Fraxinus excelsior
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Fraixin | ||||||||||||||||
 Fraxinus excelsior | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Fraxinus excelsior L. | ||||||||||||||||
Fraxinus excelsior (L., 1758), conoixito popularment como fraxín/o u fráixen ye un árbol d'a familia d'as oliacias. Os dos nombres populars d'esta especie conoixen diferents variants foneticas en tot l'Alto Aragón, anque de forma aproximativa se'n podese decir que la primera ye preponderant en a metat occidental d'o territorio, y la segunda en a oriental.
Descripción editar
Lo fraixín ye un árbol alto, capaz de plegar t'os 40 m y 1 de diametro, d'una crosta grisenca que se fende con es anyos. Caducifolio, as suyas fuellas, pinnaticompuestas con entre 7 y 15 foliolos, amesuran de 20 ta 35 cm, y son d'as zagueras en ubrir-se de primavera y d'as primeras en cayer-se d'agüerro si bi ha bella chelata guaire luego. As chemas son negras, a diferencia d'as pardas d'altras especies de fráixins. As flors, d'un porpra escuro y sin de petalos, s'ubren d'antis que no las fuellas, estando las fembras una mica mes luengas.
Habitat editar
L'árbol creix per cuasi tota Europa (defueras d'a faixa mes septentrional d'Escandinavia y d'a faixa mes meridional d'a Europa mediterrania) y en bels puestos d'Asia occidental.
Usos editar
A fusta de fraixín ye estata tradicionalment usata en Europa como material ta fer arcos, mangos de ferramientas, gayatas u raquetas de tenis, entre altras cosas, gracias a la suya alta flexibilidat y resistencia. Tamién s'ha feito servir t'os fogarils perque crema prou bien dica cuan que ye plegata de tallar.
Curiosidaz editar
L'árbol da nombre a bels toponimos; ixemplos en son Fraxén (en a val de Broto, comarca aragonesa de Sobrarbe), El Fraixno en a Comunidat de Calatayú, La Fraixneda en o Matarranya u la ciudat californiana de Fresno (que ye «fraixin» en castellano).