siga o tuyo nombre; vienga ta nusatros o reino tuyo; y se faiga la tuya voluntat en a tierra como en o cielo. O pan nuestro de cada día da-lo-mos huei; perdona las nuestras faltas, como tamién nusatros perdonamos a os que mos faltan; no mos dixes cayer en a tentación y libera-mos d'o mal. Amén!
Idioma crovate:
- Oče naš koji jesi na nebesima, sveti se ime tvoje Dođi kraljevstvo tvoje, Budi volja tvoja kako na nebu tako i na zemlji. Kruh naš svagdanji daj nam danas i otpusti nam duge naše kako i mi otpuštamo dužnicima našim, ne uvedi nas u napast, nego izbavi nas od zla. Amen!
Se veiga tamiénEditar
Vinclos externosEditar
- (es) Vocabulario basico crovate con locucions
- (en) Ethnologue.org (informe etnolóchico).
- (en) Croatian language Luenga croata en a pachina oficial de Croacia
- (es) Luenga croata