Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O Khanato de Dzhungaro fue creyato por os choros, una d'as cuatre tribus historicas d'os oiratos en a rechión de Dzhungaria y que plegó a dominar territorios d'Asia Central entre o Turquestén occidental y o Turquestén oriental, en territorios de part d'os actuals Cazaquistan, Kirguizistán, Xinjiang y sud de Siberia. Succedió en ixa zona a lo Khanato Chagatai, y estió en conflicto perén con os cazacos, mongols orientals y China. O Khanato Dzhungaro fue conquiesto por l'exercito manchút-chinés-mongol d'a dinastía Qing y part d'a suya población exterminata u deportata.

Estato Imperial Dzhungaro
Зүүнгарын эзэнт улс
1756
Situación de Khanato Dzhungaro
Situación de Khanato Dzhungaro
Khanato Dzhungaro en 1750
Capital Ghulja
Idioma oficial
 • Atros idiomas
oirato
turquico chagatai
Relichión budismo
Gubierno Monarquía
 • Formación principios d'o sieglo XVII
 • Conquiesta por part d'a China Qing 1756

Historia editar

Dimpués d'haber vencito los torgoz, que emigroron ta la baixa Volga, en a primera metat d'o sieglo XVII os choros con base en Tarbagatai erichen un nuevo estato, o Khanato Dzhungaro, y prenen o nombre de dzhungaros.

O khan Baatur Contaichi (1634-1653) asegura as mugas occidentals con os cazacos y adreza muitas expedicions contra lo suyo territorio, belunas pa saqueyar u prener bestiar, belatras pa ocupar territorios u sozmeter clans cazacos. En 1642 intervienen en o Tíbet y bi imposan a lo Dalai Lama como sobirán d'o país. En l'anyo 1643 Baatur adreza una expedición contra Semirechie, que fue ocupata y imposó a suya sobiranía a la mes gran part d'os clans d'a Horda Gran cazaca.

Galdan, un fillo de Baatur Contaichi educato como lama en o Tíbet manda matar a los suyos chirmans y se fa con o poder en 1676 proclamando-se rei d'os choros y khoxoz. Con un exercito d'uns 100.000 guerrers perfectament disciplinatos consigue creyar un gran imperio.[1] Baixo a dirección de Galdan ocupan Kaixgaria enta 1677 deponendo a lo khan Ismail d'a dinastía Chatagai. Dimpués en 1681 s'anexionó Turfán y Hami. En a decada de 1680 os dzhungaros atacoron a os khalkhas (mongols orientals), ocupando parte d'o suyo territorio (1688). Os khalkhas rematan aliniando-sen con os Manchús pa recuperar os territorios perditos. Entre os anyos 1681 y 1695 os dzhungaros facioron incursions en a rechión de Syr Daria, prenendo y saqueyando a ciudat de Sairam, a lo norte de Taxkent. O sobirán manchú de China, Kangxi contraataca en 1696 y refusa a os dzhungaros gracias a l'artillería, encara que no los derrota y continan resistindo. Galdan se suicida en 1697.

Tsewan-Rabdan prene o poder en 1697-1727, y mantiene o dominio dzhungaro en Asia Cental, derrotando muitas vegatas a los cazacos. S'enfrentó a los rusos en a cuenca d'o Yenisei en 1716 obligando-los a retroceder. Os tibetans promocionan un nuevo Dalai Lama, que os manchús reconoixen y como reacción os dzhungaros prenen y saqueyan Lhasa en 1717. A influencia china en o Tíbet encomienza en 1720 cuan a intervención manchú forachita a los oiratos.

Galdan-Tsereng prene o poder en 1727-1745 s'enfrenta a los chinos pero en 1731 fracasa en o intento de vencer a los khalkhas y en 1732 en o intento de recuperar l'oasi de Hami, (centro de rutas d'o Turquestén oriental), perdito en 1697.

A resistencia dzhungara dura dica 1745 cuan esclata entre ellos una crisi succesoria en a que bi habió una revuelta popular que posó en o poder a un lama, que veyió como se desfeba una d'as bases de l'Imperio Dzhungaro: Os choros perdioron a hechemonía sobre os atros pueblos oiratos: os derbez y os khoxoz. O succesor d'ixe lama no podió evitar a independencia de Caxgar y no podió resistir os ataques d'os manchús en 1755-1757, que invadioron o país, derrotoron a os dzhungaros y exterminoron a una parte important d'a población. D'esta traza China torna a ocupar territorios d'Asia Cental como Caxgaria. Os chineses tornoron a estar presents en territorios d'Asia Central que abandonoron fa sieglos, son baptizatos como Xinjiang ("Nuevos confins").

Bels oiratos que se refuchioron en a baixa Volga convencioron a os torgoz pa que tornasen ta Dzhungaria y creyasen de nuevo un imperio mongol occidental, pero en o camín de tornata fuoron vencitos por os manchús, que permitioron a los supervivients estar repobladors d'a val d'o Ili y ser ixemenatos por o territorio mongol.

Referencias editar

  1. Gavin Hambly, "Asia Central". 1972 Siglo XXI de Espanya Editores

Bibliografía editar

  • Jean Sellier. ATLAS DE LOS PUEBLOS DEL ASIA MERIDIONAL Y ORIENTAL. Acento Editorial.