Canal Imperial d'Aragón

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo ye sobre una canal aragonesa; ta l'antiga emisora de radio zaragozana, se veiga Radio Canal Imperial.
Canal Imperial d'Aragón

A Canal en a dentrada de Torrero
Administración
Estaus {{{estaus}}}
Cheografía
Longaria  km
Altaria d'o naixedero  m
Naixedero río Ebro
Desembocadura río Ebro
Superficie d'a cuenca km²
Cabal meyano m³/s
Mapa

Canal Imperial d'Aragón en Aragón

A Canal Imperial d'Aragón ye una canal de riego y de navegación construito en o zaguer tercio d'o sieglo XVIII entre Fontellas (Navarra) y Zaragoza. A suya construcción teneba por obchecto amillorar o regano de l'antigua Zequia Imperial d'Aragón, levando l'augua de l'Ebro dica Zaragoza y permitindo enamplar a zona de regano en a ciudat. También se creyó un servicio de transporte de viachers y mercaderías entre Tudela y Zaragoza.

Orichens editar

 
Inclusas de Casablanca d'a Canal Imperial d'Aragón
 
A Canal en pasando por os Pinars de Venecia

A Canal se prochecta en o sieglo XVIII, con dos obchectivos:

a) O Plan disenyato en a Ilustración ta construir canals en Espanya a imitación d'Anglaterra y Francia (plan utopico ya que no paraba cuenta d'o coste real d'as obras y as condicions naturals d'Espanya). Seguntes iste Plan, a Canal Imperial, debito a que evitaba los meandros y azutz d'o tramo meyo de l'Ebro, lo ferba navegable, y l'Ebro se comunicarba con l'Atlantico por os ríos Zadorra y Deva (Guipuzcua) u bien por Laredo (Cantabria), con o Duero por a Canal de Castiella, y con a Mediterrania por a Canal d'Amposta.

b) A viella ideya aragonesa de conseguir una salida a la mar que le permitise d'exportar dreitament os suyos productos, prencipalment agricolas.

De tot iste prochecto, nomás se'n fació una parti, realizata prencipalment por Ramón Pignatelli y Moncayo, por orden d'o conte de Floridablanca entre 1776 y 1790, qui en ixas anyadas remató lo gran gallipuent de Xalón, o cauz dica Zaragoza, o puerto de Miraflores, as prencipals dependencias d'a interpresa, l'azut d'El Bocal, multitut de puents y almenaras, las inclusas y molín de Casablanca, y siet inclusas mas ta la navegación auguas t'abaixo.

A traíta de l'augua ta Zaragoza por a Canal Imperial tenió como consecuencia prencipal una reforma agraria levata a cabo tamién por Pignatelli. A suya incidencia social se produció gracias a l'ixamplato d'as zonas de regano que permitió a toz d'asegurar y regularizar as collitas evitando as crisis de subsistencia u d'alimentos, mui cutianas en a epoca.

L'atro obchectivo d'a Canal, a navegación, nunca no se cumplió plenament ya que o cauz no s'alargó mas allá de Zaragoza. En o sieglo XIX se miro de prolongar o cauz dica Tudela y de construir inclusas en Zaragoza ta comunicar-lo con l'Ebro, pero ista ideya nunca no se realizó.

A navegación d'a Canal, que ha perdurato dica fa pocas anyadas, fue establita por Pignatelli. Prencipió a funcionar en 1789 y ofreixeba un servicio de transporte de mercaderías y viachers. A existencia d'aduana entre Navarra y Aragón dificultó lo trafico interrechional de mercaderías. O trafico adubió un volumen important en os zaguers anyos d'o sieglo XVIII y quedó fundito con a guerra d'a Independencia. A metat d'o sieglo XIX ya s'heba recuperato, pero a creyación en 1861 d'o ferrocarril Zaragoza-Alsasua, con un recorrito paralelo a la Canal, fundió lo trafico. A construcción d'atras linias de ferrocarril facioron perder fuerza a las ideyas de prolongar la canal y fer navegable l'Ebro; manimenos, denguna d'as dos no desapareixió.

Situación actual editar

O riego d'a Canal se divide en tres zonas composatas por as siguients comunidaz:

A Canal ye hue un organismo autonomo dependient d'a Confederación Hidrografica de l'Ebro (Ministerio de Medio Ambient). A suyas oficinas chenerals en Zaragoza estieron situatas dica fa pocas anyadas en a dita Casa d'a Canal, en a zaragozana plaza de Santa Cruz; hué son en un muderno edificio d'o barrio de Torrero (en l'avenida d'America, 1) en o que, antimás, han quedato instalatos l'archivo y a biblioteca d'a institución, con intresants documentos d'o sieglo XVIII.

Vinclos externos editar