Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Batalla de Fraga
Reconquiesta

Información cheneral
Calendata: 1134
Puesto: Fraga
Resultau: Derrota cristiana
En conflicto
Reino d'Aragón
Reino de Pamplona
Almurabitz
Comandants
Alifonso I lo Batallero Almurabitz
Soldaus
+5.000 2.700 soldaus a caballo.

A batalla de Fraga, escaicida en 1134, estió a zaguera batalla en a que participó o rei Alifonso I d'Aragón y una d'as pocas que perdió. Pa os cristianos aragoneses, navarros y occitans representa l'aturada d'un gran abance que lis heba permeso d'ocupar a val central d'Ebro cuan os almurabiz empecipioron a reblar. Pa os musulmans andalusís representa una contraofensiva almurabit, y una d'as zagueras manifestacions de fuerza d'este movimiento militar y relichioso.

Contexto editar

Dende a segunda mitat d'o sieglo XI, os reis d'Aragón y os contes de Barcelona y d'Urchel s'encenegoron en conquerir as plazas fuertes d'as mugas d'a Marca Superior (como diciban os musulmans a la Depresión d'Ebro), una rechión rica y activa con salida ta la mar Mediterrania, con Zaragoza, Uesca y Leida como ciudaz mes importans.

A uns 50 km de Leida, Fraga, capital de Xarc Al-Andalus (Al-Andalus oriental), yera rodeyada por muitos pueblos on cautivaban o zafrán. Como signos claros d'a inseguridat d'os musulmans n'esta rechión i heba muitas fortalezas y cada masada teneba una torre pa cosirar (Burch, palabra que en aragonés s'adapto en bels toponimos, como Alborche u Burchazot) y un refuchio sotorrano (sirdad) on os ocupans se cubillaban en caso d'ataque.

A batalla editar

En octubre de 1134, o rei de Aragón Alifonso I lo Batallero –a qui os musulmans diciban Ibn Rudmir u al-Farandji- asetió Fraga con as suyas tropas, entre ellas 12.000 hombres a caballo. A respuesta no se fació esperar: O emir de Cordoba, fillo d'o califa, equipó una tropa de 2.000 hombres a caballo con tot o minchar que necesitasen. L'emir de Murcia y Valencia armó 500 caballers y lo gobernador de Leida atros 200. Cuan s'achuntoron estas tropas plegoron ta la anvista de Fraga pa socorrer-la.

Alifonso I, tenendo en cuenta a suya superioridat en numero despreció a fuerza d'esta tropa e dició: Ir-vos-ne a recibir o regalo que nos trayen estos infidels. Estió o gobernador de Leida Ibn 'Iyad qui ordenó a carga. As filas adversarias se creboron baixo l'asalto y los cristianos se troboron en una situación dificil. Manimenos encara seguro d'a suya superioridat, Alifonso lo Batallero se posó debant d'as suyas tropas. Topetó con a caballería d'o emir de Murcia, Yahya Ben Ghaniya, qui, chunto con a de Ibn 'Iyad, diezmó a los cristianos. Alavez os habitants de Fraga, de mayoría musulmana andalusí nativa y no arabe, salioron d'a ciudat enta o campamento d'as tiendas enemigas. Os hombres mataban y las mullers saqueyaban. Se levoron as provisions ta l'interior d'as murallas. Estió o momento esleito por o emir de Cordoba pa atacan con a suya caballería y rematar d'estricallar as tropas cristianas.

Cuan Alifonso lo Batallero veyió que heba perdiu a la mes gran parte d'os suyos hombres, no veyió atra solución que fuyir, y asinas fació pa refuchiar-se en Zaragoza. Vint días dimpués moriba.

En a batalla morió o vizconte de Biarn Céntol VI.

Consecuencias d'a derrota cristiana editar

Os almurabiz iban recuperando posicions perdidas enantes conquiestas por as tropas d'Alifonso lo Batallero. Entre os cristianos se creyó una situación de pavor. Cayoron en mans d'os almurabiz Mequinenza (1135-1136), y lugars d'a cuenca baixa d'a Cinca: Ontinyena, Sarinyena, Chalamera, Pomar de Cinca y Monzón. Os almurabiz amenazoron Balbastro y destruyoron a Ilesia de Santa Olaria. Cayó tot o Baixo Aragón, on as tenencias de Viliella d'Ebro, Pina d'Ebro y Alfacharín debioron ser abandonadas. O rei de Castiella Alifonso VII intervinió en a Val d'Ebro pa evitar que Zaragoza cayese en mans d'os almurabiz, aturando-los en Fuents d'Ebro. Os territorios montanyosos a lo sud de Daroca tamién se despobloron, quedando enclaus como Cutanda en 1138.

Os cristianos aragoneses, navarros y occitans mantenioron as posicions en Calatayú, Ricla, Epila, Zaragoza, Belchit, Fuents d'Ebro, Piracés, Uesca, Alcalá d'o Bispe, Pueyo de Fanyanars, Balbastro y Benavarri. Habioron de potenciar a Confrairía de Belchit en o Concilio de Burgos de 1136 y de creyar una confrairía nueva en Balbastro en 1138.

Os almurabiz no continoron avanzando por problemas internos. En 1144 ya se produciban sublevacions anti-almurabiz en territorio musulmán. Os aragoneses y atros repobladors cristianos tornoron a abanzar en territorio almurabit en os anyos 1141 y 1142 baixo o mandato de Remón Berenguer IV de Barcelona.

Curiosidaz editar

  • A palabra batalla ye un occitanismo, derivau d'o plural neutro de BATTUALIS, derivau de BATTUERE, "batir", y substituyó a las palabras autoctonas (a)lit u facienda. Batalla s'emplega en Aragón por primera vegada en esta epoca y batalla de Fraga se troba como elemento romanz en meyo de textos latinos d'ixa epoca:
1134: ad Ecclesiam Beate Marie de Caesaraugusta in illa hoste de illa batalla de Fraga.