Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Ta atros emplegos d'o toponimo Novallas se veiga Novalla (desambigación).

Novallas (Novallas en castellano) ye un municipio aragonés d'a provincia de Zaragoza, situato en a comarca de Tarazona y Moncayo.[1]

Novallas
Municipio d'Aragón
Bandera Escudo d'armas

Novallas y Moncayo.
Entidat
 • País
 • Provincia
 • Comarca
Municipio
 Aragón
 Zaragoza
Tarazona y Moncayo
Partiu chudicial Tarazona
Superficie 11,3 km²
Población
 • Total

846 hab. (2013)
Altaria
 • Meyana

425 m.
Distancia
 • 90 km
 • 6 km

enta Zaragoza
enta Tarazona
Alcalde Honorio Jesús Fernández Cornago
Codigo postal 50510
Chentilicio novallero
Parroquial
 • Diocesi
 • Arcipestrau

Tarazona
Tarazona
Coordenadas
Novallas ubicada en Aragón
Novallas
Novallas
Novallas en Aragón
Web oficial

A suya población ye de 885 habitants (2008) en una superficie d'11,3 km², con una densidat de población de 78,32 hab/km².

Parla editar

En Novallas se parla o mesmo castellano con aragonesismos que en toz os lugars d'a redolata, tanto en Aragón como en Navarra. Se conoix un texto alchamiato provinient de Novallas con fonetica ya prou castellana pero con conservación d'a F- inicial como herencio d'a fonetica aragonesa: [2]

i dame con-ella arrizqui halāl i bueno / i dame d-ella criaturas buenas
‘Alī , / no t-eches con tu mujer d-aky-a que ayas / dīcho «Bi-smi-llāhi r-rahmani r-rahī i», / i si no lo diras sera el-Aššaytān / aparçero en la criatura.
Yā ‘Alī, / no mires a la natura de la mujer la ora / del conçebir con-ella, i si lo faras / i judgara Allāh entre vosotros / criatura sera trabado de la lenwa. //
Yā ‘Alī, no t-eches con tu mujer / si a ella no plaze, si lo faras i judgara Allāh / entre vosotros criatura sera / desobidiente a vosotros.
Yā ‘Alī, no t-eches con tu mujer debǎso de arbol fruytible, si lo faras / i judgara Allāh entre vosotros / criatura sera macho i fembra.
Yā ‘Alī, no t-eches con tu mujer en-el perche / de casa, si lo faras i judgara Allāh» //

Como aragonesismos tenemos faras, fembra, aparçero, desobidiente, perche, la ora, d-aqui-a que, natura y trabado). echar-se con encara que con fonetica castellana, puet representar un aragonesismo semantico (verbo aragonés "chitar-se" en cuenta d'o castellano acostar-se.

Como arabismos tenemos a forma «i» que introduce a apodosis d'una oración condicional traducindo o que en arabe se fa con fa, con a mesma función (i si lo faras / i judgara Allāh entre vosotros); «judgara entre» ye a traducción literal d'a costrucción arabe hakama bayna, con o sentito de conoixer a; l'adchetivo en -ble «fruytible» corresponde a un participio no adchectivo arabe). I trobamos, a més lexico arabe: Allāh, yā arrizqi, halāl, Aššaytān ("satán") y bi-smi-llāhi r-rahmāni r-rahīmi.

Toponimia editar

En textos medievals de 1119-1120 o nombre sale latinizato como Novalias. Un texto de 1128 fa referencia a un García Sanz de Novalla u García Sanç de Nowalga (una mera variant fonetica).

O nombre vien d'o latín Novalia, plural neutro de l'adchetivo latín novalis. Os romanos clamaban a la huebra ager novalis, pero tamién yera aplicable a los yermos u a una tierra nueva en una clase de cautivo. A evolución dende Novalia ta Novalla ye d'alcuerdo con a fonetica aragonesa y mozarabe, en castellano ese estato Novaja. Esiste una finca en Escatrón con o mesmo nombre.

Bi ha microtoponimos en aragonés como La Torraza, on bi ha una villa romana, Barranco d'el Navallo, y una zaica dita Nau que contina por o termin de Mont Agut. Bi ha una zaica que se diz agora Mendienique pero que no ye un toponimo basco, yera arabe porque en la Edat Meya Bendenic (escrito Bendenich u Bendieneque). Talment siga una variant relacionada con a cequia de "Bajenique" en o termino d'Arandiga.

Cheografía editar

Novallas ye situato a 425 metros d'altaria dencima d'o ran d'a mar, en a marguin ezquierda d'o río Queiles, a una distancia de 6 km de Tarazona, a capital d'a suya comarca, y a 90 km de Zaragoza, a capital d'a suya provincia y d'Aragón.

Demografía editar


Evolución demografica
1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
- - - - 758 738 731 727 769

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
815 807 806 818 875 885 891 919 949

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
948 947 931 913 871 838 850 830 825

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 -
833 845 - - - - - - -

1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Administración editar

Reparto de concellers editar

Eleccions municipals
Partiu 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011
Partido de los Socialistas de Aragón 4 5
Partido Popular 2 2
Partido Aragonés 1 0
Total 7 7

Alcaldes editar

Lista d'alcaldes
Lechislatura Nombre Partiu politico
19791983 José Luis Vázquez Baigorri Unión de Centro Democrático
19831987 Javier Gorrindo Lasheras Alianza Popular
19871991 Javier Gorrindo Lasheras Alianza Popular
19911995 Javier Gorrindo Lasheras Partido Popular
19951999 Juan Luis Alegría Soria
Honorio Jesús Fernández Cornago
Partido Aragonés
Partido de los Socialistas de Aragón
19992003 José Manuel Chueca Echaúz
Honorio Jesús Fernández Cornago
Partido Aragonés
Partido de los Socialistas de Aragón
20032007 Honorio Jesús Fernández Cornago Partido de los Socialistas de Aragón
20072011 Honorio Jesús Fernández Cornago Partido de los Socialistas de Aragón
20112015 Honorio Jesús Fernández Cornago Partido de los Socialistas de Aragón
20152019 Honorio Jesús Fernández Cornago Partido de los Socialistas de Aragón
20192023 Honorio Jesús Fernández Cornago Partido de los Socialistas de Aragón
20232027 Pedro Luis Lapuente Aranda [3] PSOE

Puestos d'intrés editar

  • Castiello, actualment emplegau como Casa d'a Villa.
  • Ilesia de Sant Marzal.

Fiestas editar

Vinclos externos editar

Referencias editar