Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Os celtas son os pueblos que charran u charroron as luengas celtas, y que en o sieglo I aC yeran presents dende Turquía dica Portugal. Iste termino ye d'orichen griego ("keltoi").

Presunta distribución historica de los pueblos celtas:

   territorio central de Cultura de Hallstatt, en o sieglo seiseno a.C.

   maxima expansión celta, en o sieglo tercer a.C.

   aria Lusitana de Iberia, on a presencia Celta ye incierta

   as seis "nacions celtas" que parlaban idiomas celtas en a Edat Meya, y encara los charran en ciertas parz

   arias on as lenguas celtas tienen presencia cheneralizata actualment

Os pueblos celtas actuals son bretons, irlandeses, escoceses d'as Highlands y as islas, maneses y galeses.

O termin celta editar

O termin "celta" s'ha feito servir en diferents contextos y por ixo tien hué muitos y variatos significatos:

Bi ha problemas con toz estos sentitos d'o termin "celta", porque son fruito de bellas observacions subchectivas d'autors clasicos y de l'atracción que exercioron sobre os prerromanticos y romanticos europeus d'os sieglos XVIII y XIX.

Bels pueblos atlanticos actuals que charran lenguas celtas s'identifican como celtas como efecto d'ixe romanticismo d'o sieglo XIX, pero no pareixe que se clamasen asinas en o periodo medieval y antigo, como ye o caso d'os gallegos.

A sobén s'identifica como "celtas" aspectos relativos a países atlanticos u d'arias celtofonas d'as Islas Britanicas. Un termin mes apropiato sería "iro-bretón" u "iro-britonico".

Luengas editar

Ta más detalles, veyer l'articlo luengas celtasveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Sociedat editar

A sociedat tradicional celta en a mayor part d'o territorio yera formata por tres clases socials: sacerdoz (druidas principalment, bi n'ha una hierarquía complexa), nobles (aristocracia guerrera on se puet esleyir un rei) y pueblo plan (artisans, siervos, esclavos). Este tipo de sociedat desapareixió con a romanización, recuperando-se en Britania en o periodo entre a caita de l'Imperio Romano y a conquiesta anglosaxona. En Irlanda dica a invasión normanda d'o sieglo XII.

Relichión editar

Ta más detalles, veyer l'articlo politeísmo celtaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Ta más detalles, veyer l'articlo druidasveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Ta más detalles, veyer l'articlo Ilesia celtaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Politeísmo celta y druidismo editar

A relichión celta yera una relichión politeísta de caracters indoeuropeus, con un substrato que podeba remontar-se a la relichión astronomica d'os pueblos atlanticos que costruiban megalitos.

O feito que os celtas no tenesen unidat politica, no tenesen una literatura en común y estasen muito estenditos a nivel continental fació que a relichión celta no tenese a homocheneidat d'a relichión d'atras brancas indoeuropeas como a relichión politeísta griega.

Bi heba un calandario lunar de 13 meses con fiestas sagratas 40 días dimpués d'os solsticios y equinoccios, fiestas que o cristianismo ha conservato.

Ye polemico, pero cuasi seguro, que os celtas fesen sacrificios humans. A nivel simbolico o numero 3 y os multiplos suyos apareixen de forma cutiana en a literatura, a mitolochía, l'arte y a teolochía.

A mitolochía celta ye complexa, poco conoixita pero muito rica y d'un caracter especial, prou diferent d'a mitolochía griega.

Os celtas de Galia, Britania y Irlanda desembolicoron l'institución relichiosa d'os druidas en un periodo tardano d'a cultura de la Tène, y continoron existindo en o periodL'romano.

Ilesia Celta editar

Os celtas cristianizatos tendeban a fer-sen pelachianistas. En Irlanda y arias orientals de Bretanya encara no conquiestas os celtas insulars desembolicoron unas ilesias con bellas diferencias respecto a la Ilesia Catolica en constumbres, calandario pascual y doctrina. Talment por ixo a Santa Seu favoreixió a los saxons y a los normandos contra os celtas.

 
cruz celta.

Historia editar

O problema d'a etnochenesi celta editar

O problema d'a etnonochenesi celta entronca con o problema de definir que u qui yeran os celtas. Beluns consideran a Cultura d'os Campos d'Urnas como celtica u protoceltica. Belatros consideran que en o tiempo d'os Campos d'Urnas a branca d'os celtas encara no yera individualizata dentro d'os pueblos indoeuropeus. De todas trazas puet decirse con seguridat que en o periodo d'o Hallstätt D os celtas ya existiban en Europa Centro-Occidental, pus Hecateu de Mileto en o sieglo VI a.C parla de bels pueblos celtas que encara existiban cuan Chulio César conquirió a Galia.

A primera Edat de Fierro editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Hallstätt Dveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A segunda Edat de Fierro editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Cultura de La Tèneveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Ta más detalles, veyer l'articlo Cultura celtibericaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
 
En azul as zonas d'influencia celta en a peninsula Iberica prerromana en o 300 aC. [1].

Romanización editar

Chulio César conquerió Galia en o sieglo I aC. A conquiesta de Britania estió mas lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os romanos en istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os estatos tribals. A institución d'os druidas fue perseguita en os primers tiempos cuan yeran un periglo politico.

Os habitants nativos se romanizoron y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romanos, plegando a creyar-se un arte galo-romano. A romanización estió mas rapida en as ciudaz que en o medio rural. Con a romanización o latín s'emplega mas y mas.

Lo mesmo se desveniba con a cristianización. Se diz que cristianización forzata d'o medio rural por obra de Sant Martín de Tours favorexió a latinización d'o medio rural en os zaguers sieglos en o S IV.

Os celtas en a Baixa Edat Meya editar

Vinclos externos editar