Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
A parola marmota reendreza ta iste articlo. Ta o chenero Marmota se veiga Marmota (chenero).
Marmota marmota
Una marmota en o Parque Nacional de Queyras (Francia)
Denominacions populars
Marmota [1], marma [2]
Estau de conservación

Seguro (IUCN)
Dende o Mindel
Clasificación cientifica
Animalia
Chordata
Mammalia
Rodentia
Sciuridae
Marmota (chenero)
M. marmota
Descripción
Marmota marmota
Linné, 1758
Distribución cheografica
Distribución de Marmota marmota

A marmota (Marmota marmota (Linné, 1758)) ye una especie de radedor d'a familia d'os esciuridos propia d'os Alpes y os Tatra y introduca en atras zonas montanyosas d'Europa Central y meridional.

Zoonimia editar

En aragonés medieval son conoixidas con os zoonimos marmutas (lexico comercial d'o sieglo XV), marmotas u marmoz ("Libro d'as Marabillas d'o Mundo").

En aq(ue)lla montayn(n)a & en aq(ue)l jardin fincan muchas diu(er)sas bestias como babun(e)s simios marmotas & dotras diu(er)sas bestias / Et q(u)ando el c(on)uiento daq(ue)lla abbadia ha comido los almosn(er)os fazen leuar el Releu al gardin / & faze[(n)] sonar vna campana de plata q(ue) el tiene en su mano[3]
Et de moc[']os q(u)i goardan aues aztores girefaux gauilanes falcones gentiles lan(er)es & sacres papagayes q(u)i fablan & auez cantantes / Et assi b(ie)n bestias saluages / et .x. [^M] o mas oriffantes & otras diu(er)ssas bestias Rabices ximios Marmoz & otras diu(er)sidades si ay .xv. cumans de moc[']os[3]

Curiosidaz editar

En o Pleistoceno no pareixe que fuese una especie propia d'as tascas alpinas; o rechistro fósil en os Pireneus, cordelera Cantabrica y Meseta Norte amuestra que viviba en semontanos u como muito zonas con altaria no guaire alta. Probablement yera una especie propia d'estepas como a Marmota bobak, con a que tien una distribución dischunta. D'esta traza con o cambio climatico dimpués d'a glaciación de Würm desapareixió l'habitat ubierto a on viviba esta especie y no trobó refuchio en as tascas d'o piso alpín d'os Pireneus como si que se desvinió en os Alpes (a on cuasi s'extinguió como amuestra un cuello de botella chenetico) y en os Tatra, a on que sobrevivioron adaptando-sen a las condicions d'as tascas alpinas.

En o sieglo XX fue reintroduca en a versant norte d'os Pireneus y s'ha extendillau muito, plegando dica o Prepireneu d'a versant sud.

Referencias editar

  1. (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  2. (es) Chesús de Mostolay EL SOMONTANÉS Diccionario de voces y expresiones, Albama Literaria, 2022, ISBN 978-84-09-41341-6, p. 455
  3. 3,0 3,1 (an) Libro d'as Marabillas d'o Mundo

Bibliografía editar

Vinclos externos editar