Pardina

tipo de finca rural que comprende una casa
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo tracta sobre a pardina como finca rustica. Ta altros usos d'o termin «pardina» se veiga Pardina (desambigación).

Una pardina, tamién conoixida como un mas en a parlas de Ribagorza, ye un tipo de finca rural que comprende una casa[1][2][3] con a que s'agrupa bellas bordas, corrals y belaltros edificios auxiliars arredol d'ella, y que permitiba cualque grau d'autarquía economica a los suyos habitants.

A casa de Fontanal, en o municipio d'a Buerda. Una pardina altoaragonesa.

Historicament, as pardinas chugaban un paper important en a colonización de tierras, en a roturación de campos ta meter-los en cultura, y en a transformación d'o paisache. Actualment, en bels contextos cheograficos, o termin pardina puede implicar que l'asentamiento sia deshabitau, anque ista implicación no ye cheneral en tot Aragón.

Significaus d'o termin editar

En Aragón, anque o significau mas común ye lo de casa sola en una propiedat rustica, tamién s'emplega en diferents zonas a palabra pardina ta definir belaltras cosas.

S'ha de destacar a comarca de Ribagorza, en a que significativament se diz «mases» a iste tipo d'asentamientos, y a on que se reserva lo termin pardina ta referir-se a partidas de campos sin necesidat de que i haiga d'haber garra edificio.[1] L'autor benasqués Ángel Ballarín, en o suyo diccionario d'o dialecto benasqués, i diz que o significau que se le da en a val de Benás ye muito mas limitau que no en aragonés cheneral, en no fendo referencia sique a una partida (de prau u campo) deseparada d'a resta de campos por bella selva u corso d'augua.[4]

Con significaus d'iste tipo, desvinclaus d'a presencia u no d'edificios en a finca, tamién han replegau a palabra bels autors como Rafael Andolz[5] u Juan Moneva,[1] anque iste zaguer ya sinyalaba la presencia obligada, si no en o present necesariament en o pasau, de bella construcción habitada en a partida.[1] Unaltra obra clasica en a lexicografía aragonesa, o Nuevo Diccionario Etimológico Aragonés de mosén José Pardo Asso (1938), ya definiba una pardina como:

1. Desploblau, ixo ye, erial u puesto que en belaltro momento teneba población.
2. Labor u facienda en o mont con casa-habitaclo, paixencias y arbolau, cheneralment.
 
O mesón de Fuevola. Os mesons u vendas son un tipo de pardinas, en as que se daba hospedache.

L'uso d'a palabra, lo menos en a comarca de Sobrarbe, incluye clarament a presencia d'una casa en a finca. Con iste significau gosa amaneixer en os escritos d'autors d'ixa comarca, como Severino Pallaruelo, y s'ha replegau explicitament asinas en o Vocabulario aragonés de Labuerda - A Buerda (Sobrarbe) de Mariano Coronas (2007).[2]

En Sos d'o Rei Catolico, en Cinco Villas, tamién s'ha documentau en o sentiu d'incluir necesariament una población,[3] anque en iste caso no s'especifica que o numero de casas haiga d'estar por obligación d'una sola, mientres que en Fago (val d'Ansó) lo significau ye identico a'l que tiene en Sobrarbe.[7] En a cuenca d'o río Asabón y en o norte de Cinco Villas, mesmo que en zonas colindants d'a Chacetania, siempre fa referencia a bel puesto habitau, que hue por un regular ye albandonau, y que d'antes mas mesmo podría haber estau un lugar.

Etimolochía editar

A importancia historica d'iste tipo d'hábitats se plasma en a suya presencia en textos aragoneses medievals, y asinas amaneix en un texto en baixo latín, datau en 948 dC, con elementos romances. Por ixo, a etimolochía d'a palabra «pardina» s'ha discutiu a-saber-lo.

Pardo Asso la feba remontar a formas deminutivas d'as palabras aragonesas «barda» u «prato»,[6] anque ista solución pareix que resulta simplista. Bels autors tamién han compartiu a opinión de que vendria de <*PRATINA, forma deminutiva de <PRATUS.

A etimolochía acceptada por mas autors ye a que diz que dimanaría de <*PARIETINA, diminutivo de <PARIES, PARIETIS, que significa «paret». Ista ye, por eixemplo, a etimolochía que da como valida la Real Academia de la Lengua Española en o suyo diccionario.[8]

Una tercera posibilidat, dada por E. Fernández Vicente, ye que vienga de <*PRAEDIA,[9] un plural neutro que indica «puesto con praus».

Imáchens editar

Se veiga tamién editar

Referencias editar

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 (es) MONEVA y PUYOL, Juan, Vocabulario de Aragón (inedito dende 1924); Xordica Editorial. Zaragoza, 2004. ISBN 84-88920-97-0
  2. 2,0 2,1 (es) CORONAS CABRERO, Mariano, Vocabulario aragonés de Labuerda-A Buerda (Sobrarbe); Xordica Editorial. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-96457-23-2
  3. 3,0 3,1 (es) GIL, Antón Chusé, Léxico aragonés de Sos del Rey Católico; Crica d'Edizions. Zaragoza, 1999. ISBN 84-930635-0-9
  4. (es) BALLARÍN CORNEL, Ángel, Diccionario del benasqués; Zaragoza, 1978. Consultable en linia a traviés de (an)(es)(en) Diccionario del benasqués. Consultau o 8 de mayo de 2011
  5. (an)(es) ANDOLZ CANELA, Rafael, Diccionario Aragonés, Aragonés-Castellano Castellano-Aragonés (5ena ed.); Mira Editores. Zaragoza 2004. ISBN 84-8465-160-6
  6. 6,0 6,1 (es) PARDO ASSO, José, Nuevo diccionario etimológico aragonés (voces, frases y modismos usados en el habla de Aragón) (Ed. facsímil); Institución «Fernando el Católico» + Diputación Provincial de Zaragoza + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2002. ISBN 84-8094-101-4
  7. (es) BARCOS, Miguel Ánchel, El Aragonés Ansotano: estudio lingüístico de Ansó y Fago; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-058-0
  8. (es) Edición en linia d'o DRAE; consultada o 8 de mayo de 2011.
  9. (es) FERNÁNDEZ VICENTE, Eloy (coord.), Historia de Aragón. La Esfera de los Libros. Madrit, 2008. ISBN 978-84-9734-722-8. pachina 179.