Idioma anglo-normando

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Anglo-normando
Normand
Localización cheografica
Estau {{{estau}}}
País {{{país}}}
Rechión {{{rechión}}}
Parlau en Anglaterra
Escocia
Galas
Irlanda
Lugars principals
Estatus
Atras denominacions
Charradors
Oficial en
Reconoixiu en
Regulau por
Vitalidat Luenga muerta
Literatura
Escritors principals
Rasgos dialectals Base normanda con elementos picardos y angleses.
Clasificación lingüistica
Indoeuropea
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3 xno
SIL

L'anglo-normando ye a luengas d'oïl que parlaba a clase dirichent en Anglaterra mientres a dominacion normanda y coexistiba como luenga escrita con o latín y l'anglés. Tamién plegó a parlar-se en Irlanda, Escocia y Galas por as conquistas y influencias politicas normandas.

L'orichen de l'anglo-normando estió en l'arribada en Anglaterra dende Normandía de muitos nobles y os seguidors suyos dimpués d'a victoria de Guillén o Conquiridor en a Batalla de Hastings (1066). No toz nuevos ocupants yeran normandos d'orichen, tamién vinioron parlants d'as diferents luengas d'oïl dende o norte (picardo), dica l'ueste. Esta mescla se convertió en una sola luenga d'oïl insular conoixida como "francés anglo-normando", que se feba servir comunment en literatura a l'administración dende o sieglo XII dica o sieglo XV. Ye dificil de conoixer en muitos aspectos como se charraba realment porque lo que se conoixe se reduce a lo que s'escribiba. Manimenos ye claro que l'anglo-normando estió en gran mesura a luenga parlada por a clase alta en l'Anglaterra medieval.

Se parlaba en os chuzgaus, en as escuelas y universidaz, y en cualques intes por o menos en cualques seccions de l'alta burguesía y d'a burguesía creixient. A correspondencia privada y comercial se feba en anglo-normando y anglo-francés dende o sieglo XIII dica o sieglo XV, encara que o luengache escrito d'o norte de Francia a sobén substituiba as formas escritas insulars. Se sabe que bi habió clases socials diferents d'a nobleza que s'interesaban por aprender francés: se conserva manuscritos que contienen materials pa instruir a parlants no nativos de datan d'o sieglo XIV tardano.

Encara que l'anglo-normando fue a la fin eclixau por l'anglés moderno, ha estau usau prou amplament pa haber puesto influir en o vocabulario anglés deixando-ie caracters ampraus pa cutio. Asinas muitas parolas chermanicas que tienen cognatos que encara se troban en alemán u en neerlandés u s'han perdiu u encara existen como sinonimos de parolas d'orichen galorromanico. Gramaticalment l'anglo-normando tenió poco impacto en l'anglés, encara que bi ha termins legals y oficials con l'orden d'os adchectivos y substantivos orichinal diferent de l'anglés, por eixemplo attorney general ("procurador cheneral"), heir apparent ("hereu natural"), court martial ("cort marcial", "tribunal militar") y body politic ("sistema politico"), calcaus d'as luengas d'Oil.

Uso y evolución editar

L'anglo-normando nunca no estió a principal luenga administrativa d'Anglaterra: o latín estió a luenga principal de rechistro en documentos legals y atros documentos oficials en a mes gran part d'o periodo medieval. Manimenos, dende zaguers d'o sieglo XII dica primers d'o sieglo XV, l'anglo-normando y dimpués l'anglo-francés yeran muito usaus en rechistros legals, estatutos, ordinacions, correspondencia oficial y comercio en toz os livels; yera a luenga d'o rei, a cort y a clase alta. Bi ha evidencia tamién que as parolas foranas a sobén entraban en l'anglés a traviés de l'anglo-normando dende o latín, griego, italiano, arabe u castellano.

O luengache d'os zaguers documentos prenió beluns d'os cambios que se yeran fendo en as luengas d'oïl y perdió muitas d'as suyas caracreristicas especificament normandas u dialectals, converchendo t'o francés. D'esta traza l'anglo-francés permaneixió (por o menos en cualques aspectos en cualques livels socials) como part d'o continuum dialectal d'o francés moderno, encara que a sobén con diferent ortografía. Con o tiempo, l'uso de l'anglo-francés s'estendilló ta campos de dreito, administración, comercio y ciencia, conservando-se-ne un rico legau documental que ye indicativo d'a vitalidat y importancia d'a luenga.

A zaguers d'o sieglo XV, manimenos, o que quedaba d'o francés insular ya s'heba anglizau muito, por eixemplo o "francés legal" u law french.

