Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O termín pounamu fa referencia a cuantos tipos de chemmas de nefrita de chade, bowenita u serpentinita de gran dureza, durabilidat y valura que se troban a o sud de Nueva Zelanda. Pounamu ye o nombre que se da a istas rocas en maorí, mientres que en anglés neozelandés gosan conoixer-se chenericament como greenstone (literalment piedra verda).

Hei matau de pounamu
Hinepare, muller d'a tribu Ngāti Kahungunu con un hei-tiki de pounamu en o cuello

Bi ha dos sistemas ta clasificar o pounamu. Cheolochicament, ista roca puet incluyir-se en as tres categorías debanditas, encara que os maorís clasifican a o pounamu por a suya apariencia.[1] As clasificacions prencipals son kawakawa, kahurangi, īnanga y tangiwai. As tres primeras son nefrita de chade, mientres que tangiwai ye una mena de bowenita.[2]

  • O īnanga pounamu prene o suyo nombre d'un peix d'augua dulza (Galaxias maculatus) y ye de color blanca-perla u verda-grisa, variando de translucido a opaco.[3]
  • O kahurangi pounamu ye muit translucido y tien una color verda prou vivida. O suyo nombre se debe a la claridat d'o cielo y ye a variedat mas rara de pounamu.[4]
  • O kawakawa pounamu se troba en diferents tonalidaz, gosa levar manchas d'atros tonos y prene o suyo nombre d'as fuellas d'un árbol local dito kawakawa (Macropiper excelsum). It is the most common variety of pounamu.[5]
  • O tangiwai pounamu ye claro como un veire, encara que con un gran rango de tonalidaz. O suyo nombre viene d'a palabra ta denominar a las glarimas provenients d'una gran pena.[6]

En a luenga moderna s'emplega pounamu cuasi siempre ta fer referencia a la variedat de nefrita de chade. O pounamu se troba por un regular en ríos de zonas especificas d'a Isla d'o Sud en rocas u piedras mayors. Ye dificil d'identificar o pounamu sin crebar ditas rocas.

Significau ta os maorís editar

O pounamu chuga un papel important en a cultura maorí. Ye considerau como un taonga (tresoro) y por ixo ye protechiu baixo o tractau de Waitangi. O "pounamu taonga" puya o suyo "mana" (prestichio) en pasar d'una cheneración a un atra. Os "taonga" con mayor valura son aquels que han conoixiu historias de muitas cheneracions anteriors. Se creye que istos tienen o suyo propio mana y por ixo son daus a sobén como regalo ta zarrar tractos importants.

O pounamu taonga incluye ainas como o toki (ixuelas), o whao y o whao whakakōka (sincels), o ripi pounamu (cutiellos), rascadors, punchons, martiellos de piedra y espirallos. Tamién bi ha ainas de cazata fabricadas d'iste material como o matau (anzuelo), puntas de lanza u o kākā poria (aniello ta prener muixons); armas como o mere (maza de luita); y adornos como colgants (hei-tiki, hei matau y pekapeka), pendients (kuru y kapeu) y broches.[7][8] Os obchectos de pounamu se fan servir por razons tanto practicas como ornamentals y a vegadas se fan servir nomás como choyas (hei kakï) mesmo dimpués de que deixan de fer-se servir como ainas.[9]

O pounamu se troba nomás en a Isla d'o Sud de Nueva Zelanda, que ye conoixida en maorí como Te Wai Pounamu ("A [tierra] de l'augua d'a piedra verda") u Te Wahi Pounamu ("O puesto d'a piedra verda").

Uso moderno editar

A choyería y atros obchectos decorativos feitos d'oro y pounamu yeran particularment de moda en a Nueva Zelanda victoriana y eduardiana d'os zaguers anyos d'o sieglo XIX y primerias d'o sieglo XX.[10][11] Contina estando popular entre os neozelandeses y ye un regalo que gosa fer-se a os visitants y a os neozelandeses que se trasladan a vivir difuera d'o país. Viggo Mortensen, Aragorn en O Sinyor d'os Aniellos, levaba un hei matau d'iste material en o suyo cuello.

Referencias editar

  1. (en) "Pounamu – An iconic stone". Kura Pounamu Treasured stone of Aotearoa New Zealand. Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa. http://collections.tepapa.govt.nz/exhibitions/pounamu/segment.aspx?irn=1960. 
  2. (en) Keane, Basil (2 de marzo de 2009). "Pounamu – jade or greenstone – Pounamu – several names". Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Ministry for Culture & Heritage. http://www.teara.govt.nz/EarthSeaAndSky/MineralResources/PounamuJadeOrGreenstone/1/en. 
  3. (en) "Inanga pounamu". Kura Pounamu Treasured stone of Aotearoa New Zealand. Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa. http://collections.tepapa.govt.nz/exhibitions/pounamu/ArtWorks.aspx?pirn=1962. 
  4. (en) "Kahurangi pounamu". Kura Pounamu Treasured stone of Aotearoa New Zealand. Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa. http://collections.tepapa.govt.nz/exhibitions/pounamu/ArtWorks.aspx?pirn=1963. 
  5. (en) "Kawakawa pounamu". Kura Pounamu Treasured stone of Aotearoa New Zealand. Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa. http://collections.tepapa.govt.nz/exhibitions/pounamu/ArtWorks.aspx?pirn=1964. Retrieved 21 November 2010. 
  6. (en) "Tangiwai pounamu". Kura Pounamu Treasured stone of Aotearoa New Zealand. Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa. http://collections.tepapa.govt.nz/exhibitions/pounamu/ArtWorks.aspx?pirn=1965. 
  7. (en) "Pounamu taonga". Collections Online. Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa. http://collections.tepapa.govt.nz/search.aspx?advanced=colCollectionType%3a%22Taonga+Maori%22+colMaterials%3a%22pounamu%22+colCollectionGroup%3aCH&imagesonly=on. Retrieved 25 November 2010. 
  8. Keane, Basil (2 de marzo 2009). "Pounamu – jade or greenstone – Implements and adornment". Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Ministry for Culture & Heritage. http://www.teara.govt.nz/en/pounamu-jade-or-greenstone/4. Retrieved 21 November 2010. 
  9. (en) http://collections.tepapa.govt.nz/Publication/3154
  10. (en) "Pounamu – a special gift". Kura Pounamu Treasured stone of Aotearoa New Zealand. Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa. http://collections.tepapa.govt.nz/exhibitions/pounamu/ArtWorks.aspx?pirn=1993. Retrieved 21 November 2010. 
  11. "Pounamu items from the history collection". Collections Online. Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa. http://collections.tepapa.govt.nz/search.aspx?advanced=colCollectionType%3a%22History%22+colMaterials%3a%22pounamu%22+colCollectionGroup%3aCH&imagesonly=on. Retrieved 21 November 2010. 

External links editar