Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Hemiptera
Pyrrhocoris apterus, popularment conoixida como chinche.
Denominacions populars
Hemipteros
Dende o permiano
Clasificación cientifica
Eukaryota
Animalia
Arthropoda
Insecta
Neoptera
Paraneoptera
Hemiptera
Descripción
Hemiptera
L., 1758

Os hemipteros (pronunciau /emi'teɾos/~/emid'teɾos/; cientificament Hemiptera -en latín-) son una orden d'insectos neopteros que comprende d'entre 50.000 y 80.000 especies diferents en tot o mundo[1], agrupadas en cuatro subordens, que se caracterizan por tener en común a estructura d'as partes bucals que gosan fer servir ta zurrupar a sapia d'as plantas u atras substancias liquidas.

A orden comprende una gran cantidat d'insectos, d'entre os cuals i ha prototipos muit conoixius y frecuents en as nuestras latituz, como as chinches, os ferfez, as cucas d'o polecón u os zapaters d'augua.

O cultismo «hemiptero» se forma de dos radices etimolochicas: o prefixo hemi-, que significa «meyo», y a voz griega «πτερος» ("pteros"), «ala», con o significau de «os que tienen meyas alas» u «a metat d'as alas», en referencia a la peculiar estructura d'as alas de cualques subgrupos que fuen os que sirvión ta describir a la orden orichinalment (os heteropteros).

Morfolochía editar

A caracteristica definidera d'os hemipteros ye l'adaptación d'as suyas partes bucals ta formar un aparello de succión con o cual s'alimentan de substancias liquidas, ya sía sapia de plantas u fluidos corporals d'atros animals.

Iste aparello bucal recibe o nombre d'estilet, y actua como una trompa ta zorrupar. Se forma con a as mandiblas y as maxilas fusionadas, rematau con una estructura queratinosa cortadera que permite fer a primer incisión en o substracto a on l'animal tiene intención d'alimentar-se. Tienen tamién una potent musculatura de succión, que fa de bomba ta absorber os liquidos, un percibario, y una saliva de composición modificada, con firme presencia d'enzimas dichestivos que segregaus a traviés de l'estilet permiten pre-dicherir u aduyar a licuar l'alimento d'antes de zorrupar-lo.

As antenas d'os hemipteros son tipicament de cinco artillos,[1] anque bel subgrupo en puede tener mas largas. As patas tienen tres tarsos.

Unatra caracteristica, anque ista no se troba si que en a suborden Heteroptera, ye a presencia d'un primer par d'alas partidas, o que les da nombre a toz os hemipteros. O primer par d'alas d'os heteropteros tienen una primer parte tierca y robusta, fuertement queratinizada, que recuerda a os elitros d'os escarabachos, y de feito se conoix como hemielitro. O segundo par d'alas ye plenament membranoso, anque mas curto que o primero. Os hemipteros esternorrincos y os auquenorrincos no tienen hemielitros, y por cuentas d'ixo presentan os dos pars d'alas (si en tienen) de tot mimbranosos y mas u menos funcionals. En toz os casos, o segundo par d'alas (si i ye) ye mas curto que o primero, y gosa quedar amagau debaixo de l'atro cuan o insecto ye posau.

No toz os hemipteros tienen alas, y en os casos a on que no en i hai se considera que ye como consecuencia d'una perda evolutivament tardana.[1] Quiere dicir que os antipasaus en teneban, pero as especies actuals as han perdiu.

Metamorfosi editar

 
Nezara viridula, una chinche heteroptera.

Unatra caracteristica d'os hemipteros ye que todas as especies tienen metamorfosi incompleta u hemimetabola, o que quiere dicir que eclosionan d'o uevo ya con una forma que asemella a l'adulto (a nimfa) por cuentas de fer-lo con forma larval.

En as especies alaígas, as nimfas no tienen alas, y istas les amaneixen en as zagueras ecdisis d'antes d'adubir a forma adulta u imago.

Subordens editar

Tradicionalment s'ha clasificau a os hemipteros en dos subordens: Heteroptera (os heteropteros) y Homoptera (os homopteros). Manimenos, ista clasificación ha estau muit discutida por diferents autors, sobre tot dende que as prebas cheneticas han contribuiu a demostrar que os homopteros podrían estar un taxon parafiletico; ixo ye, que os diferents grupos d'hemipteros historicament concabius en a dita suborden no tendrían antipasaus comuns que no fuesen comuns tamién con os heteropteros.

Hemiptera

- Heteroptera


Homoptera

- Auchenorrhyncha



- Sternorrhyncha





Segunte a sistematica cladistica, que aglutina criterios morfolochicos y de filochenia, os heteropteros son un clado monofiletico, o que quiere dicir que tienen un solo antipasau común, mientres que os homopteros son un clado parafiletico (no tienen un solo antipasau en común). En o siguient cladograma (basau en Sorensen et al.[2]) se muestra ista propuesta de clasificación, a on que as sobordens se marcan en mayuscula.

Hemiptera

- STERNORRHYNCHA


Euhemiptera

- CLYPEORRHYNCHA


Neohemiptera


- ARCHAEORRHYNCHA


PROSORRHYNCHA

- Peloridiomorpha



- Heteroptera








Imáchens editar

Referencias editar

  1. 1,0 1,1 1,2 (en) Hemiptera... it's a bugs life, consultau o 4 d'agosto de 2012
  2. (en) Sorensen J. T., Campbell B. C., Gill R. J. & Steffen-Campbell J. D., 1995. Non-monophyly of Auchenorrhyncha ("Homoptera"), based upon 18S rDNA phylogeny: eco-evolutionary and cladistic implications with pre-Heteropteroidea Hemiptera (s.l.) and a proposal for new monophyletic suborders. Pan-Pacific Entomologist, 71(1): 31-60

Vinclos externos editar