Caracteristicas editar

Como luenga d'oïl, l'anglo-normando s'heba desarrollau colateralment respecto a los dialectos galorromanicos que eventualment se convertiría en o francés parisién, en termins de gramatica, pronunciación y vocabulario. Ye important fer acordanza tamién que antes d'a firma d'a Ordinación de Villers-Cotterêts en 1539, y mesmo muito tiempo dimpués en a practiva, o francés no heba estau standardizau como un luengache administrativo oficial d'o Reino de Francia.

L'anglés meyo yera muito influiu tanto por l'anglo-normando como dimpués por l'anglo-francés. W.Rothwell ha clamau a l'anglo-francés como o vinclo desapareixiu porque muitos diccionarios etimolochicos pareixen ignorar a contribución d'este luengache en l'anglés y porque l'anglo-normando y l'anglo-francés pueden explicar a transmisión de parolas dende o francés a l'anglés, y plenan o vago deixau por l'ausencia de rechistros documentals en anglés (en a suya mes gran part) entre 1066 y 1380.

A morfolochía de l'anglo-normando y a suya pronunciación pueden estar dedueitas por o suyo herencio en l'anglés. Sobre tot se fa en comparanza con o francés continental. L'anglés tien muitos doblez linguisticos como resultau d'as diferencias entre l'anglo-normando y o francés continental.

Se puet comparar tamién:

  • wage (anglo-normando) - gage (francés). En anglés significa "paga", "salario" y en francés tamién, pero prene atros significaus como "sinyal de muestra" u "chicota sanción".
  • wait - guetter (francés, francés antigo guaitier, cognato de l'aragonés "aguaitar"). En anglés significa "aguardar" y en francés "aguardar aguaitando u con impaciencia".
  • war (anglo-normando werre) - guerre (francés), en os dos casos con o significau de "guerra".
  • wicket (anglo-norman) - guichet (francés, dende o normando). En francés significa "abertura chicota", "finestreta d'atención a lo publico", "taquilla" y en anglés significa "aro" u "tocho de criket".

A palatalización d'as consonants velars debant de vocals produció diferents resultaus en normando con respecto a la luenga d'oïl central que esdevió o francés. Por eixemplo l'anglés tien formas como fashion venidas dende o normando féchoun y diferents a lo francés moderno façon (as dos provinients d'o latín factio, factiōnem).

A palatalización d'as consonants velars debant de /a/ que afectó a la evolución fonetica d'o francés no se desvinió en os dialectos normandos a lo norte d'a linia Joret. L'anglés doncas ha heredau parolas que conservan a velar plosiva que o francés tien como fricativa.

English < Normando = Francés
cabbage < caboche = chou
candle < caundèle = chandelle
castle < caste(l) = château
cauldron < caudron = chaudron
causeway < cauchie = chaussée
catch < cachi = chasser
wicket < viquet = guichet
plank < planque = planche
pocket < pouquette = poche
fork < fouorque = fourche
garden < gardin = jardin
cattle < *cate(l) = cheptel (francés antigo chetel)

Atras parolas como captain, kennel y canvas eixemplifican como o normando conserva o fonema /k/ d'o latín que no ha conservau o francés.

Manimenos, l'anglo-normando tamién ha permeso a entrada en l'anglés de parolas francesas con fonetica no normanda como challenge ("desafiamiento"), clarament diferent d'o normando calenge.

Tamién bi heba diferencias vocalicas, apreciables si comparamos l'anglo-normando profound, soun y round con o francés parisién profond, son y rond. As primeras se pronunciaban orichinariament denasalizadas como profoond, soond y roond, pero dimpués prenioron a suya pronunciación moderna en anglés.

Como muitas parolas entraban en l'anglo-normando dende o francés a traviés d'o normando no yeran afectadas por procesos de cambio fonetico que continaban en parz d'o continent. L'anglés a vegadas preserva as pronunciacions mes antigas, por eixemplo 'ch' yera /tʃ/ en francés medieval; o francés moderno tien /ʃ/ pero l'anglés ha preservau o fonema antigo en parolas como chamber, chain, chase y exchequer.


Luengas romances
Aragonés | Arrumano | Astur-leyonés | Castellano | Catalán | Corso incluindo o gallurés | Chudeocastellano | Dalmata | Francés incluindo o diasistema d'as luengas d'oïl con o Borgonyón, Campanyés, Franco-Contés, Galó, Lorenés, Normando (Guernesiés, Jèrriais y Anglo-normando), Petavín-Santonchés, Picardo y Valón | Francoprovenzal | Friulán | Gallego | Istriot | Istrorrumano | Italiano | Ladino | Ligur | Lombardo | Meglenorrumano | Napolitán | Occitán incluindo o gascón y l'aranés | Piemontés | Portugués | Rumanche | Rumano | Sardo incluindo o sasarés | Siciliano | Veneciano