Unión Polaco-Lituana

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Unión Polaco-Lituana ye un termin que se fa servir pa referir-se a l'alianza que formoron o Reino de Polonia y o Gran Ducau de Lituania baixo un mesmo monarca en unión personal dende a Unión de Krewo en 1385 y que condució a la creyación d'a Republica d'as Dos Nacions en a Unión de Lublin (1569). En 1386 se desvinió o casamiento reyal d'Eudovichis, filla d'o rei de Polonia Loís d'Anchú y lo gran duque Jogaila. Jogaila se converte a lo catolicismo y fue esleito rei de Polonia con o nombre de Ladislau II Jagellón. Os lituanos y os polacos s'heban unito pa fer frent un enemigo común, a Orden Teutonica y teneban como enemigos comuns tamién a os tartaros d'a Mar Negra. En 1399 muere Eudovichis y o tractau de Vilna de 1401 establió o mantenimiento indefinito d'a unión personal entre Polonia y Lituania. Ye o prencipio d'a Unión Polaco-Lituana, en a que se respectaban as diferencias entre os dos estatos, que yeran gobernatos por o mesmo rei. Esta nueva entidat representó en a suya epoca una potencia important.

Polonia y Lituania en 1387

En o reinato de Ladislau II Jagellón (1386-1434) os polacos, lituanos y rutens vencen a los caballers teutonicos (que heban ocupato Samotichia) en a Batalla de Tannemberg (1410). Baixo o reinato de Vytautas o Gran Ducau de Lituania s'extendilla dica plegar a la costa d'a Mar Negra.

Casimiro IV reinó dica 1492 y refirmó revueltas contra os caballers teutonicos: d'os nobles polacos en Pomerelia, d'os burgueses de Prusia y d'os marins de Dantzig, (1454-1466) a guerra d'as trece anyatas, que remata por a tractau de Torún, por o que Polonia recupera l'acceso a la Mar Baltica: a Orden Teutonica esdeviene vasalla d'o rei de Polonia y ha de ceder Pomerelia, Dancig y Varmia (Ermland).

L'apocheu d'a Unión Polaco-Lituana contina en o sieglo XVI. En ixe sieglo as amenazas exteriors, (alemans y tartaros) son poco importants. A dinastía de Jogaila a sobén reina tamién en Hongría. En o extenso estato polaco-lituano bi ha una estabilidat y coexistencia entre catolicos, ortodoxos, protestants y chodigos. En o plan cultural bi ha una florata cultural, con penetración d'influencias d'o renaiximiento italiano. A nobleza rutena y lituana se polonizan.

A fins d'o sieglo XVI a Unión Polaco-Lituana encomienza a perder a hechemonía en Europa Centro-Oriental por a presencia en a escena de dos potencias que son puyando: l'Imperio Otomán y Moscovia, futuro Imperio Ruso.

En a zona d'a Baltica a Orden Teutonica remata de desapareixer por a secularización da Orden en 1525, convertindo-se o suyo gran mayestre en duque de Prusia y vasallo d'o rei de Polonia. En Livonia a solución se retrasa y Iván lo Terrible la invaden ocupando en 1558 Narva y Dorpat. En 1561 se decide un reparto: o grant mayestre Kettler se converte en duque de Curlandia y vasallo d'o rei de Polonia, o estato polaco-lituano s'anexiona a parte central (dita Livonia), y Suecia fa lo mesmo con Estonia, y Dinamarca con a isla de Osel, quedando pendient forachitar a los ocupants rusos.

En textos oficials escritos en a scripta aragonesa no trobamos mencions a la Unión Polaco-Lituana, pero sí en a traducción aragonesa d'o "Libro d'as Marabillas d'o Mundo" de Chuan de Mandevilla como "Reino de Cracovia y de Lituania":

Et si he seido enlas otras t(ier)ras comarq(u)antes en este costado / como enla t(ier)ra de Rusia / enla t(ier)ra de niflan / et en(e)l Regno de Craco & de letto / Et en(e)l Regno de Rastan et en muchos ot(r)os logares enlas marq(u)as /

Bibliografía editar